- Araştırma -6 - - Akademik Ziraat Dergisi 9(2): 171 180 (2020) (Research) ISSN: 2147 403 e ISSN: 2618 5881 DOI: http://dx.doi.org/10.29278/azd.732181 Anaç adayı kiraz ve vişne genotiplerinin doku kültürü yöntemiyle çoğaltılması* Erol AYDIN 1, Tarık YARILGAÇ 2 1 Karadeniz Tarımsal Araştırma Enstitüsü Bahçe Bitkileri Bölümü, Samsun 2 Ordu Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Bahçe Bitkileri Bölümü, Ordu * Bu çalışma Ordu Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Bahçe Bitkileri Anabilim Dalı’nda kabul edilen doktora tezinden hazırlanmıştır. 5 - Alınış tarihi: 4 Mayıs 2020, Kabul tarihi: Aralık 2020 Sorumlu yazar: Erol AYDIN, e posta: [email protected] Öz Propagation with tissue culture method of - rootstock candidate cherry and sour cherry genotypes 2015 2016 yıllarında yürütülen buin vitroçalışmada, kiraz için anaç adayı olabilecek 3 adet kiraz ve 3 adet vişne Abstract genotipi ile Gisela 6 anacının koşullarda - çoğaltılabilme performansının belirlenmesi amacıyla yürütülmüştür. Kiraz ve vişne genotipleri ile Gisela 6 This study, which was conducted in 2015 2016, was - - 3 in vitro anacını -sürgün uçlarından hazırlanan1 eksplantlar1 carried out in order to determine the propagation başlangıç1 aşamasında 0.5 mgl BAP +0.1 mgl GA + performance in conditions of 3 cherries and 3 0.1 mgl IBA içeren MS -besi ortamına dikilerek sour cherries with Gisela 6 rootstocks which could kültüre alınmıştır. Enfeksiyon- oranı kiraz be the rootstock candidate for cherry. The explants genotiplerinde %12.03 17.87 ve vişne prepared from the shoot tips of cherry, sour cherry genotiplerinde - %22.30 26.23 arasında genotypes with Gisela 6 rootstocks as- plant material- gerçekleşmiştir. Sürgün1 çoğaltma aşamasında farklı were cultured - in the initial stage by1 planting on MS1 BAP (0, 0.5 ve 1 mgl ) dozlarının etkisini belirlemek nutrient medium containing 0.5 mgl BAP + 0.1 mgl 3 - 1 - için çalışma - yapılmıştır. BAP dozunun artması ile GA + 0.1 mgl IBA. The infection rate was between sürgün sayısının1 arttığı belirlenirken, en- fazla sürgün 12.03 17.87 % in cherry genotypes- and 22.30 26.23 sayısı 1 mgl BAP dozundan- elde edilmiştir. Kiraz % in sour cherry genotypes.1 The effect of different genotiplerinde sürgün sayısı 2.14 4.10, vişne BAP doses (0, 0.5 and 1 mgl ) was determined in the genotiplerinde ise 2.73 3.09 adet- olarak shoot propagation stage. While increasing the belirlenmiştir. Köklendirme aşamasında1 ½ MS besi number of shoots with- the increase of BAP dose is ortamında farklı IBA (0, 0.5, 1, 2 mgl ) dozlarının determined, the maximum1 number- of shoots was köklenme oranına etkisi incelenmiştir. IBA dozunun- obtained from -1 mgl BAP dose. The number of artması ile köklenme oranının arttığı, kiraz1 shoots was determined as 2.14 4.10 in cherry- genotiplerinde- en yüksek köklenme oranı 2 mgl genotypes, 2.73 3.09 in sour cherry genotypes. The1 IBA ve vişne 1genotiplerinde ise en yüksek- köklenme effect of different doses of IBA (0, 0.5, 1 and 2 mgl ) oranı 1 mgl IBA dozundan elde edilmiştir.- Kiraz on the rooting ratio of ½ MS in rooting medium was genotiplerinde köklenme oranı %89.44 99.17, vişne investigated. It was determined that the rooting- rate genotiplerinde ise köklenme oranı %76.46 96.33 increased with the increase- of IBA dose, and the Anahtar kelimeler: Prunus, In vitro 1 olarak tespit edilmiştir. highest rooting rate were1 obtained 2 mgl IBA dose anaç, , köklenme in cherry- and 1 mgl IBA dose in sour- cherry genotypes. The rooting rate was determined as 89.44 99.17 % in cherry genotypes, 76.46 96.33 % Key words: Prunus, In vitro in sour cherry genotypes rootstock, , rooting Akademik Ziraat Dergisi - Aydın, E., & Yarılgaç, T. (2020). Anaç adayı kiraz ve vişne genotiplerinin doku kültürü yöntemiyle çoğaltılması. , 9(2), 171 180. 172 Aydın, E., Yarılgaç, T. Giriş zamanda çok fazla sayıda materyal çoğaltılmasını Rosales Rosaceae Prunoideae In vitro sağlayan mikroçoğaltım yöntemleri önem Kiraz, vişne vePrunus mahlep bir Cerasusçok meyve türünün yer aldığı takımı, familyası, kazanmıştır. teknikler, ıslah çalışmalarında kullanımın yanında, son yıllarda ticari çoğaltım alt familyası, cinsi ve Prunusalt cinsi avium içerinde Prunus amaçlı olarak giderek artan bir kullanım alanı Prunusyer almaktadır fruticosa (Özçağıran Prunus ve cerasus ark., 2005). Kiraz ve bulmaktadır. Özellikle klonal anaçlarının vişne formlarınınCerasus gelişmesinde L, L. ve L. türleri etkili doku kültürü ile çoğaltımı büyük bir ticari sektör haline gelmiştir (Aka Kaçar ve ark., 2001). olmuştur. alt cinsi 150 türden oluşmaktadır Fakat bu türlerin yalnızca- birkaç tanesindenP. avium meyve, P. Mikroçoğaltım çalışmalarında başarı sağlanmasında cerasus,üretimi yapılmaktadırP. mahaleb, P. (Randhawa, laurocerasus, 1991). P. prostrata,Türkiyede P. genotipin de önemli düzeyde etkili olması nedeniyle brachypetala,bulunan başlıca P. kirazincana,vişne P.türleri angustifolia, P. her klon anaç için ayrı bir protokolün geliştirilmesi hippophaeoides P. microcarpa önem arz etmektedir. Bu bakımdan kiraz anaçlarının çoğalma katsayılarının artırılması amacıyla yeni ve ’dır (Ercişli, 2004). büyümeyi düzenleyici madde kombinasyonlarının Türkiye 639564 ton ile dünya kiraz üretiminde ilk denenmesi gerekmektedir (Güçlü ve ark., 2010). sırada, 184167 ton ile vişne üretiminde de dördüncü Dünyada kiraz anaç ıslahı çalışmalarındaki sırada yer almasının yanında (Anonim, 2018) kiraz gelişmelerle klonal olarak çoğaltılabilen ve bodurluk sağlayan anaçların kullanımı sayesinde kiraz ve vişne meyve türlerinin gen kaynağı olması- bakımından da önemini korumaktadır (Ercişli, yetiştiriciliği gelişmektedir. Türkiye’de modern 2004). Sert çekirdekli meyveler içerisinde kiraz meyve bahçeleri tesislerinin artışı ile birlikte klonal vişne grubunda yer alan kültür ve yabani türlerine anaç kullanımında artış görülmektedir. Özellikle ait bitkilere ülkemizin hemen bütün bölgelerinde klonal kiraz anaçlarında iklim ve toprak rastlanılabilmektedir. Kiraz yetiştiriciliğinde koşullarından dolayı bazı olumsuzluklar kullanılan çöğür anaçlar genetik yapı yaşanabilmektedir. Yaşanan olumsuzlukların asgari farklılıklarından dolayı homojen gelişme düzeye indirilebilmesi için ülkemizde geniş kapsamlı kiraz anaç ıslahı programlarına ihtiyaç vardır. gösterememekte ve verime geç yatmaktadırlar. Bu yüzden kiraz yetiştiriciliğinde çöğür anaçlar yerini Yapılacak anaç ıslahı çalışmaları ile kendi toprak klon anaçlara bırakmaktadırlar. özelliklerine uygun ve kiraz çeşitleri ile uyu şmazlık göstermeyen yerli anaç ya da anaçların East Malling AraştırmaP. İstasyonu’ndaavium x P. başlayanpseudocerasus anaç ıslahı çalışmaları sonucunda Mazzard içinden seçilen geliştirilmesine ihtiyaç vardır (Aydın 2019). F 12/1 klonu ile Bu çalışma Karadeniz Bölgesinden toplanan ve UPOV melezlerinden Colt anacı bulunmuştur. Günümüzde kriterlerinde kiraz anaçlarını tanımlayan özelliklere halen bu anaçların kullanımı çok yaygın olmasa da göre yapılan değerlendirmein vitro sonucunda kiraz için devam etmektedir. Kiraz klon anaçları konusunda en anaç olma potansiyeli olan kiraz ve vişne genotiplerinin koşullarda çoğaltma büyük ıslah programı 1965’deP. cerasus Almanya’da x P. canescens (Geissen) Materyal ve Metot başlatılmıştır. Bu çalışmalar sonunda Gisela anaçları performanslarının belirlenmesi amacıyla yapılmıştır. P. cerasus x P. canescens - serisinde yer alan Gisela 5 ( ) ve Gisela 6 ( ) anaçları, Çalışma 2015 2016 yılları arasında Çukurova bodurluk ve verimlilik konusunda bulunan diğer Üniversitesi Biyoteknoloji Araştırma ve Uygulama anaçlara göre daha iyi sonuç verdiğinden kullanımı Merkezi’ndeki doku kültürü laboratuvarında yaygınlaşmıştır (Rieger, 2006). Bitki doku kültürleri yürütülmüştür. Karadeniz- Tarımsal Araştırma konusunda ilk uygulama 1922 yılında Amerika’da W. Enstitüsü genetik kaynaklar parselindeki 5 yaşındaki J. Robbins ve W. Kotte tarafından yapılmıştır. İzole Gisela 6 anacı ile 2006 2009 yıllarında yürütülen edilmiş hücreler yerine fide köklerinin uçlarından TOVAG 106 O 031 nolu projesi sonuçlarına göre çelik aldıkları parçaları inorganik tuz ve glikoz içeren ile çoğaltılabilme performansı en iyi olan ve kiraz steril sıvı bir gıda ortamında kültüre almışlar ve kök için anaç adayı olabilecek 3 adet kiraz ve 3 adet vişne parçalarının kısa bir süre içinde sağlıklı bir şekilde genotipi çalışmanın materyalini oluşturmaktadır geliştiğini saptamışlardır (Borkowska, 1985). (Bilginer ve ark., 2009). Kiraz ve vişne genotiplerinin Klon anaçlarının çoğaltılmasında geleneksel yer bilgileri ve seleksiyon kodu Çizelge 1’de yöntemlerin (daldırma, çelik, vb.) yanında kısa verilmiştir. ____________________________________________ Anaç adayı kiraz ve vişne genotiplerinin doku kültürü yöntemiyle çoğaltılması 173 Çizelge 1. Kiraz ve vişne genotiplerinin yer bilgileri ve seleksiyon kodu Örneğin Alındığı Seleksiyon Kodu İl İlçe Köy / Mahalle Kiraz Genotipleri Artvin Yusufeli Esendal 08 K 056 Ordu Gülyalı Ambarcılı 52 K 063 Samsun Vezirköprü Elaldı 55 K 104 Vişne Genotipleri Giresun Çanakcı Karabörk 28 V 001 Giresun Şebinkarahisar Merkez 28 V 003 Samsun Havza Yağcımahmut 55 V 004 Çizelge 2 Başlangıç, çoğaltma ve köklendirme ortamlarındaki bitki büyümeyi düzenleyicilerin kombinasyonları - 3 - - Ortam Adı Bitki büyümeyi düzenleyici1 dozları1 ve kombinasyonları1 - Başlangıç Ortamı - MS + 0.1 mgl- GA + 0.1 mgl IBA + 0.5 mgl BAP 1- 1 1 + 0 mgl- 1BAP Çoğaltma Ortamı MS + 0.1 mgl GA3 + 0.1 mgl IBA + 0.5 mgl-1 BAP + 1 mgl 1- BAP + 0 mgl- 1IBA + 0.5 mgl- IBA Köklendirme Ortamı ½ MS 1 + 1 mgl 1 IBA + 2 mgl IBA Araştırmada bitkisel materyal olarak 5 yaşındaki kiraz