Technologie IT w … D. Strzęciwilk Środowisko Latex I. Cel i zakres zajęć. Celem zajęć jest zapoznanie i przygotowanie studentów do pracy ze środowiskiem LaTeX. Po przeczytaniu tej części, powinieneś mieć przybliżoną wiedzę na temat działa LATEX i sposobu jego instalacji w środowisku Windows LaTeX jest systemem składu tekstu, który jest odpowiedni do pisania prac naukowych oraz różnego rodzaju dokumentów, publikacji o wysokiej jakości typograficznej. Środowisko może być również wykorzystany do sporządzania wszelkiego rodzaju innych dokumentów, od prostych listów do kompletnych książek. LaTeX wykorzystuje TEX jako silnik formatujący. Studenci powinni opanować umiejętność posługiwania się środowiskiem LaTeX na poziomie pozwalającym na wykorzystanie tego środowiska w większości zastosowań, zwłaszcza w pisaniu dowolnej pracy naukowej. Materiał zajęć został podzielony na cztery części: • Przedstawienie i omówienie środowiska, instalacja systemu, rozpoczęcie pracy z systemem, podstawowa struktura dokumentów, omówienie i pokazanie jak działa proces kompilacji w systemie LaTeX. • Przedstawienie informacji na temat składania dokumentów, wyjaśnienie istotnych poleceń i środowisk LaTeX, tworzenie dokumentów. • Przedstawienie informacji na temat składania formuł za pomocą LaTeX, tworzenie i wstawianie tabel, wykresów oraz danych. • Przedstawienie informacji na temat indeksów, tworzenie bibliografii i włączanie EPS, grafika. Tworzenie dokumentów PDF z PDFLATEX oraz przydatne pakiety rozszerzeń. II. Wprowadzenie do LaTeX Silnikiem formatujący LaTeX jest TEX. TeX: τεχ od greckiego τεχνη (techné) - sztuka, rzemiosło. Podstawowy system zbudowany został przez Donalda Knutha. TeX jest to program komputerowy stworzony na potrzeby składania tekstu i wzorów matematycznych. TEX jest powszechnie używany od wielu lat i jest znany z tego, że jest niezwykle stabilny. Natomiast Page | 1 Technologie IT w … D. Strzęciwilk LaTeX jest zaawansowanym system przygotowania dokumentów stworzony przez Leslie Lamport. Jest to system makr ułatwiającym pisanie tekstu, ale również jest narzędziem służącym do tworzenia profesjonalnie wyglądających dokumentów, prac oraz slajdóww. Oparty na idei WYSIWYM (What You See Is What You Mean) to co widzisz jest tym co masz na myśli, co oznacza, że skupiasza się tylko na zawartości dokumentu, a komputer zajmie się kompilacją i formatowaniem naszego tekstu. Zamiast oddzielać tekst od strony w celu kontrolowania formatowania, jak w przypadku programu Microsoft Word możemy wprowadzać zwykły tekst, a resztą zająć się kompilator LaTeX. La-τεχ pochodzi od pierwszych liter nazwiska twórcy – Lamport, czyli [latech] lub [latek]. LaTeX może pracować na wielu różnych rodzajach systemów komputerowych. Środowisko LaTeX możemy uruchomić na systemach operacyjnych Windows, Linux, MacOS. LaTeX jest oprogramowaniem darmowym wydawanym na licencji LPPL (Licencji Publicznej Projektu LaTeX). Nie trzeba płacić za korzystanie z LaTeX, tzn. nie ma opłat licencyjnych. Strona projektu LaTeX dostępna jest pod adresem https://www.latex-project.org/. LaTeX jest używany na całym świecie do pisania dokumentów naukowych, książek, jak również wielu innych form publikacji. Pozwala nie tylko na tworzenie ładnych dokumentów, ale także bardzo szybko radzić sobie z bardziej skomplikowanymi częściami składu, takimi jak wprowadzanie matematyki, tworzenie spisów treści, powoływanie się na nie i tworzenie bibliografii oraz posiadanie spójnego układu we wszystkich sekcjach. Ze względu na ogromną liczbę dostępnych pakietów open source, możliwości LaTeX są nieograniczone. Pakiety pozwalają użytkownikom np. dodawać przypisy, rysować schematy, tworzyć wykresy, tabele, itp. Jednym z głównych powodów, dla których ludzie używają LaTeX jest to, że oddziela on zawartość dokumentu od stylu. Oznacza to, że po napisaniu treści dokumentu, możemy z łatwością zmienić jego wygląd. Podobnie, możesz stworzyć jeden styl dokumentu, który może być użyty do standaryzacji wyglądu wielu różnych dokumentów. Pozwala to czasopismom naukowym na tworzenie szablonów do składania dokumentów. Szablony te mają wstępnie przygotowany układ, co oznacza, że należy dodać tylko swoją treść do danego szablonu. W rzeczywistości istnieją setki szablonów dostępnych dla wszystkich, od szablonów CV po książki, artykuły, slajdy. Page | 2 Technologie IT w … D. Strzęciwilk III. Środowisko LaTeX LaTeX nie jest samodzielnym programem do składu, ale programem do przygotowywania dokumentów, który działa na bazie systemu składu TeX. Dystrybucje TeX-owe zazwyczaj łączą w pakiet wszystkie części potrzebne do działania systemu TeX-owego i zazwyczaj dodają do tego zarówno narzędzia konfiguracyjne i serwisowe. Obecnie LaTeX, oraz wiele pakietów na nim zbudowanych, tworzą ważny komponent każdej większej dystrybucji TeX-owej. Wybór kompilatora LaTeX. Najprostszym sposobem na wygenerowanie dokumentu końcowego przygotowanego w LaTeX jest instalacja własnego kompilatora. W tym celu należy przygotujemy własne środowisko pracy. W pierwszym etapie potrzebna będzie gotową do użycia dystrybucję LaTeX, którą można pobrać z Internetu. Zainstalowany kompilator pozwoli nam na tworzenie i kompilację różnych dokumentów i projektów. Istnieje kilka możliwości pozyskania różnych dystrybucji systemu LaTeX: • MiKTeX for Windows – dystrybucja dla systemu Windows • TeX Live for Linux and other UNIX-like systems – dystrybucja dla systemu Unix • MacTeX redistribution of TeX Live for macOS – dystrybucja dla systemu MacOS • teTeX for Linux and other UNIX-like systems; – dystrybucja dla systemu Linux • proTeXt is based on MiKTeX – dystrybucja dla systemu Windows Oto przykładowe adresy internetowe, gdzie dostępne są dystrybuuje LaTeX: • https://miktex.org/download/ • https://www.tug.org/texlive/ • https://tug.org/mactex/ • https://www.ctan.org/pkg/tetex • https://www.tug.org/protext/ Proces instalacji może się nieco różnić w zależności od dystrybucji, jednak można wyodrębnić podstawowe i wspólne jego etapy. Instalacja rozpoczyna się najczęściej pobrania odpowiedniej paczki dla konkretnego systemu operacyjnego. MiKTeX ma możliwość automatycznego instalowania brakujących pakietów, tzn. ten instalator jest odpowiedni dla komputerów podłączonych do Internetu. W naszym przypadku będziemy korzystali z wersji MiKTeX, którą można zainstalować na systemie Windows. MiKTeX dla systemu Windows Page | 3 Technologie IT w … D. Strzęciwilk wymaga jednego z następujących systemów operacyjnych Windows: • System operacyjny Windows 10 • Windows Server 2016 • Windows 8/8.1 (wszystkie wersje z wyjątkiem RT) • Windows Server 2012 Aby skonfigurować podstawowy system TeX/LaTeX, należy pobrać i uruchomić podstawowy instalator MiKTeXa. Pobranie programu rozpoczyna się od kliknięcia na przycisk download (Rys. 1) na stronie https://miktex.org/download. Rys. 1 Strona MiKTeX Następnie należy wskazać miejsce zapisu pobieranego pliku na naszym komputerze. Klikamy na przycisk zapisz jako (Rys. 2) i zapisujemy pobrany plik w wybranej lokalizacji. Po zapisaniu pliku możemy przystąpić do procesu instalacji systemu na komputerze. Rys. 2 Pobierany plik MiKTeX Page | 4 Technologie IT w … D. Strzęciwilk Uruchomienie instalatora MiKTeX Instalacja rozpoczyna się od podwójnego kliknięcia na pobranym pliku. Kreator najpierw pokazuje warunki kopiowania MiKTeX. W pierwszym kroku należy zaakceptować warunki licencji programu (Rys. 3). Rys. 3 Warunki kopiowania Po zaznaczeniu opcji I accept… przechodzimy do wyboru zakresu instalacji. Jeśli posiadasz uprawnienia administratora, możesz wybrać jedną z dwóch opcji: • Ustawić prywatną (dla każdego użytkownika) instalację TeX-ową. • Skonfigurować współdzieloną (dla całego systemu) instalację TeX-ową. Możemy zezwolić na dostęp dla wszystkich użytkowników lub tylko dla administratora. Zaznaczamy odpowiednią opcję (Rys. 4) i klikamy dalej. Page | 5 Technologie IT w … D. Strzęciwilk Rys. 4 Zakres instalacji Następnie kreator przejdzie do lokalizacji plików instalacyjnych MiKTeX. Możesz zaakceptować domyślny katalog instalacyjny MiKTeX (Rys. 5). Jeśli chcesz, możesz określić inną lokalizację. Rys. 5 Lokalizacji plików instalacyjnych MiKTeX Po kliknięciu przycisku next, przechodzimy do strony Ustawienia (Rys 6). Kreator umożliwia ustawienie preferowanego rozmiaru papieru. Masz również możliwość zmiany domyślnego zachowania instalatora pakietów zintegrowanych. Wybierz opcję Zapytaj mnie najpierw, jeśli chcesz potwierdzić instalację wymaganych pakietów. Wybierz Zawsze, jeśli wymagane pakiety mają być instalowane bez potwierdzenia. Wybierz Never, jeśli nie zezwalasz na instalację brakujących pakietów. Wszystkie preferencje mogą zostać zmienione później. Zostawiamy Page | 6 Technologie IT w … D. Strzęciwilk ustawienia domyślne i klikamy przycisk dalej. Rys. 6 Ustawienia instalatora Na koniec przechodzimy do opcji Przegląd ustawień (Rys 7). Zanim rozpocznie się rzeczywisty proces instalacji, mamy jeszcze szansę przejrzeć swoje decyzje i wrócić do wcześniejszego etapu instalacji. Rys. 7 Ustawienia instalatora Jeśli wszystko jest poprawnie zaznaczone to przechodzimy do instalacji i klikamy na przycisk start. Instalacja potrwa kilka minut. Pasek postępu (Rys 8) pokazuje przybliżony procent realizacji procesu. Page | 7 Technologie IT w … D. Strzęciwilk Rys. 8 Proces instalacji Po zakończeniu instalacji można kliknąć przycisk Dalej, aby otworzyć ostatnią stronę kreatora. Na koniec klikamy przycisk Zamknij, aby zamknąć i wyjść z kreatora (Rys. 9). Rys. 9 Kreator procesu instalacji Po zakończonym procesie instalacji system Windows dokona sprawdzenia i aktualizacji dostępnych