Zbiór mów średniej długości mów Zbiór Zbiór mów fundacja „theravada” średniej długości krs: 0000464215 ∙ nip: 5223006901 ∙ regon: 146715622 konto bankowe: 89 2030 0045 1110 0000 0270 1020 Dhamma-dāna – dar Dhammy do bezpłatnej dystrybucji – nie na sprzedaż tom 2 tom www.theravada.pl 2 MN_2_okladka_02072021_PRINT.indd All Pages 2 lip 2021 11:38:45 Zbiór mów średniej długości tom 11 fundacja „theravada” ∙ 2021 Majjhima Nikaya – Zbiór mów średniej długości – tom 11 Copyright © 2021 Fundacja „Theravada” Wydawca: Fundacja „Theravada” Tłumaczenie: Piotr Jagodziński Korekta: Bartosz Klimas, AB, Elwira Wyszyńska Zdjęcie na okładce: Sebastian Staines on Unsplash Skład tekstu: Joanna Grabowska (liliprojekt.pl) Wszystkie książki z suttami wydawane są przez Fundację „Theravada”. Jest to możliwe dzięki osobom wpłacającym darowizny bezpośrednio na konto Fundacji, jak też tym, które wspomagają projekt crowdfundingowy na portalu patronite (patronite.pl/ TheravadaPL). Dodatkowo udało nam się uzyskać grant z Khyentse Foundation z USA, który pokrywa nieco mniej niż połowę wszystkich kosztów związanych z projektem tłumaczeń sutt. W tym miejscu chcielibyśmy podziękować zarówno Khyentse Foundation za zaufanie nam, jak i wszystkim osobom wpłacającym darowizny na ten cel oraz na pozostałe cele statutowe Fundacji. Specjalne słowa podzięki chcemy przekazać patronom, a są to: Adam Anonim, Justyna Chruściel, Bartosz Kościów, Agnieszka Kruk, Mateusz Parkita, Janusz Podkościelny, Michał Sawicki, MarcinSilesia, Roman Kamiński, Jakub Babij, Beata Łazarz, Maksym Banachowicz, Łukasz Kmiecik, Andrzej Okołów, Anna, Konrad Szymankiewicz, wodawrybie, Yeno, Grazyna, Adam Kozłowski, Attha Sila Ilona Maniyo, Mariusz Koprowski, Paweł Wocial, Grzegorz Kazek, Krzysztof Borowczyk, Marta Michalska, hergulesky Milena Bartosz, Kacper Myszewski isbn: 978-83-948459-5-7 (całość) isbn: 978-83-948459-8-8 (tom 1i) Spis treści Wstęp 6 Ākaṅkheyya Sutta ( mn.006 – Mowa o oczekiwaniach) 7 Przedmowa 7 Tłumaczenie 16 Vatthūpama Sutta (mn.007 – Mowa o porównaniu do szaty) 23 Przedmowa 23 Tłumaczenie 32 Sallekha Sutta (mn.008 – Mowa o zaprzestaniu) 40 Przedmowa 40 Samādhi 42 Czym jest medytacja? 48 Warunki wstępne 50 Dochodzenie do jhān 57 Czynniki jhān 59 Trzy rodzaje nimitt 61 Appanā-bhāvanā – medytacja osiągnięcia 62 Jhāny 64 Inne rodzaje samādhi 68 Tłumaczenie 72 Sammādiṭṭhi Sutta ( mn.009 – Mowa o właściwym poglądzie) 83 Przedmowa 83 Paṭiccasamuppāda a idappaccayā 84 Wersja standardowa 95 Starość i śmierć 98 Narodziny 104 Gandhabba 106 Bhava 109 Upādāna 121 Taṇha 130 Taṇha jako głód 130 Taṇha jako początek 133 Taṇha według Buddhy 139 Vedana 143 Phassa 155 Podejście „idealizmu” 159 Świadomość w „idealizmie” 161 Podejście „agnostyczno-utylitarne” 163 Podejście „naiwnego realizmu” 167 Saḷāyatana 170 Nāmarūpa 176 Heidegger a nāmarūpa 179 Klasyczne komentarze o nāmarūpie 185 Viññāṇa 190 Świadomość jest wszystkim? 195 Stan pomiędzy 202 Świadomość według Abhidhammy 206 Madhu kāṇḍa (rozdział o miodzie) 213 Saṅkhāra 221 Utajone tendencje i inklinacje 225 Definicja saṅkhāry 228 Czynna i bierna saṅkhāra 234 Zdrowa i niezdrowa saṅkhāra 237 Saṅkhāry są wszystkim? 239 Intencja 241 Niewiedza oraz pozostałe ogniwa 248 Fraktal 252 Transformacje 256 Medytacja paṭiccasamuppādy 258 Moderniści 264 Miłująca dobroć 266 Tłumaczenie 269 Satipaṭṭhāna Sutta (MN.010 – Mowa o ustanowieniach uważności) 289 Przedmowa 289 Sati 293 Ciało w ciele? 297 Uważność odczuć 302 Umysł 307 Natura zjawisk 309 Vipassana versus samatha 314 Wgląd 316 Tłumaczenie 320 6 Wstęp Drugi tom mów Buddhy ze zbioru średniego Majjhima Nikāyi zawiera sutty od MN.006 do MN.010. Jak wspominałem we wstępie do tomu pierwszego, zdecydowałem się podzielić pierwszą dziesiątkę mów na dwie części. Gromadząc notatki do przedmowy Sammādiṭṭhi Sutty (MN.009 – Mowa o właściwym poglądzie) zdałem sobie sprawę, że nie mogę przedstawić czytelnikowi tylko i wyłącznie klasycznej, ortodoksyjnej interpretacji współzależnego powsta- wania. Podczas pisania niespodziewanie wybuchła pandemia, więc zachowując dystans spo- łeczny, w niewielkiej chatce w lasach janowskich, niemal przez rok pracowałem nad tekstem, który czytelnik ma teraz w dłoniach. Jest to owoc dogłębnych badań dzieł wielu współcze- snych autorów, jak również starożytnych komentatorów, z ich skomplikowanymi wyjaśnie- niami abhidhammicznymi, itp. Przede wszystkim jest to rezultat przemyśleń z okresu prak- tyki własnej, którą w zarysach opisałem pod koniec przedmowy do MN.009. Starałem się być obiektywny, ale czytelnik powinien mieć nieustannie w pamięci, że materiał zawarty w tej i pozostałych przedmowach oraz dobór słów w tłumaczeniach sutt jest nacechowany subiek- tywnym, specyficznym stylem prezentowanym przez tłumacza. Dla przypomnienia, powtórzę tutaj główne założenia stylistyczne. Zawsze gdy w ory- ginale występuje peyyāla („powtórzenie”), w polskim tekście oznaczam to wielokropkiem ujętym w nawias okrągły: (...). Czasem jednak – bardzo rzadko i z ogromną rezerwą – skra- cam także powtórzenia w wersji pāḷijskiej tekstu, wtedy zarówno tam, jak i w polskim frag- mencie oznaczam te miejsca wielokropkiem w nawiasie kwadratowym: [...]. Zdecydowałem się przyjąć numerację wersetów taką, jaka jest w wersji Chaṭṭha Saṅgāyana Tipiṭaka. Słowa pāḷijskie zapisuję w międzynarodowej transliteracji (IAST), odmieniając je przez przypadki, osoby, liczby i rodzaje języka polskiego. Przyjąłem następującą formę stopniowania cudzysło- wów: „pierwszy poziom”, „»drugi poziom«”, „»‘trzeci poziom’«”, „»‘›czwarty poziom‹’«”. W tym miejscu chciałbym podziękować Grzegorzowi Polakowi, Marcinowi Fabjańskiemu, Pawłowi Łucjanowi oraz Wojciechowi Zembatemu za konsultacje podczas tłumaczeń tek- stów. Książkę tę dedykuję moim nauczycielom duchowym, którzy pośrednio lub bezpośred- nio uczyli mnie dobrej Dhammy. Wszelkie błędy, niedociągnięcia i nieścisłości są wyłącznie moje, za co z góry przepraszam czytelnika, prosząc o wyrozumiałość. Piotr Jagodziński Lasy Janowskie, 2021 7 Ākaṅkheyya Sutta (mn.006 – Mowa o oczekiwaniach) Przedmowa W tej przedmowie postaram się szerzej omówić temat zdolności nadprzyrodzonych (iddhi), które często wymieniane są w suttach. Ukazany w Mowie o oczekiwaniach cały wachlarz mocy psychicznych jest ustandaryzowanym, powtarzalnym zbiorem. Natomiast opisy- wane w innych wersetach Majjhima Nikāyi zdolności nadprzyrodzone konkretnych mni- chów czy samego Buddhy często nie mieszczą się w podanych tu kategoriach. Najpierw chciałbym pokrótce przedstawić wytłumaczenie naukowe tych zjawisk. Wielu osobom tak redukcjonistyczne wyjaśnienie może się nie spodobać, ale warto przyjrzeć się temu, co do tej pory ustalono, i temu, co jest jeszcze niezbadane w tej kwestii. Po 2500 latach nadal wiemy bardzo mało o niewyjaśnionych umiejętnościach opisa- nych w tej sutcie. Tego rodzaju zdolności przeczą prawom fizyki, stąd zwane są meta- fizycznymi, parapsychicznymi. Po tak długim czasie nadal nie wiemy, czym jest świa- domość. Nie wiemy, czy przychodzi, odchodzi, a jeśli tak, to skąd, dokąd, czy istnieje wymiar świadomości czy może jeszcze zgoła coś innego? Świadomość (viññāṇa) jako jedna z grup składowych (khandha) prezentuje się w naukach buddyjskich jako najbar- dziej tajemnicza i obdarzona dość szczególnymi cechami. Nic więc dziwnego, że mnich Sāti, syn rybaka, w Mahātaṇhāsaṅkhaya Sutcie (MN.038 – Dłuższa mowa o zakończeniu pragnienia) uważał błędnie, że: „To jest ta sama świadomość, która wędruje [w koło- wrocie odrodzin]”. Buddha zbeształ mylnie reprezentującego Go mnicha, ale w innych miejscach kanonu Błogosławiony odpowiadał na pytania dotyczące ostatecznego celu w specyficzny, czasem dość poetycki sposób, być może zainspirowany upaniṣadowymi tekstami: ‘viññāṇaṃ anidassanaṃ, anantaṃ Świadomość nieposiadająca oznaczenia1, bez sabbatopabhaṃ. końca, cała w blasku. Tutaj woda, ziemia, ogień, ettha āpo ca pathavī, tejo vāyo na gādhati. wiatr są bez osadzenia. Tutaj długie, krótkie, 1. Anidassana (a + ni + dassana = dosł. nie + na + wskazywać) – nieoznaczona, bez jakiegokolwiek porównania, atrybutu czy charakterystyki. 8 Majjhima Nikaya – Zbiór mów średniej długości | tom 11 ettha dīghañca rassañca, aṇuṃ thūlaṃ drobne, ciężkie, piękne, brzydkie, tutaj w pełni subhāsubhaṃ. zanikły umysłu i materii zespolenia. Z usta- ettha nāmañca rūpañca, asesaṃ uparujjhati. niem świadomości, reszta zmierza do niknienia. viññāṇassa nirodhena, etthetaṃ uparujjhatī’ti. Kevaṭṭa Sutta (DN.11 – Mowa do Kevaṭṭy) Zacznijmy od najprostszego wyjaśnienia. Te jakże inspirujące opisy ostatecznej rze- czywistości i świadomości są – według osób sceptycznie nastawionych do tego rodzaju niesprawdzalnych postulatów – zwykłą fantazją. Ktoś, kto twierdzi, że urzeczywistnił jeden ze stopni świętości (Ariya) albo że posiadł zdolności parapsychiczne, może mówić tak z kilku powodów. Załóżmy, że taki ktoś nie kłamie ani nie dopowiada sobie, że dziwne zbiegi okoliczności mają nadnaturalne przyczyny i że nie apologizuje swojej reli- gii, by przekonać do niej innych, ale jest to ktoś, kto rzeczywiście wierzy w prawdziwość swych doświadczeń. Sporo takich osób to praktykujący medytację jogini z różnych szkół duchowych, nie tylko buddyjskich. W wielu przypadkach ich wyjaśnienia są tożsame z opowieściami ludzi o innych poglądach i wierzeniach. Wszyscy oni doszli do zbieżnych konkluzji dzięki odmiennym metodom i technikom medytacyjnym. Wygląda to tak, jakby istotnie doświadczali czegoś obiektywnie spójnego, czegoś, co łączy świadomość wszystkich ludzi, ale też może być zależne od potencjałów jednostek i chęci uzyskania konkretnych wyników. Sceptycy zwykle zgadzają