ARCHIWUM EMIGRACJI W poprzednich zeszytach m.in.: Czesław Miłosz, Bieliński i jednorożec Jan K. Kapera, Od Guggenheim Museum do Currier Gallery. Jan Lebenstein — Kronika Amery- kańska Ryszard Löw, Literatura polska w przekładach hebrajskich Czesław Miłosz, Wielkie pokuszenie. Dramat intelektualistów w krajach demokracji ludowej Tymon Terlecki, Głos diabelskiego adwokata (w sprawie literatury na emigracji) Jerzy Malinowski, O malarstwie Leona Weissberga Lajos Pálfalvi, Recepcja Józefa Mackiewicza na Węgrzech Tymoteusz Karpowicz, Władca wyspy czystej świadomości. O poezji Zdzisława Marka Magdalena Szwejka, Sztuka religijna Adama Kossowskiego Wojciech Ligęza, Obrazy domu w twórczości Czesława Bednarczyka Stanisław Szukalski, Niemy śpiewak. Rozdział z autobiografii M.A.S., Emigracja i SB — jeden dokument, wiele pytań Krzysztof Cieszkowski, The Tate Gallery and Poland Karolina Famulska-Ciesielska, „Alija Gomułkowska”. Obraz odwilży w oczach Żydów — pisarzy polskich, którzy wyemigrowali z Izraela w latach 1957–1958 Paweł Libera, Mieczysław Grydzewski i „Wiadomości” w oczach Służby Bezpieczeństwa PRL Wacław Lewandowski, Donosy na Józefa Mackiewicza Konrad Tatarowski, Hilary Krzysztofiak Tadeusz Wyrwa, Z nie opublikowanych wspomnień z (nie tylko) emigracyjnego życia kompozyto- ra Romana Palestra Listy A. Bobkowskiego i K. A. Jeleńskiego do M. Grydzewskiego, J. Kosińskiego do J. Chałasiń- skiego, M. Wertenstein do K. Kott, J. Stempowskiego do J. i W. Kościałkowskich, W. Gom- browicza do T. Terleckiego oraz korespondencja M. Chmielowca z H. Elzenbergiem, listy różnych osób do M. Modzelewskiej Rozmowy z Z. Michałowskim, S. Frenklem, J. Czapskim, W. Gombrowiczem, J. Nowakiem- -Jeziorańskim, Cz. Miłoszem, B. Taborskim, J. Giedroyciem, W. Iwaniukiem i K. Wierzyń- skim, J. Baranowską, A. Kossowskim Wspomnienia m.in. o: T. Karren-Zagórskiej, T. Nowakowskim, M. Reszczyńskiej-Stypińskiej, J. Kowalewskim, T. Wittlinie, Z. Broncelu, R. Kowalewskiej, K. Brandysie, S. Kotwiczu, A. Bogusławskiej, J. Kotcie, P. Łabużku (Baro), E. Neusteinie, T. J. Nowackim, J. Eichle- rze, Ł. Gliksman, A. Tomaszewskim, R. Chwolesie, J. Eichlerze, N. Grossie, J. Kościałkow- skiej, M. Paszkiewiczu, O. Scherer, W. Leitgeberze, T. Żenczykowskim, B. Czaykowskim, A. Pomianie, A. Pospieszalskim, W. Żeleńskim Redakcja: Beata Dorosz, Zbigniew Girzyński, Jarosław Koźmiński, Joanna Krasnodębska, Wa- cław Lewandowski (z-ca red. naczelnego; historia literatury), Rafał Moczkodan (sekre- tarz redakcji), Jan W. Sienkiewicz (historia sztuki), Anna Supruniuk (źródła i dokumen- ty), Mirosław A. Supruniuk (red. naczelny), Mariusz Wołos (historia) Naukowa Rada Redakcyjna: Swietłana Czerwonnaja (Rosja), Anna Frajlich (USA), Douglas Hall (Wielka Brytania), Jerzy R. Krzyżanowski (USA), Wojciech Ligęza, Józef Olejniczak, Krzysztof Pomian (Francja), Dobrochna Ratajczakowa ARCHIWUM EMIGRACJI STUDIA * SZKICE * DOKUMENTY _____________________________________________ ROK 2010 ZESZYT (1–2) 12–13 B IBLIOTEKA UNIWERSYTECKA UNIWERSYTET MIKOŁAJA KOPERNIKA TORUŃ 2010 ARCHIWUM EMIGRACJI ŹRÓDŁA I MATERIAŁY DO DZIEJÓW EMIGRACJI POLSKIEJ PO 1939 ROKU XXXVI–XXXVII Pod redakcją Stefanii Kossowskiej i Mirosława A. Supruniuka Projekt okładki: Mirosław A. Supruniuk Rysunek na okładce: Stanisław Frenkiel Artykuły przeznaczone do kolejnych numerów pisma powinny być przesyłane w formie elektronicznej (WORD, RTF) wraz z krótkim streszczeniem w ję zyku angielskim. Archiwum Emigracji, Biblioteka UMK, Toruń 87–100, ul. Gagarina 13, p. 225, Poland tel. (48 56) 611 43 91, 611 43 98, tel./fax (48 56) 652 04 19 e-mail: [email protected] http://www.bu.uni.torun.pl/Archiwum_Emigracji Recenzent: Jerzy Smulski Kolegium Doradcze: Zofia Bobowicz (Francja), Maja E. Cybulska (Anglia), Ryszard Löw (Izrael), Krzysztof Muszkowski (Anglia), Lech Paszkowski (Australia) © Copyright by Archiwum Emigracji, Toruń 2010 © Copyright by Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2010 ISBN 978-83-231-2620-1 Korekta: Joanna Krasnodębska, Paulina Matysiak WYDAWNICTWO NAUKOWE UNIWERSYTETU MIKOŁAJA KOPERNIKA Redakcja: ul. Gagarina 5, 87-100 Toruń tel. (48 56) 611 42 95; fax (48 56) 611 47 05; e-mail: [email protected] Dystrybucja: ul. Reja 25, 87-100 Toruń tel./fax (48 56) 611 42 38; e-mail: [email protected] www.wydawnictwoumk.pl Druk i oprawa: Drukarnia Cyfrowa UMK ul. Gagarina 5, 87-100 Toruń, tel. (48 56) 611 22 15 SPIS TREŚCI HISTORIA LITERATURY Andrzej Sulikowski, Doświadczenia górskie w pisarstwie Jerzego Stempowskiego ...................................................................................................... 7 8 Paweł Bem, Światopogląd Konstantego Jele ń skiego. Próba rekonstrukcji ..............1 Jerzy R. Krzyżanowski, Księga pogody ducha .........................................................95 HISTORIA Adam F. Kola, „Obdarowuje Pan nas tutaj ciągle…”. Manfreda Kridla pomoc dla Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu ...................................103 Robert Zadura, Działalność wydawnicza o. Józefa Innocentego Marii 37 Boche ńskiego OP podczas II wojny światowej w latach 1940–1943 ..................1 Lidia B. Paszkiewicz, Komitet dla Spraw Kraju. Zarys działalności Adama Ciołkosza w latach 1940–1942 ...............................................................158 HISTORIA SZTUKI Ewa Bobrowska, Polska obecność artystyczna we Francji — próba oceny 75 stanu bada ń .........................................................................................................1 Mirosław A. Supruniuk, Co drugi dzień wernisaż. Polskie wydarzenia artystyczne w Wielkiej Brytanii w roku 1959 ......................................................187 Katarzyna Szrodt, Powojenna emigracja polskich artystów do Kanady — rozwój życia artystycznego w nowej rzeczywisto ś ciwlatach40.i50. XX wieku..............................................................................................................242 ŹRÓDŁA I MATERIAŁY Beata Dorosz, Korespondencja Kazimierza Wierzyńskiego i jego żony 271 Haliny z Ludwikiem Krzy żanowskim — listy z lat 1947–1958 i 1976–1977 ....... Paweł Libera, Antoni Borman i Michał Chmielowiec: O „Wiadomościach” w oczach SB ciąg dalszy......................................................................................305 Anna Mieszkowska, List do pani Hanki. Appendix..................................................314 WSPOMNIENIA — BIOGRAFIE 317 Anna Supruniuk, 40 lat nieobecno ści. Jerzy Aleksandrowicz (1886–1970)............. WiesławMakarewicz,MojespotkaniezprofesoremJerzymS. AlexandrowiczemwPlymouth............................................................................. 3 1 9 Anna Mieszkowska, Jego serce zostało we Lwowie…Wspomnienie o Gwidonie Boruckim (1912–2009) ....................................................................322 Alicja Moskalowa, Profesor Jerzy Peterkiewicz (1916–2007) ................................330 Mirosław A. Supruniuk, Księgarz i przyjaciel muz. Kazimierz Romanowicz (1916–2010)...................................................................................333 Erik Veaux, Zofia Romanowiczowa (1922–2010)....................................................336 Alice-Catherine Carls, In memoriam. Felicja Zofia Górska Romanowicz (1922–2010)...................................................................................343 RECENZJE — OMÓWIENIA Beata Dorosz, Emigracja — kalkulacja (Jerzy Giedroyc, Aleksander Janta-Połczyński, Korespondencja 1947–1974, oprac., przedmową 347 i przypisami opatrzył Paweł K ą dziela, Warszawa 2009) .................................... Paulina Matysiak, Themersonowski festiwal w Płocku ............................................360 Summary ..................................................................................................................362 ARCHIWUM EMIGRACJI Studia – Szkice – Dokumenty Toruń, R. 2010, Zeszyt 1–2 (12–13) ________________________________________________________ HISTORIA LITERATURY DOŚWIADCZENIA GÓRSKIE W PISARSTWIE JERZEGO STEMPOWSKIEGO Andrzej SULIKOWSKI (Szczecin) W eseju Nowe marzenia samotnego wędrowca czterdziestoletni autor umieszcza interesujące uwagi nt. powrotów do natury, tak modnych w kręgu cywilizacji urbani- stycznej1. Omawia tendencje europejskie, chętnie powołuje się przy tym na własny przykład. Jest „samotnym wędrowcem”, poznał już najstarszą cywilizację pasterską: po trosze z eposów Homera, po trosze z autopsji, bywając na Huculszczyźnie. Setki pokoleń, wychowanych w jednakowych warunkach i nieprzerwanej tradycji, mu- siały przyprowadzić swą cywilizację do znacznego stopnia doskonałości (Nowe marze- nia..., OBDR, s. 53). Ten rodzaj cywilizacji o wszechstronnym rękodziele, znakomitej organizacji ho- dowli owiec i bydła, znajdujemy — dziś już reliktowo — we wsiach karpackich, a szczególnie w ubogich, wysoko położonych przysiółkach. Pomimo swego ubóstwa góry cieszą się, wśród uciekających „do natury”, wielkim au- torytetem, właśnie dzięki zachowaniu pierwotnego wyrazu, bez żadnych retuszów (No- we marzenia..., OBDR, s. 55). 1 Pierwodruk: Marchołt 1935 nr 3; przedruk: J. Stempowski, Od Berdyczowa do Rzymu, Pa- ryż 1971, s. 51–70 (dalej: OBDR i strona z tego wydania). 7 Doświadczenie górskie wiąże się ze zmianą przestrzeni, do której autor przywykł. Prowadząc życie raczej miejskie, wędrując po nizinie europejskiej, Stempowski staje znienacka wobec krajobrazu pierwotnego, nierzadko nawet dzikiego. Dla każdego artysty najważniejsze są góry dzieciństwa i młodości, często stanowiące inspirację do ważnych przedsięwzięć wieku dojrzałego. Tak było w biografii twórczej eseisty, który „pierwsze