STUDIA SANDOMIERSKIE TEOLOGIA – FILOZOFIA – HISTORIA TOM XVI 2009 zeszyt 3-4 STUDIA SANDOMIERSKIE TEOLOGIA – FILOZOFIA – HISTORIA TOM XVI 2009 zeszyt 3-4 Wydawnictwo Diecezjalne i Drukarnia w Sandomierzu 2009 Na okładce: Na okładce: Hodegetria, Matka Boska Częstochowska XVIII w. olej na blasze, warsztat polski, Muzeum Diecezjalne Dom Długosza w Sandomierzu, nr inw. MDS-745/n. Skraje szat, nimby, gwiazdki w technice odcisku. Przykład wytwarzanych obrazków kultu prywat- nego, często stosowane jako kaplerze. Noszono je w futerałach na piersiach pod ubraniem najczęściej przez wojskowych w 2 połowie XVII i pocz. XVIII w. Na awersie mają one najczęściej przedstawienie Matki Boskiej Częstochowskiej a na rewersach przedstawiano czasem swojego patrona. (Fot. ks. Andrzej Rusak). Redaktor naczelny: ks. Bogdan Stanaszek Komitet redakcyjny: ks. Stanisław Lis, ks. Michał Mierzwa, ks. Leszek Pachuta, ks. Leon Siwecki, ks. Kazimierz Skawiński Sekretarz redakcji: ks. Waldemar Olech Konsultacja tekstów obcojęzycznych: ks. dr Krzysztof Tyburowski Redakcja techniczna: Leokadia Wilk SNMPN Recenzenci zewnętrzni: ks. prof. dr hab. Daniel Olszewski, ks. dr hab. Józef Wołczański, prof. UPJPII, prof. dr hab. Feliks Kiryk, ks. prof. dr hab. Jacek Urban, ks. prof. dr hab. Jan Śledzianowski, ks. prof. dr hab. Józef Krasiński, ks. prof. dr hab. Stanisław Kowalczyk, prof. dr hab. Krystyna Chojnacka, ks. prof. dr hab. Marian Wolicki ISSN 0208-7626 Za zezwoleniem Władzy Duchownej © Copyright by Wydawnictwo Diecezjalne i Drukarnia w Sandomierzu 2009 Adres redakcji: ul. Żeromskiego 6, 27-600 Sandomierz, tel. 15 832-27-08 wewn. 362. Adres internetowy: [email protected] [email protected] www.wds.pl www.sandomierz.opoka.org.pl/czasop/studia.php Wydawnictwo Diecezjalne i Drukarnia w Sandomierzu, ul. Żeromskiego 4, 27-600 Sandomierz, tel. 15 64-40-400; fax 15 832-77-87. Wydanie I. HISTORIA KS. JAN SZCZEPANIAK Studia Sandomierskie UPJP2 w Krakowie 16 (2009), z. 3-4 DUCHOWIEŃSTWO ARCHIDIAKONATU SANDOMIERSKIEGO W 1748 r. Opublikowanie pracy Stanisława Litaka o parafiach w Rzeczypospolitej w XVI- XVIII wieku1, między innymi podsumowującej wieloletnie badaniach nad ducho- wieństwem okresu nowożytnego, zamknęło jakiś rozdział w badaniach nad dzieja- mi Kościoła w Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Dzięki wysiłkowi wielu bada- czy otrzymaliśmy całościowy obraz duchowieństwa staropolskiego: jego liczby i struktury, pochodzenia i wykształcenia, obyczajów oraz pracy duszpasterskiej. Z konieczności wiele wniosków opartych zostało na badaniach sondażowych, a nie kompletnym materiale źródłowym. Obecnie przyszedł czas, by zweryfikować przy- jęte ustalenia na temat duchowieństwa na podstawie szczegółowych badań. Do tego konieczne jest sporządzenie słowników biograficznych duchowieństwa poje- dynczych jednostek administracyjnych Kościoła: diecezji, archidiakonatów, prepo- zytur lub dekanatów. Dopiero takie publikacje pozwolą uchwycić wszystkie zjawi- ska dotyczące systemu naboru duchowieństwa, przygotowania do kapłaństwa, wa- runków życia codziennego i zakresu pracy duszpasterskiej oraz ustalić ich wielkość i właściwe proporcje. Dotychczas takie prace opublikowali: ks. Andrzej Kopiczko o duchowieństwie katolickim diecezji warmińskiej (1525-1821)2 oraz Tomasz No- wicki o rządcach parafii archidiakonatu pomorskiego w XVIII w.3 Zasadnicza trudnością w tego rodzaju badaniach jest wielkie rozproszenie źródeł. Ustalenie w miarę kompletnych biogramów wymaga wysiłku wielu osób, uzupełniających i weryfikujących dotychczasowe ustalenia. Niech wolno mi będzie przyczynić się do tych badań, podając informacje na temat duchowieństwa archidiakonatu sando- 1 St. Litak, Parafie w Rzeczypospolitej w XVI-XVIII wieku. Struktura, funkcje społecz- no-religijne i edukacyjne. Lublin 2004. 2 A. Kopiczko, Duchowieństwo katolickie diecezji warmińskiej w latach 1525-1821, cz. 1-2, Olsztyn 2000. 3 T. Nowicki, Słownik biograficzny rządców parafii archidiakonatu pomorskiego w XVIII w., Lublin 2003. 6 KS. JAN SZCZEPANIAK mierskiego posiadającego beneficja lub inne stanowiska kościelne w 1748 r., ze- brane w trakcie dotychczasowej kwerendy. Zgodnie z opinią historyków archidiakonat sandomierski powstał na początku 2. połowy XII w. Granice archidiakonatu były stabilne. Niewielka korekta teryto- rialna miała miejsce w 1595 r. Około 1695 r. archidiakonat został podzielony na 4 dekanaty: koprzywnicki, miechociński, połaniecki i rudnicki. Synod bp. Kazimie- rza Łubieńskiego w 1711 r. wymienił w archidiakonacie 4 dekanaty obejmujące 59 parafii i placówek duszpasterskich4. Stanisław Litak podaje, że w 1772 r. archidia- konat obejmował 50 parafii i 23 kościoły filialne, kościoły nieparafialne (zakonne i szpitalne) oraz kaplice publiczne5. Na podstawie ankiety przedwizytacyjnej6 i akt wizytacji7 przeprowadzonej przez bpa Załuskiego oraz informacji pozyskanych z akt krakowskiego konsystorza generalnego i akt kancelarii zadwornej ordynariusza, możemy ustalić liczbę du- chownych posiadających beneficjum duszpasterskie, prowizję wikariuszowską lub aplikację biskupią związane z posługą kapłańską na terenie archidiakonatu w 1748 r. Na terenie archidiakonatu pracowali wówczas: Dekanat Koprzywnica Chobrzany Józef Michalski, pleban (1737–1774) Wojciech Witkowski, wikariusz [1748]8 Kleczanów Antoni Ryfinski, pleban (1735–1770) Koprzywnica Maciej Zacharski, pleban (1739–1757) 4 B. St. Kumor, Dzieje diecezji krakowskiej do 1795 r., t. 4, Kraków 2002, s. 45-46. 5 St. Litak, Atlas Kościoła łacińskiego w Rzeczypospolitej obojga Narodów w XVIII w., Lublin 2006 s. 263-264. 6 Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie (dalej cyt. AKMK) [Tabellae ecclesia- rum. Decanatus: Coprivnicensis, Michocinensis, Połanecensis et Rudnicensis], sygn. Ta- bele Załuskiego 10. 7 AKMK, sygn. AV 42, Acta visitationis ecclesiarum in decanatibus: Rudnicensi et Miechocinensi sub auspiciis et regimine Celsissimi principis Illustrissimi Excellentissimi er Reverendissimi Domini, D[omi]ni Andreae Stanislai Kosta comitis in Załuskie Załuski, episcopi Cracoviensis, ducis Severiae, per me Andream Potocki, canonicum ecclesiarum cathedralium Chełmen[sem] et coadiutorem Cracovien[sem], archidiaconum et officialem Sandomi[ri]ensem, expeditae diebus mensium januarii, februarii et martii, anno D[omi]ni 1748vo; AKMK, sygn. AV 46, Acta visitationis ecclesiarum in decanatibus: Połanecensi et Coprivnicensi ex commissio Celsissimi Illustrissimi et Reverendissimi Andreae Stanislai Kostka in Załuskie Załuski episcopi Cracovien[sis], ducis Severiae, per me Franciscum de Schwartzemberg Czerny, canonicum cathedralem Cracoviensem, Bochnensem et Szczucin- ensem praepositum expeditae, anno D[omi]ni 1748. 8 Nawias kwadratowy zamyka datę mającą potwierdzenie źródłowe, a nie oznacza po- czątku lub końca pełnienia funkcji. DUCHOWIEŃSTWO ARCHIDIAKONATU SANDOMIERSKIEGO 7 Antoni Sochacki (Sohacki), wikariusz i prebendarz (1732–1748] Franciszek Zacharski, wikariusz i prebendarz (1743–1750) Józef Benedykt Kozlicki, prebendarz (1747) Rajmund Witkowski SOCist, prebendarz (1738-1748] Łoniów Rajmund Witkowski SOCist, pleban (1739–1763) Wojciech Czyzowic (Czyzewic, Czyzewski), wikariusz (1741–1748] Malice Jacek Feliks Staniewski, pleban (1737–1772) Wawrzyniec Heidenriech (Heydenreich, Hendenreich), wikariusz (1747– 1774) Niekrasów Stanisław Sokołowski, pleban (1748–1767) Obrazów Andrzej Potocki, pleban (1724–1763) Benedykt Gizinski (Gidzinski, Godzinski), wikariusz (1747–1748] Osiek Wawrzyniec Latosinski, pleban (1741–1763) Wawrzyniec Zakrzewski, wikariusz (1714–1748] Jan Balinski, wikariusz (1772–1748] Samborzec Tomasz Siekanski, komendarz (1741–1748] Sandomierz, p.w. Nawrócenia św. Pawła Marcin Jasinski (Jasienski), pleban (1728–1753) Błażej Paszkiewicz, wikariusz [1748] Sandomierz, kolegiata Stanisław Lipski, prepozyt [1748] Grzegorz Czubinski, wikariusz (1747–1748] Michał Sztykadzki (Stykadzki, Stykacki), wikariusz (1747–1748] Kacper Małkiewicz, wikariusz (1745–1748] Antoni Ryfinski, wikariusz (1743-1748] Józef Zelkowski (Zelikowski), wikariusz (1743–1748] Kazimierz Swietlikiewicz (Swiątlikiewicz), wikariusz (1741–1748] Tomasz Zabielski (Zabilski), wikariusz (1748–1748] Jan Rokicki, prebendarz [1748] Mateusz Jasinski, prebendarz (1748–1751) Józef Prokopowicz OCR de Sax, prebendarz (1743–1748] Stanisław Waldanowicz (Wałdanowicz), prebendarz (1740–1748] Skotniki Wojciech Strozycki (Struczynski, Struzycki), pleban (1711–1750) Jerzy Ofman (Ochman), wikariusz (1747–1748) Sulisławice Wojciech Rychlicki, pleban (1726–1748] Marcin Rybicki (Rybiecki), prebendarz (1739–1752) 8 KS. JAN SZCZEPANIAK Dekanat Miechocin Baranów Piotr Staniewski, pleban (1714–1756) Kazimierz Łabanski (Lebanski), wikariusz [1748] Antoni Dobrzanski, wikariusz [1748] Cmolas Franciszek Ksawery Kozłowski, pleban (1733–1759) Andrzej Mrozowski, wikariusz (1745–1767) Wojciech Wyczynski, prebendarz (1732–1759) Piotr Zelazowski, prebendarz [1748] Dzikowiec Wojciech Miazdzinski, pleban (1741–1757) Gawłuszowice Jan Kanty Wosinski, pleban (1740–1761) Tomasz Kwasniewski, wikariusz (1745–1748] Konstanty Bracławski, wikariusz (1747–1748] Jerzy Boreysza, prebendarz [1748] Górno Marcin Kluzienski (Kluzinski), pleban i prebendarz (1722–1753) Kolbuszowa Franciszek Ksawery Kozłowski, pleban (1743–1759) Jan Markiewicz, wikariusz i mansjonarz [1748–1766) Józef Kusztebski (Kusztybski), wikariusz i mansjonarz [1748] Ignacy Ligęzinski, wikariusz i mansjonarz (1743–1748] Tomasz Lipinski (Lipka), wikariusz i mansjonarz (1745–1752) Jan Woycicki, prebendarz [1748–1752) Miechocin Stanisław Lipski, pleban (1739–1763) Tomasz Tarnatowski (Tarnkowski), wikariusz