ECOSYSTEM FUNCTION ASSESSMENT AND PARTICIPATORY MODELLING FOR COMMUNITY FOREST MANAGEMENT AT LAINAN SUBDISTRICT, WIANG SA DISTRICT, NAN PROVINCE Mr. Wuthiwong Wimolsakcharoen A Dissertation Submitted in Partial Fulfillment of the Requirements for the Degree of Doctor of Philosophy Program in Biological Sciences Common Course Faculty of Science Chulalongkorn University Academic Year 2019 Copyright of Chulalongkorn University การประเมินฟงกชันของระบบนิเวศและการสรางแบบจําลองอยางมีสวนรวม สําหรับการจัดการปาชุมชนที่ตําบลไหลนาน อําเภอเวียงสา จังหวัดนาน นายวุฒิวงศ วิมลศักดิ์เจริญ วิทยานิพนธนี้เปนสวนหนึ่งของการศึกษาตามหลักสูตรปริญญาวิทยาศาสตรดุษฎีบัณฑิต สาขาวิชาวิทยาศาสตรชีวภาพ ไมสังกัดภาควิชา/เทียบเทา คณะวิทยาศาสตร จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย ปการศึกษา 2562 ลิขสิทธิ์ของจุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย Dissertation Title: ECOSYSTEM FUNCTION ASSESSMENT AND PARTICIPATORY MODELLING FOR COMMUNITY FOREST MANAGEMENT AT LAINAN SUBDISTRICT, WIANG SA DISTRICT, NAN PROVINCE By: Mr. Wuthiwong Wimolsakcharoen Field of Study: Biological Sciences Dissertation Advisor: Assistant Professor Pongchai Dumrongrojwatthana, Ph.D. Dissertation Co-advisors: Guy Trébuil, Ph.D. Christophe Le Page, Ph.D. Accepted by the Faculty of Science, Chulalongkorn University in Partial Fulfillment of the Requirements for the Doctor of Philosophy ………………………………… Dean of the Faculty of Science (Professor Polkit Sangvanich, Ph.D.) DISSERTATION COMMITTEE ………………………………… Chairman (Assistant Professor Noppadon Kitana, Ph.D.) ………………………………… Dissertation Advisor (Assistant Professor Pongchai Dumrongrojwatthana, Ph.D.) ………………………………… Dissertation Co-advisor (Guy Trébuil, Ph.D.) ………………………………… Dissertation Co-advisor (Christophe Le Page, Ph.D.) ………………………………… Examiner (Associate Professor Sasitorn Poungparn, Ph.D.) ………………………………… Examiner (Assistant Professor Wichase Khonsue, Ph.D.) ………………………………… External Examiner (Warong Naivinit, Ph.D.) iv วุฒิวงศ วิมลศักดิ์เจริญ : การประเมินฟงกชันของระบบนิเวศและการสรางแบบจําลองอยางมีสวนรวม สําหรับการจัดการปาชุมชนที่ตําบลไหลนาน อําเภอเวียงสา จังหวัดนาน (ECOSYSTEM FUNCTION ASSESSMENT AND PARTICIPATORY MODELLING FOR COMMUNITY FOREST MANAGEMENT AT LAINAN SUBDISTRICT, WIANG SA DISTRICT, NAN PROVINCE). อ. ที่ปรึกษาวิทยานิพนธหลัก : ผูชวยศาสตราจารย ดร.พงษชัย ดํารงโรจนวัฒนา, อ. ที่ปรึกษาวิทยานิพนธรวม : ดร.กีย เทรบุยล และ ดร.คริสตอฟ เลอ ปาจ, 218 หนา. การจัดการปาชุมชนเปนหนึ่งในแนวทางบรรเทาปญหาการตัดไมทําลายปาที่เกิดขึ้นอยางตอเนื่องมากวาครึ่งศตวรรษ โดยเฉพาะอยางยิ่งในภาคเหนือของประเทศไทย การมีสวนรวมในการจัดการปาชุมชนเปนสิ่งสําคัญที่จะกอใหเกิดการ ตรวจสอบและปรับปรุงสถานภาพ รวมทั้งหลีกเลี่ยงปจจัยเสี่ยงที่จะทําใหระบบนิเวศปาชุมชนเสื่อมโทรมในอนาคต ปจจุบันการ ประยุกตใชกระบวนการสรางแบบจําลองอยางมีสวนรวม (participatory modelling) ในการจัดการทรัพยากรอยางยั่งยืน ไดรับความนิยมเพิ่มขึ้นทั่วโลก แตยังคงมีการใชอยางจํากัดในบริบทการจัดการปาชุมชน โดยเฉพาะอยางยิ่งในประเด็นการมี สวนรวมหลายระดับ (ตั้งแตระดับตําบล อําเภอ ไปจนถึงระดับจังหวัด) งานวิจัยนี้จึงมีวัตถุประสงคเพื่อประเมินสถานภาพ ปาชุมชนผานฟงกชันของระบบนิเวศที่หมูบานทั้ง 7 แหงของตําบลไหลนาน อําเภอเวียงสา จังหวัดนาน และใชกระบวนการ สรางแบบจําลองและสถานการณจําลองอยางมีสวนรวมเพื่อสงเสริมการบูรณาการความรูและสรางความรวมมือในการจัดการ ปาชุมชนระดับตําบล ผลการศึกษาพบไมตน 67 ชนิด, สิ่งมีชีวิตในดิน 18 อันดับ, เห็ดปา 105 ชนิด และของปา 183 ชนิด โดยที่ผักหวาน ปา ไขมดแดง และเห็ดกินไดจัดเปนของปา 3 ชนิดหลักในพื้นที่ศึกษานี้ ซึ่งมีผลิตภาพ (productivity) 2, 12 และ 2 กิโลกรัม/ เฮกตาร/ปตามลําดับ ผลการประเมินสถานภาพระบบนิเวศปาชุมชนอยางมีสวนรวมพบวา คะแนนสถานภาพทั้ง 7 หมูบานอยู ในชวงตั้งแต 233 ถึง 322 คะแนนจากคะแนนเต็ม 500 คะแนน โดยสถานภาพปาชุมชนของหมูที่ 3 อยูในระดับ “ดี” ในขณะ ที่สถานภาพปาชุมชนของหมูบานอื่น ๆ อยูในระดับ “ปานกลาง” อยางไรก็ตามปาชุมชนของทุกหมูบานยังคงมีความเสี่ยงที่จะ เสื่อมโทรมไดในอนาคต หลังจากนั้นไดใชกระบวนการสรางแบบจําลองเพื่อนคูคิด (Companion Modelling) รวมกับผูมีสวน เกี่ยวของจํานวน 48 คน ผลการศึกษาพบวากระบวนการสรางแบบจําลองเพื่อนคูคิดผานแบบจําลองและสถานการณจําลอง จํานวน 2 รอบ (sequences) สามารถกระตุนการบูรณาการองคความรูทางวิทยาศาสตร-ทองถิ่นผานการแลกเปลี่ยน แนวความคิด ความรู และประสบการณระหวางผูมีสวนเกี่ยวของกับคณะนักวิจัย อีกทั้งยังสนับสนุนการตัดสินใจรวมกันของผูมี สวนเกี่ยวของในการจัดการปาชุมชนระดับตําบล โดยผูมีสวนเกี่ยวของไดรวมกันกําหนดแผนปฏิบัติการจัดการปาชุมชนระดับ ตําบล ไดแก การสรางแนวกันไฟ และแนวทางการแกไขปญหาการลักลอบเก็บของปาโดยคนนอกชุมชน สรุปไดวาการประเมินสถานภาพระบบนิเวศปาชุมชนอยางมีสวนรวมทําใหเกิดความเขาใจในสถานภาพระบบนิเวศ ปาชุมชนรวมกันและการใชกระบวนการสรางแบบจําลองและสถานการณจําลองอยางมีสวนรวมสามารถสงเสริมความรวมมือ ในการจัดการปาชุมชนระดับตําบล ในการนําแผนงานและแนวทางที่กําหนดขึ้นไปสูการปฏิบัตินั้น การสนทนากลุมและการใช เกมและสถานการณจําลองยังคงมีความจําเปนที่จะตองจัดขึ้นเพิ่มเติมอีกในอนาคต โดยเพิ่มความหลากหลายของผูมีสวน เกี่ยวของ โดยเฉพาะอยางยิ่งเยาวชนในพื้นที่ กระบวนการประเมินสถานภาพและสรางแบบจําลองอยางมีสวนรวมใน กรณีศึกษานี้จะเปนประโยชนตอการพัฒนาความรวมมือในการจัดการปาชุมชนระดับที่สูงขึ้น (เชน อําเภอเวียงสาหรือจังหวัด นาน) หรือนําไปประยุกตใชในพื้นที่อื่น ๆ ที่มีปญหาคลายคลึงกัน สาขาวิชา วิทยาศาสตรชีวภาพ ลายมือชื่อนิสิต ปการศึกษา 2562 ลายมือชื่อ อ. ที่ปรึกษาวิทยานิพนธหลัก ลายมือชื่อ อ. ที่ปรึกษาวิทยานิพนธรวม ลายมือชื่อ อ. ที่ปรึกษาวิทยานิพนธรวม v # # 557 28360 23 : MAJOR BIOLOGICAL SCIENCES KEYWORDS : COLLABORATIVE MODELLING / COMMUNITY-BASED FOREST MANAGEMENT / COMPANION MODELLING (ComMod) / ECOSYSTEM ASSESSMENT / ECOSYSTEM SERVICE WUTHIWONG WIMOLSAKCHAROEN : ECOSYSTEM FUNCTION ASSESSMENT AND PARTICIPATORY MODELLING FOR COMMUNITY FOREST MANAGEMENT AT LAINAN SUBDISTRICT, WIANG SA DISTRICT, NAN PROVINCE. DISSERTATION ADVISOR : ASSISTANT PROFESSOR PONGCHAI DUMRONGROJWATTHANA, Ph.D., DISSERTATION CO-ADVISORS : GUY TRÉBUIL, Ph.D. AND CHRISTOPHE LE PAGE, Ph.D., 218 pp. Community forest management (CFM) is one way used to mitigate deforestation and forest degradation which have been occurring for more than half a century, particularly in northern Thailand. The collaboration in CFM, especially at multiple scales (e.g. subdistrict, district, or provincial levels) is essential to improve a forest ecosystem status and avoid forest degradation risks in the future. Recently, integrative and participatory modelling methodologies, specifically the Companion Modelling (ComMod), have been implemented in the context of sustainable common-pool resource management in several regions of the world. However, the application of this approach in CFM across institutional scales has still been challenging. Therefore, this research aimed to assess community forest ecosystem functions at the seven villages of Lainan Subdistrict, Wiang Sa District, Nan Province, and conduct a participatory modelling and simulation process to promote collaborative CFM at the subdistrict scale. Ecologically conventional and participatory assessments of ecosystem functions were performed to assess community forest ecosystem status. Lainan’s community forests have officially been operating for nearly 50 years. There were 67 tree species, 18 orders of soil fauna, 105 wild mushroom species, and 183 non-timber forest products (NTFPs). Among these diverse NTFPs, Melientha suavis, Oecophylla smaragdina’s queen broods, and wild edible mushrooms were identified as the three common NTFPs at this site with the productivity of 2, 12, and 2 kg/ha/y, respectively. The results from the participatory assessment showed that the forest status scores of all villages ranged from 233 to 322 of 500 points. Only village 3 obtained “good” for its community forest ecosystem status while the other villages’ status was “moderate”. However, all villages were still facing forest degradation risks. Following this preliminary diagnostic analysis, a ComMod process including two participatory modelling and simulation sequences was implemented with 48 local stakeholders. The results showed that this iterative and evolving process could stimulate the integration of scientific and local knowledge through the exchanges of viewpoints, perceptions, knowledge, and experiences among local stakeholders, as well as between them and researchers. Moreover, it also supported collective decision-making among them as two CFM collective action plans at the subdistrict scale were proposed, including establishment of firebreaks and management options to deal with the over-harvesting of non-timber forest products by outsiders. In summary, the participatory assessment generated a shared understanding on the community forest ecosystem status and the participatory modelling and simulation approach supported collaborative CFM at the subdistrict scale. To translate the proposed CFM plans into actual collective action, focus group discussions and further participatory gaming and simulation sessions need to be enhanced by enrolling diverse stakeholders across generations, especially young local villagers. The participatory assessment and modelling process used in this case study would be useful to improve collaborative CFM at higher institutional scales or at other sites facing the similar problem. Field of Study Biological Sciences Student’s Signature Academic Year 2019 Dissertation Advisor’s Signature Dissertation Co-advisor’s Signature Dissertation Co-advisor’s Signature vi ACKNOWLEDGEMENTS I wish to express my profound gratitude and honest appreciation to Dr. Guy Trébuil, Asst. Prof. Dr. Pongchai Dumrongrojwatthana, and Dr. Christophe Le Page for serving as my Ph.D. supervisors. Their critiques were very valuable and helpful for achieving this research. Dr. Guy Trébuil made a particular effort to provide me with excellent guidance, technical support, and everlasting patience and encouragement during the whole length of my study. Asst.