AKADEMIA E SHKENCAVE DHE E ARTEVE E KOSOVËS NEBI CAKA • AGNI DIKA • SEB RODIQI FJALOR I INFORMATIKËS ANGLISHT - SHQIP SHQIP - ANGLISHT PRISHTINË 2005 KOSOVAACADEMY OF SCIENCES AND ARTS NEBI CAKA • AGNI DIKA • SEB RODIQI DICTIONARY OF INFORMATICS ENGLISH - ALBANIAN ALBANIAN - ENGLISH EDITOR: Rexhep Ismajli PRISHTINA 2005 AKADEMIA E SHKENCAVE DHE E ARTEVE E KOSOVËS NEBI CAKA • AGNI DIKA • SEB RODIQI FJALOR I INFORMATIKËS ANGLISHT - SHQIP SHQIP - ANGLISHT REDAKTOR: Rexhep Ismajli PRISHTINË 2005 Copyright (c) ASHAK PARATHËNIE Hartimi i fjalorëve terminologjikë në gjuhën shqipe dhe me një gjuhë tjetër ka rëndësi për vetë veprimtarinë profesionale-shkencore dhe për proceset e begatimit të mëtejmë të stabilizimit të gjuhës standarde. Megjithë mungesën e traditës së hartimit të fjalorëve terminologjikë në Kosovë, ASHAK ka pak vjet është interesuar të ndihmojë në këtë fushë dhe ka hartuar bashkë me Akademinë e Shkencave të Shqipërisë Fjalorin e bimëve. Në kohën kur informatika është bërë shumë e rëndësishme për çdo veprimtari të organizuar shoqërore, terminologjia e kësaj fushe zë një vend me rëndësi në leksikun e gjithmbarshëm të një gjuhe dhe sidomos në përdorimet e përditshme. Seksioni i Gjuhësisë dhe i Letërsisë i ASHAK në fillim mblodhi një grup më të gjerë ekspertësh për të hetuar mundësitë e ndihmesës në këtë fushë shumë aktuale. Puna mori rrugë të mbarë kur u formalizua grupi me përbërjen që ka sot. Ndërkohë lindi ideja që të bëhej dhe një fjalor shpjegues i informatikës dhe propozimi që këtë punë ta bënim po ashtu bashkë me ASHSH-në. Pas një takimi të punës në Prishtinë me specialistët e Institutit INIMA të ASHSH-së, u vendos që grupi i ASHAK ta vazhdonte punën në fjalorin anglisht-shqip dhe anasjelltas, ndërsa në një fazë më të vonë të bëhej bashkë fjalori shpjegues. Fjalori i informatikës anglisht-shqip dhe shqip-anglisht që keni në duar përmban rreth 18000 terma e shkurtesa, anglisht e shqip, nga fusha e informatikës. Këtu me termin informatikë nënkuptohen, para se gjithash, shkencat kompjuterike (computer science), inxhineria kompjuterike (computer engineering), inxhinieria e softuerit (software engineering) dhe teknologjia e informacionit (information technology), prandaj dhe pjesa dërmuese e fjalëve të përfshira në këtë fjalor janë nga këto fusha. Por ky fjalor përfshin edhe mjaft fjalë nga shkencat e inxhinieritë e tjera, si: matematika, fizika, logjika, linguistika, teoria e informacionit apo telekomunikacionet, elektronika, automatika etj., që janë të lidhura ngushtë me informatikën. Në të është dhënë edhe një numër i konsiderueshëm frazeologjizmash që përdoren në këtë fushë, para së gjithash në Internet, por dhe një numër i caktuar fjalësh të përdorimit të përgjithshëm, këto të fundit për t’i lehtësuar lexuesit të kuptuarit të fjalëve që nuk janë përfshirë në këtë fjalor e që mund t’i hasë në jetë. Shumë prej shkurtesave që janë dhënë në pjesën “anglisht-shqip” të fjalorit janë dhënë si të tilla edhe në pjesën “shqip-anglisht” të fjalorit, pra nuk janë shqipëruar, meqë si të tilla rëndom hasen në literaturën shkencore dhe profesionale të kësaj fushe, por dhe në publicistikën që trajton çështje nga fusha e informatikës, si p.sh. ROM, RAM, CD, LED, MOSFET, LAN etj., një pjesë e të cilave madje edhe janë emërzuar, si: LED-i, RAM-i etj. Krahas barasvlerësit shqip të fjalës në anglisht, jo rrallë, në kllapa katrore janë dhënë edhe shpjegime sqaruese për të ndihmuar lexuesin të kuptojë termin përkatës në mungesë të fjalorit shpjegues nga kjo fushë, që pritet të realizohet në të ardhmen e afërt. Atje ku ka pasur mundësi është bërë diferencimi i kuptimeve të një numri fjalësh që janë përdorur deri më tash, duke përdorur çiftet, si: projektim-projektesë (rezultat i projektimit), konstruktim-konstruktesë e regjistrim-regjistresë, sipas gjedhes: ndërtim-ndërtesë. Për mjaft terma janë dhënë disa variante, si p.sh.: aplikacion/zbatim, frekuencë/denduri, konektor/lidhëzor, ndërfaqe/interfejs, adapter/përshtatës, përdorues/shfrytëzues, shkarkoj/zhbart, android/sinjeri, kontrast/kundërshti, ngjeshje/kompresion, lak/unazë etj. Në këtë rast alterantivat, si “ndërfaqe e (ose interfejs i) përbashkët” duhen lexuar si: “ndërfaqe e përbashkët” ose “interfejs i përbashkët”. Fjalët me prefiksoide (siparashtesa), si audiodisk, videosinjal, uebfaqe etj. rëndom jepen të shkruara pa vizë lidhëse. Në fund, falënderojmë të gjithë ata që na kanë përkrahur në realizimin e këtij fjalori, e sidomos redaktorin e këtij fjalori, akademik Rexhep Ismajlin, i cili me sugjerimet e tij na ka ndihmuar të zgjidhim mjaft dilema. Mirëpresim sugjerimet dhe vërejtjet edhe të tjerëve. Autorët FJALOR I INFORMATIKËS ANGLISHT – SHQIP SHKURTIMET – ABBREVIATIONS e – emër – noun f – folje – verb fr – frazë – phrase mat – matematikë – mathematics mb – mbiemër – adjective nd – ndajfolje – adverb pj – pjesëz – particle pref – parashtesë – prefix sh – shumës – plural shk – shkurtesë – abbreviation 9 A A n A [vlera heksadecimale e abbreviated addressing n numrit dhjetor 10] adresim i shkurtuar A [Ampere] abbr A [amper] abbreviated installation n instalim Å [angstrom] n Å [angstrem] i shkurtuar A flag [Auxiliary Carry flag] n abbreviated keys n çelësa të flamur ndihmës i bartjes shkurtuar A series formats n formatet (e abbreviation n shkurtim letrës) e serisë A [A0,...,A10; A0 = Abelian group n grup abelian 841mm×1189mm] abend [ABnormal END] abbr a. m. [lat. ante meridiem] abbr p.d. mbarim jonormal (i programit) [paradite] aberration n aberracion ose A/B switch box n kuti komutuese rravgim ose shmangie (ose ndërprerëse) A-B ABIOS [Advanced Basic A/D converter [Analog-to-Digital Input/Output System] abbr Converter] n shndërrues A-D ABIOS [sistem i avancuar bazë për [shndërrues analog-digjital] hyrje-dalje] A: n A: [identifikator i njësisë së ablation n ablacion parë të disketave] abnormal adj jonormal abacus n abak [numëratore kineze abnormal end [abend] n mbarim me rruaza] jonormal (i programit) abandon v braktis (lë) abnormal statement n shprehje abbr abbr shkurtim (ose komandë) jonormale abbreviate v shkurtoj abnormal termination n abbreviated adj shkurtuar (i) përfundim jonormal abbreviated address n adresë e abort v ndërpres shkurtuar abortion n ndërprerje abs 10 abstract data type abs abbr abs [funksion nëpërmjet absolute loader n ngarkues (ose të cilit merret vlera absolute e mbushës) absolut numrit i cili paraqitet si argument] absolute movement n zhvendosje ABS [absolute] abbr ABS [vlerë absolute absolute] absolute path n shteg absolut ABS function n funksion ABS absolute pointing device n pajisje abscissa n abshisë treguese absolute absolute adj absolut absolute positioning n pozicionim absolute n vlerë absolute absolut absolute address n adresë absolute priority n prioritet absolut absolute absolute program n program absolute addressing n adresim absolut absolut absolute programming n absolute assembler n asembler programim absolut absolut absolute skip n kapërcim absolut absolute cell reference n referim absolute tab n tabulator absolut absolut i qelizës absolute value n vlerë absolute absolute code n kod absolut absolute vector n vektor absolut absolute coding n kodim absolut absorb v absorboj ose përthith absolute command n urdhër absorbtance n absorbtancë ose [komandë] absolut koeficient i absorbimit absolute coordinates n koordinata absorption n absorbim ose absolute përthithje absolute data n dhëna (të) absorption filter n filtër absolute absorbues absolute device n pajisje absolute absorption laws n ligjet e absolute error n gabim absolut absorbimit absolute expression n shprehje abstract adj abstrakt absolute abstract automata theory n teori absolute instruction n urdhër abstrakte e automateve [komandë] absolut abstract data type [ADT] n tip absolute jump n kapërcim absolut abstrakt i të dhënave abstract machine 11 access level abstract machine n makinë acceptable security class n shkallë abstrakte e pranueshme e sigurisë abstract syntax n sintaksë acceptable security level n nivel i abstrakte pranueshëm i sigurisë abstract syntax tree n pemë e acceptable use policy n politikë e sintaksës abstrakte pranueshme e përdorimit (ose e abstraction n abstragim shfrytëzimit) AC [Alternating Current] abbr acceptance n pranim rrymë alternative acceptance angle n kënd i pranimit AC adapter n përshtatës (ose acceptance of data n pranim i të adapter) për rrymë alternative dhënave AC amplifier n amplifikator (ose acceptance test n test i pranimit përforcues) i rrymës alternative acceptance testing n testim [provë] AC/DC adapter n përshtatës (ose i pranimit adapter) alternativ - i vazhduar access v kam akses në (AC-DC) access n akses ACC [accumulator] abbr akumulator access arm n krah (ose dorezë) e aksesit acceleration n përshpejtim access bus n bus i (ose acceleration time n kohë e magjistrale e) aksesit përshpejtimit access by users n hyrje për accelerator n përshpejtues përdoruesit accelerator board n pllakë e access category n kategori e përshpejtuesit aksesit accelerator card n kartelë e access charge n pagesë për akses përshpejtuesit access code n kod i aksesit accelerator key n tast përshpejtues access control [AC] n kontroll accent n theks [kufizim] i aksesit accented adj theksuar (i) [me theks] access control list n listë për kontroll accept v pranoj të aksesit acceptable adj pranueshëm (i) access denied ph aksesi nuk lejohet acceptable risk level n nivel i access hole n vrimë për akses pranueshëm i rrezikut access level n nivel i aksesit access line 12 accumulator access line n linjë e aksesit access time for writing n kohë e access management service n aksesit