220 Inventaris van het archief van W. Aantjes Levensjaren 1923-2015 (1936-2015) Samenstelling: dr. P. Bak en drs.K.D. Houniet Historisch Documentatiecentrum voor het Nederlands Protestantisme (1800-heden) Vrije Universiteit Amsterdam De Boelelaan 1105 1081 HV Amsterdam Collectie nummer: 220 Juli 2017 Inleiding Over het archief Het archief-Aantjes is in twee etappes naar het Historisch Documentatiecen- trum gekomen. Het eerste deel is in 1998 van Aantjes’ woning in Utrecht naar het Documentatiecentrum overgebracht. Deze stukken zijn vervolgens ontslo- ten door middel van een plaatsingslijst van de hand van P. Kok. Het tweede deel van het archief is in 2002 bij Aantjes’ biograaf, dr. R. Bouwman, opge- haald. Beide delen zijn samengevoegd, opgeschoond, geordend en tenslotte toegankelijk gemaakt door middel van deze inventaris. Tijdens de opschoning is een groot aantal gedrukte stukken uit het archief verwijderd, met name stuk- ken betreffende Aantjes’ activiteiten in de ARP, het CDA en het NVOB. De indeling van de inventaris behoeft op twee punten toelichting. Ten eer- ste: vanwege de indeling in politieke en niet-politieke werkzaamheden, zijn de stukken betreffende Aantjes’ opleiding in de rubriek ‘Overige stukken’ ge- plaatst. Ten tweede: de op jaar respectievelijk decennium geordende overige correspondentie en overige stukken; deze zaten kris-kras door het archief ver- spreid en zijn door mij chronologisch geordend. Over de persoon Willem Aantjes wordt op 16 januari 1923 in het Zuid-Hollandse Bleskensgraaf geboren. Hij doorloopt er de school met de bijbel, waarna hij in 1935 naar de Da Costa-mulo in Sliedrecht gaat. Een jaar later stapt Aantjes over naar het Rotterdamse Marnix-gymnasium. In 1942 behaalt hij er zijn diploma. Inlijving bij de Arbeidsdienst dreigt, maar zijn werkzaamheden als ‘reserve lokale kracht’ bij de PTT lijken hem hiervan te kunnen vrijwaren. In 1943, op 1 juli, komt hij in vaste PTT-dienst. Twee weken later wordt Aantjes alsnog voor de Arbeidsinzet opgeroepen. Hij komt in Güstrow terecht, een provinciestadje in Mecklenburg, waar hij als postbesteller werkt. Ten einde naar Nederland terug te keren, meldt Aantjes zich bij de Germaanse SS aan. In oktober 1944 wordt hij in een kazerne van de Landstorm in Hoogeveen ondergebracht. Als hij weigert tot de Waffen-SS toe te treden, wordt Aantjes naar het strafkamp Port Natal, bij Assen, vervoerd. Hij moet spit- en graafwerkzaamheden verrichten, maar wordt later klerk en administrateur. Na enige omzwervingen komt Aan- tjes in Emmen terecht, waar hij in april 1945 wordt bevrijd. In september 1945 gaat Aantjes rechten studeren aan de Rijksuniversiteit Utrecht. In 1952 studeert hij af en treedt in dienst van de Nederlandse Christe- lijke Aannemers- en Bouwvakpatroonsbond, achtereenvolgens als juridisch medewerker, adjunct-secretaris en algemeen-secretaris. In 1959 wordt Aantjes voor de ARP in de Tweede Kamer gekozen. Aanvankelijk is hij een ‘back- bencher’, maar in de tweede helft van de jaren zestig treedt hij meer op de voorgrond. In 1967 wordt Aantjes gevraagd voor de ministerspost van Volks- huisvesting, maar onder aanvoering van gezondheidsredenen weigert hij. In kleine kring is bekend dat de werkelijke reden in de bezettingstijd moet wor- den gezocht. In 1971 wordt Aantjes fractievoorzitter van de ARP. In december 1977, na 2 de formatie van het kabinet-Van Agt/Wiegel, wordt hij voorzitter van de CDA-fractie. Tijdens de formatie, in de fase dat een tweede kabinet-Den Uyl nog mogelijk lijkt, wordt hij voor het departement van Justitie gevraagd, maar ook nu weigert hij. De reden wordt een jaar later, op 6 november 1978, alom bekend. In een geruchtmakende, rechtstreeks op de tv uitgezonden persconfe- rentie, onthult prof.dr. L. de Jong het oorlogsverleden van Aantjes. De volgen- de dag neemt Aantjes ontslag als kamerlid. Nader onderzoek van de commis- sie-Enschedé toont aan dat De Jong het op een aantal punten bij het verkeerde eind had. Volgens De Jong was Aantjes lid geweest van de Waffen-SS, terwijl hij tot de gematigder Germaanse SS was toegetreden. Ook De Jongs veronder- stelling dat Aantjes zijn Nederlanderschap zou hebben verloren, blijkt onjuist. Ondanks deze rehabilitatie blijkt een terugkeer in de Kamer onmogelijk. Ook benoeming in andere overheidsfuncties, onder meer het lidmaatschap van de Raad van State, ketst op Aantjes’ oorlogsverleden af. Uiteindelijk wordt hij in 1982 voorzitter van de Kampeerraad. Binnen het CDA treedt Aantjes in 1981 tot de commissie-Buitenland toe. In 1994 wordt hij bestuurslid van het Wetenschappelijk Instituut van de partij. Peter Bak 1 februari 2002 Tweede zending In het najaar van 2010 werden een aantal ordners aan het archief toegevoegd die betrekking hebben op de werkzaamheden van Aantjes voor de NCAB en de PTT-raad. Aan deze lijst werd een summiere beschrijving van de drie do- zen toegevoegd. Derde zending In 2017 werd een derde zending stukken overgedragen aan het HDC. De stuk- ken zijn ondergebracht in dozen 36-69. De stukken werden beschreven zoals ze werden aangetroffen. Drukwerk en dia’s werden verwijderd. Moeilijk lees- bare tekst is tussen kasthaken [...] weergegeven. Overgedragen stukken Een verkiezingsaffiche met de teksten ‘Lijst 6 ook nu weer: Anti- Revolutionair’, ‘Colijn 1937’ en ‘Gordeau 1939’ (breedte: 60 cm, hoogte: 46,5 cm) is opgenomen in de collectie ‘Oorkondes en verkiezingsaffiches, pamflet- ten betreffende de VU, de ARP en enkele tentoonstellingen’ (collectie num- mer 193) van het HDC. Een affiche met de tekst ‘Signaalkampen christelijke kampen voor middelbare scholieren – 2 Drentekampen 5 zeilkampen 3 zeil- zwerfkampen in Friesland – 1979 juli/augustus’ (breedte: 43 cm, hoogte: 61 cm) is toegevoegd aan een collectie van het HDC betreffende jeugdkampen. Gebruikte afkortingen 3 AB Algemeen Bestuur APPA Algemene Pensioenwet Politieke Ambtsdragers ARJOS Anti-Revolutionaire Jongerenstudieclubs AVBB Algemeen Verbond Bouwbedrijven CDJA Christen Democratisch Jongeren Appèl CIDI Centrum voor Informatie en Documentatie Israël CRM Cultuur, Recreatie en Maatschappelijk Werk CSB Calvinistische Studentenbeweging CSFR Civitas Studiosorum in Fundamento Reformato EUCD Europäische Union Christlicher Demokraten EVP Europese Volkspartij NBC Nationale Betalingscircuit NCAB Nederlandse Christelijke Aannemers- en Bouwvakpatroonsbond NVOB Nederlands Verbond van Ondernemers in de Bouwnijverheid NCOV Nederlands Christelijke Ondernemers Verbond NCSV Nederlandse Christen Studenten Vereniging NCVB Nederlandse Christen Vrouwenbond NVOB Nederlands Verbond van Ondernemers in de Bouwnijverheid NPB Nederlandsche Protestanten Bond PCGD Postcheque- en Girodienst (Postgiro) RIOD Rijks Instituut voor Oorlogs Documentatie SD Sicherheitsdienst SEF Sociale Zaken, Economische Zaken en Financiën VAROR Voorlopige Adviesraad voor de Openluchtrecreatie VNG Vereniging van Nederlandse Gemeenten VRO Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening VROM Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer WVC Welzijn, Volksgezondheid en Cultuur 10 juli 2017 4 Inhoud Politieke werkzaamheden Lidmaatschap van de Tweede Kamer Correspondentie 1-6 Spreekbeurten 7-16 Vaste kamercommissie voor Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening 17-25 Vaste kamercommissie voor Verkeer en Waterstaat 26-28 Stukken betreffende kabinet-Biesheuvel 29-30 Stukken betreffende (formatie van) het kabinet-Den Uyl 31-34 Stukken betreffende val kabinet-Den Uyl en formatie kabinet-Van Agt 35-44 Stukken betreffende Aantjes’ aftreden als kamerlid en eventuele terugkeer 45-75 Diverse stukken betreffende Aantjes’ kamerlidmaatschap 76-93 Stukken betreffende de ARP 94-96 Stukken betreffende het CDA 97 Niet-politieke werkzaamheden Kampeerraad 98 Nederlands Christelijke Aannemers- en Bouwvakpatroonsbond 99-100 Nederlands Verbond van Ondernemers in de Bouwnijverheid 101 Commissie-Buitenland CDA 102-103 PTT-raad 104 SPD-Utrecht 105 Familiestukken, 1870-1960 106-110 Overige correspondentie 111-146 Overige stukken 147-169 Documentatie 170-171 Foto’s De nummering van de Tweede en Derde zending begint opnieuw met nr. 1. Tweede Zending 1-5 Derde Zending 6-362 5 Inventaris Politieke werkzaamheden, 1959-1978 Lidmaatschap van de Tweede Kamer 1-2 Correspondentie, alfabetisch op afzender, 1959-1972 en 1959-1965 2 omslagen 1. A t/m IJ 2. K t/m Z 3-4 Correspondentie, alfabetisch op afzender, 1966-1969 2 omslagen 3. A t/m IJ 4. K t/m Z 5-6 Correspondentie, alfabetisch op afzender, 1970-1972 2 omslagen 5. A t/m K 6. L t/m Z Stukken betreffende gehouden spreekbeurten 7-12 Oorspronkelijk op locatie gealfabetiseerd, 1961-1972 6 omslagen 7. A t/m B 8. C t/m F 9. G t/m H 10. I t/m N 11. O t/m S 12. T t/m Z 13-16 Overige stukken betreffende gehouden spreekbeurten 3 omslagen Stukken betreffende de vaste kamercommissie voor Volks- huisvesting en Ruimtelijke Ordening, 1957, 1961, 1963-1972 17 Stukken betreffende het wetsontwerp op de Ruimtelijke Orde- ning en de Woningwet, 1957, 1961 1 omslag 18 Stukken betreffende de begroting van Volkshuisvesting en Ruim- telijke Ordening, 1963-1965 1 omslag 6 19-20 Stukken betreffende de huurbelasting, 1966-1968 2 omslagen 21 Stukken betreffende een excursie naar Zuid-Limburg, 1968 1 omslag 22 Stukken betreffende de Stichting Streekbelangen oostelijk Gel- derland, 1968 1 omslag 23 Stukken betreffende het wetsontwerp Huurharmonisatie, 1971 1 omslag 24 Stukken betreffende de huurliberalisatie, 1972 1 omslag 25 Overige stukken, 1964, 1969-1970 1 omslag Stukken betreffende de vaste kamercommissie voor Verkeer en Waterstaat, 1963-1964, 1969-1970 26 Stukken betreffende de financiële