UNIVERSITEIT GENT FACULTEIT POLITIEKE EN SOCIALE WETENSCHAPPEN 'IK BEN OOK MAROKKAAN.' OVER IDENTITEIT IN MAROKKO. EEN INTERPRETATIEVE INHOUDSANALYSE TOEGEPAST OP TWEE (A)TYPISCHE DOELGROEPEN: BERBERS EN HOMO'S. Wetenschappelijke verhandeling aantal woorden: 23.348 LIESBETH VAN DEN BOSSCHE MASTERPROEF MANAMA CONFLICT AND DEVELOPMENT PROMOTOR: PROF. DR. SAMI ZEMNI COMMISSARIS: LIC. BRECHT DE SMET ACADEMIEJAAR 2011 - 2012 Deze pagina is niet beschikbaar omdat ze persoonsgegevens bevat. Universiteitsbibliotheek Gent, 2021. This page is not available because it contains personal information. Ghent Universit , Librar , 2021. UNIVERSITEIT GENT FACULTEIT POLITIEKE EN SOCIALE WETENSCHAPPEN 'IK BEN OOK MAROKKAAN.' OVER IDENTITEIT IN MAROKKO. EEN INTERPRETATIEVE INHOUDSANALYSE TOEGEPAST OP TWEE (A)TYPISCHE DOELGROEPEN: BERBERS EN HOMO'S. Wetenschappelijke verhandeling aantal woorden: 23.348 LIESBETH VAN DEN BOSSCHE MASTERPROEF MANAMA CONFLICT AND DEVELOPMENT PROMOTOR: PROF. DR. SAMI ZEMNI COMMISSARIS: LIC. BRECHT DE SMET ACADEMIEJAAR 2011 - 2012 3 DANKWOORD DANK AAN… Mijn promotor, prof. dr. Sami Zemni. Bedankt voor de inspirerende ideeën die u aanreikte en de interessante invalshoeken. Zonder die voorstellen had ik vast niet zulke boeiende en verrassende onderzoeksvelden ontdekt. Voor de tijd die u voor mij uittrok. En voor uw aanhoudende enthousiasme. Mohamed Nedali, Anne Provoost en Catherine Gouffau, bedankt voor de tips die mij leidden tot nieuwe vondsten. Mohamed El Khalfioui, Antwerpse Amazigh in hart en nieren. Bedankt voor de informatie en de hopen raad die je me gaf. Voor de antwoorden op m’n vragen en voor je tijd. Voor de vriendschap. Het ga je goed. Een bedankje ook aan Yasmina Akhandaf, om mij in contact te brengen met Mohamed. Mijn lieve vrienden. Bedankt voor het begrip dat jullie voor me opbrachten toen jullie me lange tijd heel wat minder zagen. Voor de hartverwarmende woorden en verrassende attenties. Voor de leuke momenten tijdens onze schaarse samenkomsten de laatste maanden. Voor de oprechte steun en het hart onder de riem bij moeilijke momenten. Mijn ouders. Jullie stonden steeds als een rots in de branding onvoorwaardelijk achter mij, vol vertrouwen. Bedankt mama, om me ook in de stressvolste momenten tot bedaren te brengen en voor je luisterend oor. Bedankt papa, om rekening te houden met mij toen ik rust en stilte nodig had. Mijn vriend. Bedankt liefste Michiel, voor je opofferingen. Voor het nalezen. Voor de duwtjes in de rug en om de huiselijke zaken over te nemen waar ik geen tijd voor had. En bedankt omdat je steevast in mij gelooft. Je geduld is goud waard. Hartelijk dank allemaal, zonder jullie was ik er vast niet geraakt. Liesbeth. 4 ABSTRACT In deze paper wordt aan de hand van een interpretatieve inhoudsanalyse van het Marokkaanse literaire veld een licht geworpen op de huidige identiteitsbeleving in Marokko. Voor dit onderzoek worden twee Marokkaanse groepen geanalyseerd die niet altijd als gelijken werden aanzien: Berbers en homo’s. De Marokkaanse overheid brengt een fragmentarisch en contradictoir beeld over, wat de oorzaak is van het irreële imago dat van ‘de’ Marokkaan wordt gepresenteerd. Dit levert spanningen en conflicten op. Lange tijd ijverde de staat ervoor om het land een unitair Arabisch en islamitisch karakter aan te meten, waarbij de Berbers en hun geschiedenis werden verdoezeld. Ook homoseksualiteit is strafbaar en is maatschappelijk niet aanvaard, mede omdat homo’s niet behoren tot het uniforme plaatje. De Marokkaanse werkelijkheid wordt in dit onderzoek vertolkt door de literatuur. Literaire fragmenten uit verschillende genres worden geanalyseerd, waarbij terugkerende of opvallende thema’s en motieven een licht werpen op de identiteit van de doelgroepen. Het onderzoek wijst uit dat op het vlak van aanvaarding van identiteit homo’s en Berbers heel wat aspecten gemeen hebben. Zo speelt de zoektocht naar erkenning, maar ook de onderdrukking een belangrijke rol voor de identiteit van beide groepen. Hun zelfbeeld wordt hierdoor ook vaak negatief beïnvloed. Religie is voor Berbers een belangrijk aspect van hun identiteit, dikwijls wordt religie echter geïnstrumentaliseerd ten nadele van homo’s. Voor Berbers verloopt de uiting van identiteit en hun positionering in de maatschappij vlotter dan voor homo’s. Daarnaast worden beide groepen voornamelijk met de staat geconfronteerd, terwijl er van een dichotomie tussen bepaalde mensen of bevolkingsgroepen minder sprake is. Toch kunnen we concluderen dat het tij aan het keren is, homo’s en Berbers zijn strijdvaardig en willen opkomen voor hun rechten. Ook de recente grondwetswijziging zorgt voor hoop op verandering. 5 Inhoudsopgave 1 INLEIDING ........................................................................................................................................ 8 1.1 Proloog .................................................................................................................................... 8 1.2 Probleemstelling ...................................................................................................................... 8 Berberidentiteit: probleemstelling .................................................................................................. 9 Homoseksualiteit in Marokko: probleemstelling .......................................................................... 10 1.3 Onderzoeksvraag ................................................................................................................... 11 1.4 Methodologie ........................................................................................................................ 11 1.5 Waarom literatuur? ............................................................................................................... 13 1.6 Opbouw van het onderzoek .................................................................................................. 13 2 ANALYSE ........................................................................................................................................ 15 2.1 IDENTITEIT VAN BERBERS ...................................................................................................... 15 2.1.1 Natie & nationale identiteit ........................................................................................... 15 2.1.2 Veranderlijke identiteit door de tijd heen ..................................................................... 15 2.1.3 Berbers: geschiedenis en de berberkwestie ................................................................. 17 2.1.4 Het belang van de taal ................................................................................................... 20 2.1.5 Erkenning ....................................................................................................................... 25 2.1.6 Marginalisering, ongelijkheid en onderdrukking: sporen van het verleden in de hedendaagse identiteit.................................................................................................................. 26 2.1.7 Zelfbeeld ........................................................................................................................ 29 2.1.8 Stijging van zelfbewustzijn en strijdvaardigheid ........................................................... 31 2.1.9 Feminisering .................................................................................................................. 35 2.1.10 Verleden: nostalgie ........................................................................................................ 37 2.1.11 Religie ............................................................................................................................ 38 2.1.12 Unificatie versus dichotomie? ....................................................................................... 40 2.2 IDENTITEIT VAN HOMO’S IN MAROKKO................................................................................ 45 2.2.1 Homoseksualiteit in de Arabische wereld ..................................................................... 45 2.2.2 Veranderende visie ........................................................................................................ 45 2.2.3 Als culturele constructie of als sociale rol? ................................................................... 46 2.2.4 Religie en identiteit ....................................................................................................... 46 2.3 Marokko ................................................................................................................................ 48 6 2.3.1 Negatief zelfbeeld.......................................................................................................... 49 2.3.2 Rolpatroon: plaats van de man in de maatschappij ...................................................... 54 2.3.3 Verdoken leven .............................................................................................................. 56 2.3.4 De vlucht naar Europa ................................................................................................... 58 2.3.5 Homofobie en beledigingen .......................................................................................... 59 2.3.6 Verzet ............................................................................................................................ 63 2.3.7 Tij aan het keren? .......................................................................................................... 66 3 CONCLUSIE ...................................................................................................................................