Yüksək tolerantlıq ilk növbədə yüksək mədəniyyə- tin təzahürüdür. İnsanlarda belə bir mədəniyyə- tin formalaşdırılmasını uşaqlıq illərindən başla- maq lazımdır. Ölkəmizdə yetişməkdə olan nəslin təhsillənməsində müasir elmi-pedaqoji konsep- siyalar daxilində biz ünsiyyət mədəniyyətini, dini dözümlülük və əməkdaşlıq mədəniyyətini formalaşdırmağa cəhd göstəririk və ümumən desək, buna nail oluruq. Heydər Əliyev DÖVLƏT VƏ DİN İ CTİ MAİ Fİ K İ R TOPLUSU № 03 (50) MAY-İYUN 2017 REDAKSİYA HEYƏTİ: Allahşükür Paşazadə Tarix elmləri doktoru, professor Bəxtiyar Əliyev Psixologiya elmləri doktoru, professor, AMEA-nın müxbir üzvü Əli Əhmədov Fəlsəfə elmləri doktoru, professor Əli Həsənov Tarix elmləri doktoru, professor Fazil Mustafa Fəlsəfə üzrə fəlsəfə doktoru Gövhər Baxşəliyeva Filologiya üzrə elmlər doktoru, professor, AMEA-nın müxbir üzvü Gülçöhrə Məmmədova Memarlıq doktoru, professor İlham Məmmədzadə Fəlsəfə elmləri doktoru, professor Mübariz Qurbanlı Tarix elmləri üzrə fəlsəfə doktoru Nizami Cəfərov Filologiya elmləri doktoru, professor, AMEA-nın müxbir üzvü Sabir Həsənli İlahiyyat üzrə fəlsəfə doktoru Sakit Hüseynov Fəlsəfə elmləri doktoru, professor Səlahəddin Xəlilov Fəlsəfə elmləri doktoru, professor, AMEA-nın müxbir üzvü Teymur Kərimli Filologiya elmləri doktoru, professor, AMEA-nın həqiqi üzvü Urxan Ələkbərov Biologiya elmləri doktoru, professor, AMEA-nın həqiqi üzvü Vasim Məmmədəliyev Filologiya elmləri doktoru, professor, AMEA-nın həqiqi üzvü Yaqub Mahmudov Tarix elmləri doktoru, professor, AMEA-nın müxbir üzvü Redaktor: Sadiq Mirzəyev İxtisas redaktoru: Güney Namazova Texniki redaktor: Raman Dadaşov REDAKSİYANIN ÜNVANI: AZ1001, Bakı şəhəri, Əhməd Cavad küçəsi, 12. Telefon: (+99412) 492-65-23 Qeydiyyat № 1674 / Tiraj: 800 / www.scwra.gov.az Toplunun “Rəsmi guşə”sində AzərTAc-ın materiallarından istifadə edilib. Toplunun materiallarından istifadə edərkən istinad zəruridir. Jurnal “Azərbaycan” nəş riyyatında çap olunub. İSSN 2220-8542 BU SAYIMIZDA RƏSMİ GUŞƏ Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev Cocuq Mərcanlıda inşa edilən məscidlə tanış olub....................................................................................................................................5 Azərbaycanda dini qurumlara maliyyə yardımı göstərilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı......................................................................................................6 Prezident İlham Əliyev müqəddəs Ramazan ayı münasibətilə iftar mərasimində iştirak edib.................7 CƏMİYYƏT VƏ DİN Aqil Əhmədov – Müsəlman miqrantlar müasir siyasi proseslərdə...........................................................16 Mehman İsmayılov – Din, cəmiyyət və sosial inteqrasiya........................................................................24 Nicat Etibar oğlu – Gəncləri dinə yaxınlaşdıran və ondan uzaqlaşdıran sosial səbəblər........................32 Фариз Ахмед – Экология в системе исламских ценностей................................................................40 Rövşən Nəzərov – İslam həmrəyliyi: problemlər və perspektivlər..........................................................47 ŞƏXSİYYƏTLƏR Rəhim Həsənov – Georq Vilhelm Fridrix Hegel obyektiv idealizmin dahi nümayəndəsi kimi...............52 Əlirza Qafarov - Şeyxülislam Allahşükür Paşazadənin ictimai fəaliyyəti..............................................61 Səbuhi İbrahimov – Əlyazma mətnlərdə Şərqin nüfuzlu Naxçıvan alimləri..........................................71 TARİXƏ PƏNCƏRƏ Ülkər Məmmədova – Şüubi şeiri və İsmayıl ibn Yəsarın yaradıcılığında onun yeri...............................78 Yeganə Rəhnulla – Molla Sədra və onun “Təfsiri-Quran” əsərinin əlyazma nüsxəsi..............................84 Elvin Babayev, Aslan Sultanov – Qədim türklər və Buddizm inancı......................................................90 Elnur Kəlbizadə – Ulu türk yurdu Əylis XVI-XVIII əsrlərdə.................................................................95 ARAŞDIRMA Фарида Мир-Багирзаде – Символы в исламском изобразительном искусстве..............................100 Дмитрий Кириченко – Погребальные памятники Шамкирского и Товузского районов Азербайджана (эпоха энеолита - поздняя бронза - ранний железный век)....................................106 Fəxrəddin Səfərli – Şahbuz rayonunda epiqrafi k tədqiqatlar.................................................................115 4 AAzzərrbaycanbaycan RRespublikasespublikası DDiniini QQurumlarlaurumlarla İİşş üüzrzrə DDövlövlət KKomitomitəssinininin JJurnalurnalı e-mail: [email protected] Dövl ə t v www.scwra.gov.az ə Din- № 03(50)May- İ yun 2017 RƏSMİ GUŞƏ AZƏRBAYCAN PREZİDENTİ İLHAM ƏLİYEV COCUQ MƏRCANLIDA İNŞA EDİLƏN MƏSCİDLƏ TANIŞ OLUB ı ı l a n r u J n i n i sinin Jurnal s ə ə t i m o K t Komit t ə ə l v ö D Dövl ə ə r z ü üzr ş İş İ a l r a l m u r u Prezident İlham Əliyevin tapşırığına əsasən Cocuq Mərcanlı kəndində Şuşa məscidinin Q i n bənzəri olan məscid tikilib. Bu müqəddəs ocağın inşası işğalçı Ermənistana və beynəlxalq aləmə i D Dini Qurumlarla ı ı s bir mesajdır. Bu, bir daha dünyaya bəyan edir ki, Azərbaycan İslam dünyasının bir parçasıdır, a k i l öz tarixi keçmişinə sadiqdir. Cocuq Mərcanlıda Şuşa məscidinin bənzərinin inşası həm də o b u p deməkdir ki, gün gələcək Şuşadakı məscid də bərpa ediləcək. Məscidin tikilməsi, həmçinin s e R 2017-ci ilin ölkəmizdə “İslam Həmrəyliyi İli” elan edilməsinə dəyərli töhfədir. n a c y Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev iyunun 14-də Cocuq Mərcanlı a b r rbaycan Respublikas kəndinə səfəri çərçivəsində yeni tikilmiş məscidi ziyarət edib. ə z Dövlət başçısı İlham Əliyev məsciddə yaradılan şəraitlə tanış olub. A Az Azərbaycan Prezidentinə Qurani-Kərim hədiyyə edilib. Dövlət başçısına məlumat verilib ki, 50 sot ərazidə inşa edilən məscidin minarələrinin hündürlüyü 26 metrdir. Azərbaycan və Şərq memarlığının nadir incilərindən sayılan tarixi Şuşa məscidinin bənzəri olan bu dini ibadətgahda dindarlar üçün hər cür şərait yaradılıb. Bütün bunlar göstərir ki, Prezident İlham Əliyev ölkədə milli-mənəvi dəyərlərin qorunub saxlanmasında müstəsna xidmətlər göstərir. Dövlətimizin başçısı İslam dininin xalqımızın həyatındakı rolunu, onun milli kimliyimizin formalaşmasındakı əhəmiyyətini nəzərə alaraq ölkədəki dini ibadətgahların qorunmasında, onların gələcək nəsillərə çatdırılmasında əsl fədakarlıq nümayiş etdirir. Məscidlə tanışlıq zamanı xatirə şəkilləri çəkdirib. Dövlət və Din - № 03 (50) May - İyun 2017 5 RƏSMİ GUŞƏ AZƏRBAYCANDA DİNİ QURUMLARA MALİYYƏ YARDIMI GÖSTƏRİLMƏSİ HAQQINDA AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI PREZİDENTİNİN S Ə R Ə N C A M I Sivilizasiyaların qovuşuğunda yerləşən və birləşdirici körpü rolunu oynayan Azərbay- can qədim mədəniyyət mərkəzlərindən biri olaraq özünün unikal geosiyasi mövqeyi sayəsində multikultural nailiyyətlər qazanmış və tolerantlıq mühitinin formalaşmasına əvəzsiz töhfələr ı ı l a n vermişdir. Onun, eyni zamanda, İslam dininin yayılması və Müsəlman İntibahının bərqərar r u J olmasında özünəməxsus yeri vardır. Ölkəmizdə ötən “Multikulturalizm İli”nin davamı kimi n i n i sinin Jurnal s 2017-ci ilin “İslam Həmrəyliyi İli” elan edilməsi məhz həmin çoxəsrlik zəngin tarixi təcrübənin ə ə t i günümüzdəki rəmzi ifadəsidir. m o K t Komit t ə ə l Müasir Azərbaycan cəmiyyətində bərqərar olmuş yüksək tolerantlıq modeli və müxtəlif v ö D konfessiyalar arasında mövcud ahəngdarlıq müstəqil dövlətçiliyin inkişafı baxımından xüsusi Dövl ə ə r z əhəmiyyət daşımaqla yanaşı, sivilizasiyalararası dialoqda bir sıra problemlərin meydana çıx- ü üzr ş İş İ dığı və milli, dini zəmində münaqişələrin artma tendensiyasının müşahidə olunduğu hazırkı a l r a l dövrdə multikultural dəyərlərin təbliği baxımından nümunə təşkil edir. m u r u Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 109-cu maddəsinin 32-ci bəndini rəhbər tut- Q i n araq, ölkədə dini konfessiyaların fəaliyyətinin dəstəklənməsi məqsədi ilə qərara alıram: i D Dini Qurumlarla ı ı s a 1. Azərbaycanda dini qurumlara maliyyə yardımı göstərilməsi üçün Azərbaycan Respub- k i l b likasının 2017-ci il dövlət büdcəsində nəzərdə tutulmuş Azərbaycan Respublikası Prezidenti- u p s e nin ehtiyat fondundan Qafqaz Müsəlmanları İdarəsinə 1,0 (bir) milyon manat, Rus Pravoslav R n a Kilsəsinin Bakı və Azərbaycan Yeparxiyası dini qurumuna 250,0 (iki yüz əlli) min manat, Bakı c y a şəhəri Dağ yəhudiləri dini icmasına 250,0 (iki yüz əlli) min manat, Avropa yəhudilərinin Bakı b r rbaycan Respublikas ə z dini icmasına 100,0 (yüz) min manat, Azərbaycan Respublikasında Katolik kilsəsinin Apostol A Az Prefekturası dini qurumuna 100,0 (yüz) min manat və Azərbaycan Respublikasının Alban-Udi Xristian dini icmasına 100,0 (yüz) min manat ayrılsın. 2. Azərbaycan Respublikasının Maliyyə Nazirliyi bu Sərəncamın 1-ci hissəsində göstərilən məbləğdə maliyyələşməni təmin etsin. İlham Əliyev Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Bakı şəhəri, 20 iyun 2017-ci il. 6 Dövlət və Din - № 03 (50) May - İyun 2017 RƏSMİ GUŞƏ PREZİDENT İLHAM ƏLİYEV MÜQƏDDƏS RAMAZAN AYI MÜNASİBƏTİLƏ İFTAR MƏRASİMİNDƏ İŞTİRAK EDİB ı ı l a n r u J n i n i sinin Jurnal s ə ə t i m o K t Komit t ə ə l v ö D Dövl Qafqaz Müsəlmanları İdarəsinin sədri şeyxülislam Allahşükür Paşazadə müqəddəs ə ə r z ü üzr Ramazan ayı münasibətilə iqamətgahında iftar süfrəsi açıb. ş İş İ a l İftar mərasimində Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev iştirak edib. r a l m “Qurani-Kərim”dən ayələrin və Ramazan duasının oxunması ilə başlanan mərasimdə Qafqaz u r u Q Müsəlmanları İdarəsinin sədri şeyxülislam Allahşükür Paşazadə qonaqları salamlayraq deyib: i n i D Dini Qurumlarla -Bismillahir-rəhmanir-rəhim.