De Centrale As: met welke variant op de goede weg? Een onderzoek naar de voorkeuren van bedrijven over twee varianten van een nieuwe infrastructuur verbinding in Noordoost Friesland Elbrich Sytske Postma S1396943 Masterthesis Economische Geografie Faculteit der Ruimtelijke Wetenschappen Rijksuniversiteit Groningen Begeleider: dr. F.J. Sijtsma Groningen, augustus 2008 1 Korte samenvatting Centrale As onbelangrijk voor bedrijven van buiten de regio Het voorkeurstracé van de Centrale As maakt de regio voor bedrijven van buiten de regio geen betere vestigingsplaats, net zo min als de ‘natuur en milieuvariant’ van de weg dat doet. Gevolgen gevestigde bedrijfsleven Voor het stimuleren van de regionale economische ontwikkeling is het van groot belang dat het gevestigde bedrijfsleven gaat profiteren van de nieuwe infrastructuur. De Centrale As maakt deze bedrijven gemiddeld genomen niet duidelijk extra tevreden met hun bedrijfslocatie ten opzichte van de huidige situatie. Wel zijn er enkele belangrijke verschillen in de oordelen van bedrijven over beide tracés. Het voorkeurstracé - Het voorkeurstracé heeft de voorkeur van enkele grote bedrijven (>50 werknemers) die (inter)nationaal hun omzet realiseren en die werkzaam zijn in de industriële sector. Dit betreft veelal bedrijvigheid uit Dokkum en/of Burgum en Sumar. - Een groot aantal kleine en middelgrote bedrijven, bedrijven met lokale en/of regionale omzet en bedrijven werkzaam in de sector consumentendiensten worden daarentegen juist duidelijk minder tevreden met hun bedrijfslocatie. Deze bedrijven zijn veelal gevestigd in de dorpen tussen Dokkum en Burgum. De natuur en milieuvariant - De natuur en milieuvariant houdt de tevredenheid van de bedrijvigheid gemiddeld genomen op peil. Deze variant kent in tegenstelling tot het voorkeurstracé geen duidelijke groep van uitschieters. De bedrijven die aangeven duidelijk meer tevreden te worden bij het voorkeurstracé blijven hier gemiddeld genomen even tevreden. Noodzaak nieuwe bedrijventerreinen Een nieuw bedrijventerrein aan de Centrale As in het voorkeurstracé is niet zo belangrijk voor het versterken van de regio als vestigingsplaats voor bedrijven. Een nieuw bedrijventerrein aan de Centrale As bij het buurtschap Quatrebras zal niet alleen bedrijven opvangen uit de (directe) omgeving die op zoek zijn naar (uitbreidings)ruimte, maar zal ook dienen voor relocatie voor bedrijven die door de ongunstige route van het voorkeurstracé hun zichtlocaties zijn kwijtgeraakt en (mede) daardoor willen verplaatsen. Dit is minder aan de orde bij de natuur en milieuvariant aangezien deze een gunstiger route kent die dichter langs de bestaande bedrijventerreinen loopt. Quatrebras blijkt een populaire locatie te zijn voor bedrijven uit de directe omgeving van Quatrebras; uit de wijdere omgeving zien relatief weinig ondernemers in Quatrebras een aantrekkelijke locatie. Kennislacunes: combinatie alternatief en gevolgen woonkwaliteit De uitkomsten van dit onderzoek laten zien dat het voorkeurstracé en de natuur en milieuvariant beide voor- en nadelen hebben. Het zou de moeite waard zijn om nader te onderzoeken of een combinatie alternatief (100 km/uur; tweebaans; dichter langs dorpen; 70km kruisingen) niet optimaler zou zijn dan één van beide opties. Tegelijkertijd zouden dan de economische gevolgen van alle drie varianten voor de huidige en toekomstige woonkwaliteit onderzocht moeten worden. De gevolgen van de Centrale As op de woonkwaliteit van de regio zijn immers niet onderzocht, terwijl de woonkwaliteit de tweede belangrijke troef van de Centrale As regio is naast het functioneren van de gevestigde bedrijvigheid. 2 Samenvatting Introductie In zowel (economisch-geografische) theorieën als ook in empirische onderzoeken komt naar voren dat infrastructuur de regionale economische ontwikkeling kan stimuleren. Het stimuleren van de regionale economische ontwikkeling is dan ook vaak een (neven)doel van infrastructuurprojecten. Dit is ook het geval bij het infrastructuurproject ‘de Centrale As’. De Centrale As betreft een nog nieuw aan te leggen weg in Friesland die het weggedeelte Nijega- Dokkum-Zuid van de N356 gaat vervangen. Dit onderzoek gaat over deze Centrale As. Het door de Provinciale Staten van Friesland vastgestelde voorkeurstracé van de Centrale As roept vanuit diverse hoeken kritische vragen op. Een alternatief vormt de natuur en milieuvariant van de verzamelde natuur- en milieubewegingen in Friesland. Bij de discussie over de noodzaak van het voorkeurstracé is de economische kant tot nu toe onderbelicht gebleven. Deze scriptie haakt hier op in door de mogelijke invloed van de Centrale As op de regio als vestigingsplaats voor bedrijven te onderzoeken. Dit is gedaan door het mogelijke effect van de Centrale As op het aantrekken van nieuwe bedrijven naar de regio te analyseren en daarnaast de mogelijke invloed van de Centrale As op de tevredenheid van het gevestigde bedrijfsleven met de bedrijfslocatie te onderzoeken. Dit laatste aspect is onderzocht door middel van een enquête onder 175 bedrijven. Het responspercentage betrof 55%. Er is gebruik gemaakt van relevante theorie en secundaire literatuur bij het analyseren van de gegevens. De Centrale As regio speelt momenteel geen belangrijke rol als vestigingsplaats voor bedrijven van buiten de Centrale As regio. Allereerst is in dit onderzoek de ontwikkeling van de Centrale As regio als vestigingsplaats voor bedrijven in beeld gebracht. Ondanks het feit dat de beschikbare data over bedrijfsmigratie vrij summier is gebleken, is naar voren gekomen dat het aantrekken van bedrijven van buiten de eigen gemeente voor alle drie gemeenten uit de Centrale As regio tot nu toe vrij beperkt is gebleven. Dit is mede te danken aan het feit dat de regio bestaat uit 1 regiostad, 1 regionaal centrum en voor de rest plattelandskernen, wat implicaties heeft voor de mogelijkheden die de regio heeft volgens het provinciaal/regionaal beleid om bedrijven (van buiten de gemeente) aan te trekken. De economische kracht van de regio ligt dan ook meer in de woonfunctie van de regio en in het goed functioneren van de bestaande bedrijvigheid. De enigszins beperkte rol van de Centrale As regio als vestigingsplaats voor bedrijven blijkt ook uit het feit dat de ontwikkeling in uitgifte van bedrijventerreinen in de Centrale As regio, in vergelijking met enkele referentiegebieden, gemiddeld is achtergebleven. Dit heeft onder meer te maken met de lage werkgelegenheidsfunctie van de regio; er vinden dan ook omvangrijke pendelstromen plaats vanuit de Centrale As regio naar economische centra als Leeuwarden. De Centrale As regio komt dan ook naar voren als een regio waar mensen wonen maar niet per definitie ook werken. Lees meer over de ontwikkeling van de Centrale As regio als vestigingsplaats voor bedrijven in hoofdstuk 4. Het effect van de Centrale As op het aantrekken van bedrijven van buiten de regio naar de Centrale As regio, zal zowel bij het voorkeurstracé als bij de natuur en milieuvariant beperkt blijven. 3 Een verbetering van de bereikbaarheid van de Centrale As regio betekent niet per definitie dat de regio nieuwe bedrijven van buiten aan gaat trekken en daardoor meer economische activiteit zal opleveren. Gekeken naar factoren als ruimtelijk schaalniveau, regionale setting, positie in het netwerk en beeldvorming van de Centrale As regio kan geconstateerd worden dat de kans dat er meer bedrijven voor een locatie in de Centrale As regio (aan de Centrale As) zullen kiezen ten opzichte van de huidige situatie, iets zal toenemen. Het effect zal hoogstwaarschijnlijk wel zeer beperkt blijven, aangezien het hier gaat om een infrastructuurverbinding in een perifere regio, in een licht verstedelijkt gebied en het daarnaast geen verbinding betreft tussen of binnen een economische kernzone. Eerder zal de Centrale As een regionaal herschikkingeffect opleveren: intra-regionale verplaatsingen van bestaande bedrijven in de regio naar bedrijfslocaties nabij/aan de Centrale As. Dit levert wanneer het gaat om verhuizende en groeiende bedrijven eventueel ook economische winst op voor de regio. Een belangrijke voorwaarde voor beide bedrijfsbewegingen is dat er goed bereikbare en goed ontsloten bedrijventerreinen aan de Centrale As beschikbaar zijn. Dit aanbod van bedrijventerreinen aan de Centrale As is in het voorkeurstracé vrij summier; bij de natuur en milieuvariant is dit aanbod iets groter, aangezien de natuur en milieuvariant voor een groter deel de bestaande weg volgt, waardoor een aantal bestaande bedrijventerreinen direct ontsloten zijn. Lees meer over het effect van de Centrale As op het aantrekken van bedrijven van buiten de regio naar de Centrale As regio in hoofdstuk 5. Meer dan de helft van de bedrijvigheid langs de N356 (al dan niet op een bedrijventerrein) is (zeer) tevreden met de huidige bereikbaarheid van de bedrijfslocatie en acht de ligging aan de hoofdweg N356 van belang voor het bedrijfsfunctioneren. Uit een enquête onder 175 bedrijven aan/rondom de huidige N356, komt naar voren dat momenteel meer dan de helft van alle bedrijven tevreden is met de bereikbaarheid van de bedrijfslocatie. De vaak aangehaalde ‘slechte bereikbaarheid’ komt uit de enquête dan ook niet duidelijk naar voren. Slechts 8% van de bedrijven is niet zo tevreden met de bereikbaarheid van de bedrijfslocatie. Ondanks dat dit slechts enkele bedrijven betreft viel het toch op dat dit met name bedrijven zijn die (inter)nationaal hun omzet realiseren, die werkzaam zijn in de bouwnijverheid of industrie en dat het vaak gaat om een middelgroot of groot bedrijf.