DIAGNOZA UWARUNKOWAŃ SPOLECZNO-GOSPODARCZO-PRZESTRZENNYCH GMINY CZEMIERNIKI DIAGNOZA UWARUNKOWAŃ SPOŁECZNO- GOSPODARCZO-PRZESTRZENNYCH GMINY CZEMIERNIKI SŁUŻĄCA DELIMITACJI OBSZARU ZDEGRADOWANEGO I OBSZARU REWITALIZACJI PROJEKT 0 | S t r o n a DIAGNOZA UWARUNKOWAŃ SPOLECZNO-GOSPODARCZO-PRZESTRZENNYCH GMINY CZEMIERNIKI SPIS TREŚCI 1. WSTĘP ............................................................................................................................. 2 2. CHARAKTERYSTYKA GMINY CZEMIERNIKI .................................................................. 4 2.1 CHARAKTERYSTYKA JEDNOSTEK ANALITYCZNYCH - SOŁECTW ................................ 9 2.2 SFERA SPOŁECZNA ........................................................................................................ 18 2.2.1 TRENDY DEMOGRAFICZNE ....................................................................................... 20 2.2.2 POZIOM UBÓSTWA I WYKLUCZENIA SPOŁECZNEGO ............................................ 31 2.2.3 POZIOM BEZPIECZEŃSTWA PUBLICZNEGO ............................................................. 48 2.2.4 JAKOŚĆ EDUKACJI ................................................................................................... 53 2.2.5 AKTYWNOŚĆ SPOŁECZNA ....................................................................................... 62 2.3 SFERA ŚRODOWISKOWA .............................................................................................. 67 2.4 SFERA GOSPODARCZA ............................................................................................... 80 2.5 SFERA TECHNICZNA .................................................................................................... 88 2.6 SFERA PRZESTRZENNO-FUNKCJONALNA .................................................................. 97 3. WYBÓR OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH I OBSZARÓW REWITALIZACJI ............... 100 4. SPIS WYKRESÓW ............................................................................................................ 125 5. SPIS MAP ........................................................................................................................ 126 6. SPIS RYSUNKÓW ............................................................................................................ 126 7. SPIS TABEL ...................................................................................................................... 126 1 | S t r o n a DIAGNOZA UWARUNKOWAŃ SPOLECZNO-GOSPODARCZO-PRZESTRZENNYCH GMINY CZEMIERNIKI 1. WSTĘP Niniejsze opracowanie stanowi kompleksową i wieloaspektową diagnozę uwarunkowań społeczno-gospodarczo-przestrzennych Gminy Czemierniki. Została ona sporządzona w celu wyznaczenia na terenie gminy obszarów charakteryzujących się kumulacją negatywnych zjawisk; na których zidentyfikowano stan kryzysowy - obszary zdegradowane i obszar rewitalizacji, dla którego sporządzony zostanie Gminny Program Rewitalizacji na lata 2017-2023. Na potrzeby projektowania i wdrażania interwencji w ramach procesu rewitalizacji, współfinansowanych środkami Unii Europejskiej, rewitalizację należy rozumieć jako: wyprowadzanie ze stanu kryzysowego obszarów zdegradowanych poprzez przedsięwzięcia całościowe (integrujące interwencję na rzecz społeczności lokalnej, przestrzeni i lokalnej gospodarki), skoncentrowane terytorialnie i prowadzone we współpracy z lokalną społecznością, w sposób zaplanowany oraz zintegrowany przez określenie i realizację programów rewitalizacji. Jednakże na uwadze należy mieć to, że obszary zdegradowane na terenach wiejskich mają odmienny charakter niż w miastach. Z uwagi na drobniejszą skalę osadnictwa inne są możliwości diagnozowania problemów i sposoby ich rozwiązywania. W dokumencie zawarto informacje poświęcone metodologii przeprowadzonej diagnozy oraz dokonano precyzyjnego wyjaśnienia zastosowanych wskaźników w celu ułatwienia interpretacji wyników diagnozy. Przybliżono również ogólną charakterystykę Gminy Czemierniki. Diagnoza obszaru zdegradowanego oraz obszaru rewitalizacji została opracowana w oparciu o analizę następujących obszarów: społecznego, gospodarczego, środowiskowego, funkcjonalno-przestrzennego oraz technicznego. W celu wyznaczenia obszarów zdegradowanych oraz rewitalizacji analizie poddane zostały precyzyjnie dobrane wskaźniki opracowane dla każdego z wymienionych obszarów. Opracowane „Diagnozy uwarunkowań społeczno-gospodarczo-przestrzennych Gminy Czemierniki wraz ze wskazaniem obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji” inicjuje działania gminy związane z rewitalizacją. Celem niniejszego opracowanie jest wskazanie, za pomocą zobiektywizowanych metod i wskaźników, tej części Gminy Czemierniki, która charakteryzuje się szczególnie intensywną koncentracją szeregu niekorzystnych zjawisk. Analiza zagadnień społecznych, a w drugiej kolejności także gospodarczych, przestrzenno-funkcjonalnych, 2 | S t r o n a DIAGNOZA UWARUNKOWAŃ SPOLECZNO-GOSPODARCZO-PRZESTRZENNYCH GMINY CZEMIERNIKI techniczno-budowlanych pozwoliła dokonać pełnej diagnozy problemów i zagrożeń, wskazać obszary o największej koncentracji zjawisk kryzysowych, a w konsekwencji wyznaczyć obszary zdegradowane i obszary poddane rewitalizacji. Diagnozę gminy opracowano uwzględniając problemy zidentyfikowane w „Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Czemierniki na lata 2016- 2023”, „Strategii Rozwoju Lokalnego Gminy Czemierniki na lata 2016-2022” oraz wskazane przez mieszkańców i władze gminy, analizując wskaźniki odpowiednie do zdiagnozowanych w niej problemów w skali sołectw. W pierwszej kolejności dokonano pogłębionej analizy zjawisk społecznych. Ponadto przeanalizowano pozostałe niezbędne zjawiska - gospodarcze, przestrzenno-funkcjonalne i techniczno- środowiskowe. Koncentracja negatywnych zjawisk społecznych z jednoczesnym występowaniem jednego lub więcej negatywnych zjawisk w pozostałych obszarach pozwoliła wskazać i wyznaczyć obszary o największej kumulacji zjawisk kryzysowych. Jako obszary zdegradowane wskazano sołectwa, w których stwierdzono gorsze niż średnia w gminie wskaźniki problemów społecznych, współwystępujące z gorszymi wskaźnikami dotyczącymi co najmniej jednego z problemów o charakterze gospodarczym, środowiskowym, infrastrukturalnym lub przestrzennym. Natomiast obszary rewitalizacji wyznaczono wybierając z obszarów zdegradowanych, te w których występuje najgorsza sytuacja społeczna oraz na którą nawarstwia się największa liczba innych zdiagnozowanych problemów. Uwzględniając wymóg koncentracji przestrzennej – łączna powierzchnia obszarów rewitalizacji nie może przekroczyć 20% powierzchni gminy, a ich ludność nie stanowi więcej niż 30% liczby jej mieszkańców. W konsekwencji jako obszar zdegradowany wyznaczono sołectwo Czemierniki I a jako obszar rewitalizacji centralną jego część (Załącznik 1 - Mapa obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji Gminy Czemierniki). Niniejsza diagnoza została opracowana zgodnie z zaleceniami ustawy z dnia 9 października 2015 r. o rewitalizacji (Dz.U. 2015 Poz. 1777), „Wytycznymi w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014-2020” opracowanymi przez Ministra Infrastruktury i Rozwoju w sierpniu 2016 roku oraz „Zasadami delimitacji obszarów rewitalizacji i definiowania programów rewitalizacji na terenach wiejskich województwa lubelskiego” zatwierdzonymi przez Zarząd Województwa Lubelskiego 19 lipca 2016 r. 3 | S t r o n a DIAGNOZA UWARUNKOWAŃ SPOLECZNO-GOSPODARCZO-PRZESTRZENNYCH GMINY CZEMIERNIKI Niniejszą diagnozę sporządzono na podstawie danych pozyskanych z następujących źródeł: Urząd Gminy w Czemiernikach i gminne jednostki organizacyjne (np. Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej, Gminna Biblioteka Publiczna w Czemiernikach, Szkoła Podstawowa oraz Gimnazjum w Czemiernikach), Powiatowy Urząd Pracy w Radzyniu Podlaskim, Komenda Powiatową Policji w Radzyniu Podlaskim, Główny Urząd Statystyczny w Lublinie Odział w Radzyniu Podlaskim. W ramach analizy wykorzystano także ogólnodostępne dane Banku Danych Lokalnych GUS (https://bdl.stat.gov.pl/), Okręgowej Komisji Egzaminacyjnej w Krakowie (http://www.oke.krakow.pl/inf/), Instytutu Badań Edukacyjnych (ewd.edu.pl) oraz Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Lublinie (www.wios.lublin.pl). Jako materiał źródłowy wykorzystano także dokumenty strategiczne i planistyczne gminy, takie jak: „Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Czemierniki na lata 2016-2023”, „Strategia Rozwoju Lokalnego Gminy Czemierniki na lata 2016-2022”, „Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Czemierniki”. 2. CHARAKTERYSTYKA GMINY CZEMIERNIKI Niniejszy rozdział zawiera ogólną charakterystykę uwarunkowań społeczno- gospodarczo-przestrzennych gminy. Została ona przeprowadzona poprzez analizę pięciu obszarów wyróżnionych zgodnie z definicją zawartą w ustawie z dnia 9 października 2015 o rewitalizacji1. Ustawa wskazuje zestaw kryteriów, które winny zostać zbadane, celem określenia obszarów o najwyższym stopniu degradacji. Zgodnie z art. 9 ust. 1 ustawy, obszar gminy znajdujący się w stanie kryzysowym z powodu koncentracji negatywnych zjawisk społecznych, w szczególności bezrobocia, ubóstwa, przestępczości, niskiego poziomu edukacji lub kapitału społecznego, a także niewystarczającego poziomu uczestnictwa w życiu publicznym i kulturalnym, można wyznaczyć jako obszar zdegradowany w przypadku występowania na nim ponadto co najmniej jednego z następujących negatywnych zjawisk: 1 Dz.U. 2015 poz.1777 z późn. zm. 4 | S t r o n a DIAGNOZA UWARUNKOWAŃ SPOLECZNO-GOSPODARCZO-PRZESTRZENNYCH GMINY CZEMIERNIKI 1) gospodarczych – w szczególności