PDF hosted at the Radboud Repository of the Radboud University Nijmegen The following full text is a publisher's version. For additional information about this publication click this link. http://hdl.handle.net/2066/107599 Please be advised that this information was generated on 2017-12-06 and may be subject to change. / : DE MISSIE ACTIE IN NEDERLAND (± 1600 1940) DOOR A. J. J. M. VAN DEN EERENBEEMT MISSIONARIS VAN SCHEUT 1945 UITGEVERIJ J. J. BERKHOUT. NIJMEGEN У DE MISSIE-ACTIE IN NEDERLAND Í PROMOTOR: PROF. DR ALPH. MULDERS N.V. CENTRALE DRUKKERIJ — NIJMEGEN DE MISSIE-ACTIE IN NEDERLAND (± 1600-1940) ACADEMISCH PROEFSCHRIFT TER VER- KRIJGING VAN DE GRAAD VAN DOCTOR IN DE H. GODGELEERDHEID AAN DE R.K. UNIVERSITEIT TE NIJMEGEN, OP GEZAG VAN DEN RECTOR MAGNIFICUS Prof. Dr. J. D. M. CORNELISSEN, HOOGLERAAR IN DE FACULTEIT DER LETTEREN EN WIJSBE­ GEERTE, VOLGENS BESLUIT VAN DE SE­ NAAT IN HET OPENBAAR TE VERDEDIGEN OP VRIJDAG 14 DECEMBER 1945, DES NA­ MIDDAGS TE 3.45 UUR PRECIES DOOR. ANDREAS JOANNES JOSEPHUS MARIA VAN DEN EERENBEEMT. MISSIONARIS VAN SCHEUT GEBOREN TE 'S-HERTOGENBOSCH 1945 UITGEVERIJ J. J. BERKHOUT - NIJMEGEN Aan mijn Vader en aan de nagedachtenis van mijn Moeder \ VOORWOORD Nederland bekleedt een vooraanstaande plaats in de wereldomvat­ tende piissieactie der Heilige Kerk. Verschillende pausen prezen de Nederlandse katholieken om hun missieliefde en missieijver. Gezag­ volle sprekers gewaagden herhaaldelijk van „Neerlandia docet" op het gebied van missieactie. Zijn we dan niet gerechtigd pns af te vragen : Vanwaar die missie­ ijver en missiebelangstelling bij de Nederlandse katholieken ? Hoe is die ijver ontstaan en hoe heeft hij zich ontwikkeld ? Langs welke wegen is men moeten gaan om de resultaten, welke we nu opmerken, te be­ reiken? Met welke moeilijkheden wellicht had men te kampen? Deze studie wil een antwoord geven op deze vragen. Werd het geen tijd, dat de Nederlandse missiebeweging haar ge­ schiedenis kreeg ? De 17de en 18de eeuw hebben in dit opzicht meer betekenis dan men zou vermoeden. De 19de kent een grote bloei der missieactie. In de 20ste eeuw wordt het werken voor de missie georga­ niseerd en gecentraliseerd. De laatste 150 jaar zijn trouwens van grote betekenis voor de geschiedenis van het katholicisme in Nederland. Bekwame, diep-katholieke mannen roepen hun geloofsgenoten op uit een lange winterslaap ; de tijd der schuilkerken is voorbij ; de emanci­ patie der katholieken wordt een feit. Op staatkundig gebied worden zij een macht door hechte aaneensluiting ; op kerkelijk gebied behalen zij triomfen, vooral door het herstel der hiërarchie ; op sociaal gebied worden zij voortrekkers ; voor wetenschap en kunst hebben zij hun eigen verdiensten. Maar de katholieke schoonheid ontplooit zich voornamelijk in de werken van naastenliefde. Naar alle kanten en onder alle aspecten wordt de christelijke caritas beoefend. En die christelijke liefde, die als eerste beginsel heeft den naaste te helpen in zijn geestelijke noden, komt wel het heerlijkst tot uiting ten opzichte van de heidenen en niet-katholieken. Nederland heeft een rol te vervullen in de universele Kerk. De sensus catholicus, het „sentire cum Ecclesia", kan zich uiten in de missieactie. Zelf nog lange tijd missieland zijnde, werkt Neder­ land voor de missies door zijn aalmoezen en gebeden en vooral door zijn zonen en dochters voor het missiewerk af te staan. VII *-._ De bestudering van dit onderwerp bracht bijzondere en eigenaardige moeilijkheden met zich mede. Op de eerste plaats moesten we ons af­ vragen met welk tijdstip we zouden aanvangen en waar we te eindigen hadden. We meenden het best te kunnen beginnen met het einde der 16de epuw, toen de contra-reformatie een opbloei bracht van het gods­ dienstig leven in de Kerk. Vurigheid van geloofsleven immers en missie-expansie der Kerk houden altijd gelijke tred. De omstandig­ heden van deze oorlog verschaften de terminus ad quem. Trouwens in deze laatste jaren zien we de definitieve organisatie der missieactie hier te lande. Een andere moeilijkheid was : wat hebben we te verstaan onder „missie" ? In dit werk nemen we „missie" in zijn brede zin : de predi­ king en uitbreiding van het Rijk Gods op aarde, de planting der Kerk, overal waar zij nog niet gevestigd is of waar dwaling en scheuring velen van haar vervreemd hebben. Als missionaris beschouwen we hem, die voor dat Rijk Gods in den vreemde gaat werken. De arbeid in het eigen land schakelen we uit. " Graag betuig ik mijn dank aan allen, die mij met woord en daad geholpen hebben. Aan sympathieke belangstelling ontbrak het niet. De vriendschap die ik van velen mocht ondervinden, was voor mij werkelijk een steun. Mijn dank gaat op de eerste plaats uit naar Hunne Hoogwaardige Excellenties de Bisschoppen van Nederland, die mij toegang verleen­ den tot de bisschoppelijke archieven. Dank verder aan al degenen, die zich geduldig onderwierpen aan een vraaggesprek of mij herhaaldelijk schriftelijke mededelingen verschaften. Dank, heel speciaal, aan die­ genen, die mij aanspoorden dit werk te ondernemen en 'het voort te zetten. * Grote dank ben ik verschuldigd aan de bibliothecarissen van het Provinciaal Genootschap te 's-Hertogenbosch, van het Diocesaan Missiecomité te Sint Michielsgestel, der paters jezuïeten van Mariën- daal te Grave en van het Berchmanianum te Nijmegen, der domini­ canen van het Albertinum en der redemptoristen van de Nebo te Nij­ megen, der kruisheren van Sint Agatha te Cuyk, van de R.K. Uni­ versiteit te Nijmegen en het Groot-Seminarie te Haaren. Dank aan den Nederlandsen Priester-Missie-Bond en het Ariëns- Missiefonds, welke door hun finantiële steun de uitgave van dit werk mogelijk maakten. • VIII INHOUDSOPGAVE Voorwoord VII Inhoudsopgave IX Bespreking der bronnen XI Lijst van meermalen geciteerde werken XIII Lijst van geraadpleegde tijdschriften en kranten XV Afkortingen , XVIII EERSTE HOOFDSTUK : # De missieactie in Nederland in de 16de, 17de en 18de eeuw (1) — Grote op­ bloei der missiebeweging in de 16de en 17de eeuw (1) — Nederlandse mlssle- theoretid (3) — Missieliteratuur (9) — Missietoneel (12) — De missie in de beeldende kunsten (14) — Interesse voor den persoon van den missiona­ ris (15) — Nederlandse missionarissen in China, Philippljnen, Zuid-Amerika, Indie ( 17) <— Gehele landen aan Nederlandse missionarissen toevertrouwd : Scandinavië (20) — Het werk van M. Ophovius (20) — Curaçao (23) — ч Suriname (25) — Verval der missies In de 18de eeuw (25). TWEEDE HOOFDSTUK : De missionerende wereldgeestelljkheld (± 1795-1860) (27) — Opbloei der missieactie in de 19de eeuw, oorzaken (27) — Apostolaat der wereldgeeste­ lljkheld (30) — In de Kaapkolonie (31) — Oost Indie (32) — De Grooff- affaire (35) — Suriname (50) — Curaçao (55) — -Scandinavië (58) — Noord-Amerika (59) — Hulp uit Nederland voor de missionarissen (71) — De katholieke pers (73) — Collecten (74) — Organisatie van de steun (75) —' De Associatie ter bevordering van het onderwijs in de Nederlandse be­ zittingen (76) — С van Wljckerslooth (76) — De Broederschap van den H. Geest (79) — Het Genootschap tot Voortplanting des Geloofs (81) — De H. Kindsheid (85). DERDE HOOFDSTUK : De missionerende orden en congregaties (1860-± 1900) (89) — Nieuwe congregaties vestigen zich in ons land (89) — Scheut (90) — МШ Hill (94) — en anderen (94) — Lavigerie en de Witte Paters (96) — Missievereni­ gingen (103) De katholieke pers (104) — Missietoneel (104) — Missietijd­ schriften (105) — Liefdadigheid der Nederlandse katholieken (106) — Leken- missievrienden (109) — Beurzenstichtingen (110) — Een eigen Nederlands Instituut voor missionarissen (112). IX VIERDE HOOFDSTUK : De missieactie In de twintigste eeuw (118) — Versnippering van krachten (118) — Achteruitgang der algemene missieactie (119) — Noodkreet voor de koloniale missies (120) — De Indische missievereniging (123) — De brochuren van pater L. van Rljckevorsel (126) — Mgr. Hermus (129) — De plaats van het Genootschap tot Voortplanting des Geloofs en de Indische missievereniging (130) — De katholiekendag van Nijmegen (132) — De diocesane misslecomité's (135) — Invloed van kardinaal W. van Rossum (141) — De Priester-Missie-Bond (143) — De pauselijke missiegenootschap­ pen (148) — De particuliere liefdewerken (150) — Veelvormige missie-actie (151) — Missie en jeugd (152) — Missie en studenten (155) — Missie en het volk (158) — Moderne hulpmiddelen in dienst der missie (161) — Het Medisch Mlsslecomité (162) — De Nederlandse missionarissen verspreid over de wereld (164) — Die missiewetenschap (165) — Slotbeschouwing (167). Bijlage 1: Rondgaande brief van aartspriester Cramer, 1 Aug. 1817 170 Bijlage 2: Brief van A. Ciamberlani aan C. van Wijckerslooth, 17 Februari 1827 171 Bijlage 3: Opbrengsten der pauselijke genootschappen . 171 Bijlage 4: Lijst van missietijdschriften 174 Bijlage 5: Lijst van missieverenigingep 175 Bijlage 6: Lijst van missieorden en -congregaties 176 Bijlage 7: Nederlandse priestermissionarissen: statistieken . 179 Bijlage 8: Bio-, Bibliographische gegevens over Nederlandse priestermissionarissen, vertrokken tot 1900 . 181 Register 258 BESPREKING DER BRONNEN I. Archieven Onderzocht werden : 1. Breda : Bisschoppelijk Archief : a. Acta Vicariatus Apostolici Bredani ab anno M.D. CCCXLV. b. Dossier : Heilige Franciscus Xaverius ; inhoudende allerlei brieven over het Genootschap tot Voortplanting des Geloofs. 2. Haarlem : Bisschoppelijk Archief : a. Archief Jacob! Cramer. b. Dossier: Betrekkingen met Nederlandsch Indie (Oost en West). 1. Suriname : brieven van regering, nuntii, vicaril apostolici, faculteiten