3YSTEMYȩWALUTOWEȩWSPÌCZESNEGOȩƴWIATA Recenzent dr hab., profesor UŁ Rafał Matera Projekt okładki Jacek Morawski Redakcja i korekta Elżbieta Morawska © Copyright by Authors, 2018 ISBN 978-83-942170-9-9 Realizacja wydawnicza Parcownia Wydawnicza, Andrzej Zabrowarny 05-540 Zalesie Górne, ul. Jasna 4a [email protected] Wszelkie prawa zastrzeżone. Żadna część niniejszej publikacji nie może być reprodukowana, przecho- wywana jako źródło danych i przekazywana w jakiejkolwiek formie zapisu bez pisemnej zgody posiadacza praw. Spis treści Przedmowa (Wojciech Morawski, Jerzy Łazor) ................................... 7 Profesor Piotr Jachowicz (1955–2017) (Anna Jarosz-Nojszewska) ..... 11 Wspomnienie o Piotrze (Wojciech Morawski) ................................... 15 Jacek Luszniewicz, Geneza systemu waluty złotej w Europie: aspekt krajowy i międzynarodowy ................................................... 19 Łukasz Dwilewicz, Łacińska Unia Monetarna .................................. 61 Aldona Podolska-Meducka, Okupacyjne systemy pieniężne podczas wojen światowych .............................................................. 95 Wojciech Morawski, System genueński – lata dwudzieste XX wieku .... 133 Jerzy Łazor, Pod znakiem reglamentacji dewizowej. Europejski system walutowy w latach trzydziestych ........................................... 155 Wojciech Morawski, Od Europejskiej Unii Płatniczej do euro. Walutowe aspekty integracji europejskiej ......................................... 175 Janusz Kaliński, Rubel transferowy................................................... 195 Piotr Jachowicz, Na obrzeżach kontynentu: ewolucja międzynarodowej roli funta szterlinga (1900–2010) ........................ 217 Jerzy Łazor, Perła Korony Brytyjskiej. Kolonialny system pieniężny Indii ............................................................................... 287 6 Wojciech Morawski, Dolar jako waluta międzynarodowa. Geneza – uwarunkowania – perspektywy ........................................................ 321 Janusz Kaliński, Jen – od ery Meiji do ery Heisei ............................ 349 Łukasz Dwilewicz, Dzieje chińskiego systemu monetarnego i bankowego od schyłku cesarstwa do czasów współczesnych .......... 375 Bibliografi a ...................................................................................... 429 Abstracts.......................................................................................... 451 Przedmowa W latach 2012–2013 badania statutowe pracowników Katedry Histo- rii Gospodarczej i Społecznej Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie poświęcone były problemom systemów walutowych. Inspiracją do podję- cia tej tematyki był ówczesny kryzys euro. Jednym z autorów opracowań był profesor Piotr Jachowicz – długie studium poświęcone dziejom fun- ta szterlinga w XX wieku było zwieńczeniem jego długoletnich studiów nad historią brytyjskiej gospodarki. Przedwczesne odejście Piotra w marcu 2017 roku skłoniło nas do uczczenia jego pamięci poprzez publikację wy- boru z przygotowanych wówczas tekstów. Na wybór składają się dwie grupy opracowań. Pierwsza dotyczy prób zbudowania ponadnarodowych systemów walutowych, czy to o zasięgu regionalnym, czy światowym. Są to teksty Jacka Luszniewicza o walucie złotej, Łukasza Dwilewicza o Łacińskiej Unii Monetarnej, Aldony Po- dolskiej-Meduckiej o pieniądzu okupacyjnym, Wojciecha Morawskiego o systemie genueńskim i o początkach euro, Jerzego Łazora o walutach europejskich w latach trzydziestych XX wieku oraz Janusza Kalińskiego o rublu transferowym. Druga grupa artykułów poświęcona jest historii kluczowych walut narodowych. Tworzą ją teksty: Jerzego Łazora o rupii indyjskiej, Janu- sza Kalińskiego o jenie, Piotra Jachowicza o funcie szterlingu, Wojciecha Morawskiego o dolarze amerykańskim i Łukasza Dwilewicza o walucie chińskiej. Prezentowany wybór nie aspiruje do pełnego ujęcia współczesnych problemów walutowych, pozwala jednak na przykładzie konkretnych roz- wiązań dostrzec ekonomiczne konsekwencje rozwiązań monetarnych oraz związki między zjawiskami monetarnymi a realną gospodarką w ciągu 8 Wojciech Morawski, Jerzy Łazor ostatnich dwóch stuleci. Uwidacznia też trwałe napięcie między krajową a międzynarodową rolą najważniejszych walut świata. Niektóre teksty z niniejszego zbioru (bądź ich fragmenty) były wcze- śniej publikowane, kilka zaprezentowano podczas konferencji, w tym dwóch z 2014 roku: warsztatów Polskiego Towarzystwa Historii Gospo- darczej Między stabilizacją a ekspansją. System fi nansowy w służbie moder- nizacji w Ciechanowcu oraz XIX Powszechnego Zjazdu Historyków Pol- skich w Szczecinie. Szczegółowe informacje o wcześniejszych publikacjach zamieszczono na początku każdego tekstu. Wojciech Morawski, Jerzy Łazor Profesor Piotr Jachowicz (1955–2017) Profesor Piotr Jachowicz (1955–2017) Anna Jarosz-Nojszewska Osiemnastego lutego 2017 roku po długiej chorobie zmarł prof. dr hab. Piotr Jachowicz, który niemal całe życie studenckie i zawodowe był związany ze Szkołą Główną Handlową w Warszawie. Po ukończeniu warszawskiego Liceum im. Klementyny z Tańskich Hoff manowej w październiku 1973 roku rozpoczął studia w Szkole Głów- nej Planowania i Statystyki na Wydziale Ekonomiki Produkcji. Uczelnię ukończył z wynikiem bardzo dobrym, broniąc pracę magisterską „Meto- dologiczne problemy analizy struktury społecznej”, którą przygotował pod kierunkiem profesora Tadeusza Stępnia w Katedrze Nauk Politycznych. W październiku 1979 roku podjął pracę w Szkole Głównej Planowania i Statystyki na stanowisku asystenta stażysty w Instytucie Nauk Politycz- nych i Filozofi i (Zakład Nauk Politycznych) przy Wydziale Ekonomiczno- -Społecznym. Przez kilka kolejnych lat prowadził zajęcia z podstaw nauk politycznych, jednak rosnące zainteresowanie tematyką historyczną spo- wodowało, że nawiązał współpracę z Katedrą Historii Gospodarczej i Spo- łecznej SGPiS, gdzie prowadził fakultatywny wykład „Historia politycz- na Polski Ludowej” dla studentów Wydziału Ekonomiczno-Społecznego. W październiku 1986 roku został pracownikiem Katedry Historii Gospo- darczej i Społecznej, gdzie pracował do końca życia, najpierw jako asystent, od 1989 roku jako adiunkt, a od 2007 roku profesor SGH. Początkowo jego zainteresowania naukowe koncentrowały się wokół najnowszej historii Polski. Zajmował się okresem bezpośrednio po drugiej wojnie światowej, w którym kształtował się system społeczno-gospodar- czy Polski Ludowej. Tym zagadnieniom były poświęcone jego pierwsze publikacje a także rozprawa doktorska. W badaniach największą uwagę koncentrował na dziejach Polskiego Stronnictwa Ludowego, kierowanego 12 Anna Jarosz-Nojszewska wówczas przez Stanisława Mikołajczyka. Ze względu na sytuację politycz- ną tematyka ta była wówczas bardzo zaniedbana a publikacje na temat PSL nieliczne i poddane daleko idącej cenzurze. Zainteresowanie PSL-em znalazło odzwierciedlenie m.in. w artyku- łach – Program gospodarczy w publicystyce ekonomicznej Polskiego Stronnic- twa Ludowego w latach 1945–1947 (1987), Izby rolnicze w Polsce w latach 1918–1946 (1991) oraz Polskie Stronnictwo Ludowe wobec reform gospodar- czych w Polsce w latach 1945–1947 (1998). W rozprawie doktorskiej za- tytułowanej Dyskusja o strukturze własnościowej gospodarki Polski w latach 1944–1946, przygotowanej pod kierunkiem dr. hab. Witolda Sierpińskie- go, zaprezentował działalność PSL na szerszym tle dyskusji o zasadniczych reformach ustrojowych w Polsce w latach 1944–1946. Po obronie pracy doktorskiej swoje zainteresowania skierował na po- wszechną historię gospodarczą. Specjalizował się w najnowszej historii Wielkiej Brytanii. Przejawem tych zainteresowań była rozprawa habilita- cyjna o strajku górników w latach 1984–1985, w której przedstawił sytu- ację społeczną i ekonomiczną w górnictwie węgla kamiennego w Wielkiej Brytanii a także opisał przebieg i kulisy strajku oraz jego konsekwencje dla górnictwa i gospodarki brytyjskiej. Rozprawa została opublikowana nakładem Ofi cyny Wydawniczej SGH w 2002 roku pod tytułem Strajk górników brytyjskich w latach 1984–1985 i do dnia dzisiejszego jest jedną z najważniejszych prac poświęconych tej tematyce. Historii gospodarczej Wielkiej Brytanii poświęcił Profesor łącznie piętnaście prac, m.in. Kontro- wersje wokół polityki antyinfl acyjnej Margaret atcherTh (1998), Upadek gór- nictwa węglowego w Wielkiej Brytanii (2008), Kapitalizm angielski (2011), 110 lat polityki publicznej w Wielkiej Brytanii (1900–2010) (2014), Funt szterling i brytyjska polityka pieniężna w latach 1945–2010 (2014). W swoich badaniach nie porzucił jednak zagadnień związanych z hi- storią gospodarczą Polski. Pisał nadal o gospodarce Polski, choć głównie w kontekście międzynarodowym. Do najważniejszych publikacji z tego obszaru badawczego można zaliczyć opracowania: Rozwój gospodarczy Pol- ski powojennej na tle Drugiej Rzeczypospolitej i wybranych krajów europej- skich (1993), Działalność UNRRA w Polsce (1998) oraz Polska w kryzysie zadłużeniowym (2011). Kolejnym polem zainteresowań naukowych Profesora Piotra Jachowicza były międzynarodowe stosunki gospodarcze po drugiej wojnie światowej. W ramach tej tematyki zajmował się historią grupy G-7/G-8. Kilkuletnie badania zaowocowały, napisaną razem z prof. Wojciechem Morawskim, Profesor Piotr Jachowicz (1955–2017) 13 książką Kronika szczytów G-7/G-8 (2009) i artykułem G-8 i kraje rozwija- jące się – kontrowersje i współpraca (2008). Zajmował się również aktualną problematyką kryzysów gospodarczych, a w szczególności kryzysu fi nansowego z lat 2008–2009. Tematyce tej poświęcił kilka publikacji i wystąpień na