Waldemar Antoni Kozłowski Ruch krajoznawczo-turystyczny, współczesnej aktywnej turystyki w Chełmie - ziemi chełmskiej w latach (1906)-1944 – 2010 Książkę dedykuję żonie i dzieciom z podziękowaniem za cierpliwość dla mojej bezinteresownej i pracochłonnej pasji autorsko-wydawniczej Chełm 2011 1 Cokolwiek Ojczyzny się tyczy Od niepamięci uchronić Konsultacje, recenzje – dr Tomasz Demidowicz AWF Warszawa \ Zam. Wydz. AWF Biała Podlaska Zakład Historii i Organizacji Kultury Fizycznej Copyright by Waldemar Antoni Kozłowski Projekt okładki – Waldemar Antoni Kozłowski www.waldemark.hostil.pl – (autora). Google – Waldemar Antoni Kozłowski ISBN: 83- 916993- 6 -6 Druk. POLIANNA 22-300 Krasnystaw, ul. Kościuszki 3 Tel./fax 82 576 36 48 2 Wydano przy pomocy finansowej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Lubelskiego w Lublinie 3 Spis treści: Od autora .................................................................................................... 6 Wprowadzenie ............................................................................................ 7 *Uwaga terytorialna do Chełma - do 1 czerwca 1975 r. powiat chełmski; - 1975r. - grudzień 1998 r. województwo chełmskie; - od 1998 r. ponownie powiat chełmski. ROZDZIAŁ I Ruch krajoznawczo-turystyczny, współczesnej aktywnej turystyki w Chełmie - ziemi chełmskiej w latach (1906)-1918 – 1975. ................... 9 *(jego idee są aktualne i wytyczają kierunki do obecnej chwili). 1 – Lata (1906)-1918 – 1939: ............................................................. 9 *(lata 1939-1944 to okres okupacji hitlerowskiej). A. Kazimierz Paweł Janczykowski i jego dokonania w tworzeniu spółczesnej turystyki w Chełmie-ziemi chełmskiej od 1918 r. - Organizacje i działacze współtworzący ten ruch. ............... 9 B. Pierwszy przewodnik turystyczny po Chełmie i powiecie z 1933 r. autorstwa K. P. Janczykowskiego. ....................... 39 2 – Lata 1944 – 1975: ....................................................................... 45 - Turystyka – pojęcie, definicje. ............................................ 45 - Turystyka w Polsce – wzory, tradycje. ............................... 47 A. K. P. Janczykowski, reaktywowanie ruchu krajoznawczo- turystycznego, współczesnej aktywnej turystyki w Chełmie- ziemi chełmskiej po 1944 r. .................................................. 48 B. Twórcy ruchu krajoznawczo-turystycznego w powiecie chełmskim. ............................................................................ 57 C. Wyróżniające się szkolne SKKT. ....................................... 59 D. Oddział PTK – PTTK w Chełmie im. K. P. Janczyko- wskiego .................................................................................. 62 *(jego idee mają wpływ na aktywność turystyki do obecnej chwili). ROZDZIAL II Najważniejsze dane dotyczące stanu turystyki województwa chełmskie- go od 1 czerwca 1975 r. do grudnia 1998 r. ............................................ 72 ROZDZIAŁ III Organizacje, Koła i Kluby mające wpływ na rozwój ruchu krajoznaw- czo-turystycznego, współczesnej aktywnej turystyki w Chełmie – ziemi chełmskiej w latach 1998 – 2010: ponownie powiat chełmski .............. 81 4 ROZDZAIŁ IV Baza-(i nadbudowa) współczesnej aktywnej turystyki w Chełmie - ziemi chełmskiej: powiecie chełmskim do 2010 r. ............................ 83 - Turystyka w stylu życia współczesnych Polaków. ................... 83 - Walory turystyczne Polski i ich wykorzystanie ........................ 85 - Położenie Chełma. ...................................................................... 87 1. Fakty z historii Chełma - ziemi chełmskiej. ................................... 87 2. Informator krajoznawczo-historyczny. .......................................... 97 3. Walory przyrodnicze – parki, rezerwaty, pomniki przyrody. ...... 112 4. Zbiorniki wodne – rzeki, zbiorniki rekreacyje ............................. 116 5. Turystyka piesza – szlaki turystyczne, ścieżki przyrodnicze. ....... 117 6. Turystyka – rowerowa, konna, kajakowa \ wędkarstwo, łowiectwo. .................................................................................... 121 7. Informacje praktyczne – baza turystyczna. .................................. 125 8. Obecny Chełm ............................................................................... 126 ROZDZIAL V Kultura – (tworzona w dziejach Chełma-ziemi chełmskiej. ............... 128 *(poniekąd, też wywierała i miała wpływ na te dzieje). ROZDZIAŁ VI Inne wydarzenia wzbogacające wartości Chełma-ziemi chełmskiej (powiatu chełmskiego) w aspekcie historycznym, kulturowym i turystycznym. ...................................................................................... 151 1. Archeologia – Dokonania Kazimierza P. Janczykowskiego. ........ 151 2. Muzeum Chełmskie – Dokonania Kazimierza P. Janczyko- wskiego. .......................................................................................... 154 3. Pionier Ligi Ochrony Przyrody – Dokonania Kazimierza P. Janczykowskiego. ........................................................................ 161 4. Kamienica-(willa) przy ul. Pocztowej 62 i saga rodziny Gassnerów. ....................................................................................... 164 5. Resursa Obywatelska. .................................................................... 166 6. Największy pogrzeb w Chełmie……………………………………167 7. Pobyt w Chełmie Prezydenta RP Stanisława Wojciechowskiego. .170 8. Pobyt w Chełmie Marszałka Józefa Pisudskiego. ......................... 172 Bibliografia. ............................................................................................. 175 Podsumowanie – wnioski. ........................................................................ 179 Aneks: ....................................................................................................... 181 5 Od autora Ruch krajoznawczo-turystyczny współczesnej aktywnej turystyki na ziemi chełmskiej w latach (1906)-1944 – 2010, to moja kolejna książka zamykająca pewien okres badań które prowadzę, od wielu lat (sięgają też do XV w.) a dotyczą dziejów kultury fizycznej Chełma – ziemi chełmskiej (tj. wychowanie fizyczne, sport, rekreacja, wychowanie zdrowotne i turystyka). Chciałbym tą książką, szerszej społeczności i młodemu pokoleniu przybliżyć (tworzący się i oddziaływujący szeroko) ruch wycieczkowy, krajoznawczy i turystyczny jako ważny aspekt narodowy i tworzenie no- wych polskich wartości, i zachowanie go dla potomnych. Mam nadzieję, że niniejsza książka posiada aspekty poznawcze, od- krywcze i wychowawcze. W poważny sposób wzbogaci historiografię Chełma – ziemi chełmskiej, i będzie również służyła z pożytkiem historii lokalnej i ogólnopolskiej. Podkreśli także rolę Chełma, a fakty zostaną uchronione od zapomnienia. Uważałbym więc za wielki sukces, gdyby książka moja pobudziła do dyskusji i dalszych badań. Dzieje-historia to nauka, która zajmuje się bada- niem dziejów-przeszłości rozwoju społecznego oraz procesów związanych z produkcją materialną. Właściwie w tym samym czasie wyjdą moje dwie kolejne książki: 1. Kultura fizyczna w Chełmie i powiecie chełmski w latach 1944 – 2010 - wychowanie fizyczne, sport, rekreacja, wychowanie zdrowotne - i, 2. Ruch krajoznawczo-turystyczny, współczesnej aktywnej turystyki w Chełmie - ziemi chełmskiej w latach (1906)-1944 – 2010 Początkowo miała to być jedna pozycja książkowa, pt: kultura fizyczna a w niej dwa współczesne jej filary – sport i turystyka. Jednak zdecydowa- łem, że wyjdą dwie osobne książki. Ruch sportowy i ruch turystyczny, mają wprawdzie swój samoistny byt społeczny. Stanowią one główne zasoby tych form ruchu, które obejmujemy (nawet) wspólnym mianem kultury fizycznej (patrz też klasyczny podział kultury fizycznej). Dlatego też w celu, zgłębienia przeze mnie przedstawionej rzetelnej wiedzy jako – podstawowe źródło – należy obie w\w książki dokładnie przestudiować. 6 Wprowadzenie Snując uwagi-spostrzeżenia do sfery turystyki w całości zgadzam się z sentencją prof. Z. Filipowicza (i wielu innych) – i która jest jakby zawsze na czasie. Sposoby spędzania czasu wolnego mogą być różne: odpoczynek w domu, rozrywki kulturalne czynny udział w imprezach kultury fizycznej, działalność społeczna, uczestnictwo w różnych wycieczkach i imprezach ruchu turystycznego, pobyty wypoczynkowe itd. Motywem zasadniczym i siłą napędową turystyki, która powoduje często zmęczenie, niewygody i wydatki, jest ciekawość poznawania i obserwowania kraju i ludzi. Drugim elementem motorycznym jest potrzeba regeneracji sił fizycznych i psy- chicznych człowieka, wyczerpanych w pracy i nauce, a także uszczuplonych negatywami cywilizacji. Stwarza to potrzebę czynnego wypoczynku, prze- żywającego w ruchu, kontakcie z pięknem przyrody, z wodą, słońcem, z ludzkim uśmiechem, przyjaźnią i życzliwością. Ciekawość wiedzy zaspa- kaja turysta poprzez postawę poznawczą i obserwatorską, w której ujawnia się zasób jego twórczej inicjatywy oraz umiejętność patrzenia i wyciągania wniosków. Turystów trzeba zawsze uczyć jak i co mają poznawać, jakie środowiska i jakie zjawiska obserwować. Należy im wdrażać zasady i umie- jętności, jakie wnioski powinny być podsumowaniem ich procesu doznań i doświadczeń. Prowadzenie takich badań i uzyskanie takich umiejętności wymaga korzystania z przewodnika o dużej wartości merytorycznej – opar- tego o źródłowe i dobrze przeprowadzone rozeznanie przeszłości zjawisk, które składają się na przedmiot i treści turystyki. * „Poznać ziemię rodzinną, możemy przez zmierzenie jej wszerz i wzdłuż na wędrówkach i wycieczkach szkolnych. Tą drogą