1 AMSTERDAM TERUG AAN HET IJ COLOFON COLLECTIE IJBEELD 1987 - 2016 De vorming van de collectie IJbeeld is door de Stichting IJbeeld heeft ruim 25 jaar lang rond- jaren heen mogelijk gemaakt dankzij de bijdragen van onder andere: om de IJ-oevers gefilmd en gefotografeerd. Van het NDSM-terrein tot aan IJburg: hoe kun- Stadsarchief Amsterdam; Dienst Ruimtelijke stenaars en stadsnomaden verlaten kades in Ordening; Dienst Grondbedrijf; Dienst bezit namen, hoe de oevers zich in de loop der Infrastructuur, Verkeer en Vervoer; Dienst Wonen; jaren met nieuwbouw vulden en hoe ingrijpend Ingenieursbureau Amsterdam; Projectbureaus van de stad in vijfentwintig jaar tijd is veranderd. IJburg, Noordwaarts, Zuidelijke IJoever; Ymere; 8 Amsterdams Fonds voor de Kunst Raimond Wouda fotografeerde in opdracht samenstelling tentoonstelling van Stichting IJbeeld de huidige staat van de Wim de Bell, Ellen Grabowsky, IJ-oevers. Hans van der Made 7 In de filmzaal van het Stadsarchief zijn de film- vormgeving OVERHAUS, Amsterdam 3 producties van de stichting te zien: een docu- mentaire van Annegriet Wietsma gebaseerd op printwerk expositie het omvangrijke filmarchief van de stichting en Rijnja Repro, Amsterdam korte films van onder meer John Appel en 6 COLLECTIE IJBEELD 1987 - 2016 Peter Delpeut. brochure 2 Ingrid Oosterheerd Drukkerij Leijten, Amsterdam De collectie IJbeeld bestaat uit zo’n 4.500 ­­foto’s, meer dan honderd uur filmopnames, vijf fotografen IJbeeld korte films en een documentaire. Vaste fotogra- Freerk de Vos, Doriann Kransberg, Ton van Rijn, 4 5 fen waren Freerk de Vos en Doriann Kransberg. Eric Dix, Janus van den Eijnden Er is sinds 1987 langs de oevers van het IJ Fotograaf Raimond Wouda kreeg toegang tot veel gefilmd door onder anderen Henk Raaff, Peter gebouwen in de stad. Met dank aan: René Vlak, de Bont en Kester Dixon. De IJbeeld-collectie is Guido Schouw, Eelco Busch en Gabriëlle Janssen, ondergebracht bij het Stadsarchief Amsterdam VNU Mediavacature, Hilton Doubletree Hotel, en maakt deel uit van de digitale beeldbank van Ywam Amsterdam, Zilveren Toren Amsterdam, het archief. REM eiland, UP and The Office Operators. INFORMATIE BIJ DE TENTOONSTELLING 1 2 3 4 5 6 7 8 1.0 NDSM. Kraanspoor langs het NDSM Cornelis Douweskanaal-West. Op de WESTERDOKSEILAND OVERHOEKS CENTRAAL STATION OOSTER DOKS EILAND OOSTELIJKE OOSTELIJK IJBURG 8.1 Haveneiland-West. Op de achter- achtergrond het westelijk havengebied, grond het IJ-Meer. Op de voorgrond de 2016. Foto: Raimond Wouda HANDELSKADE HAVENGEBIED 7.1 Ertskade met daarachter Bert Haanstrakade en de Jan Desmet- Het Westerdokseiland is de 2.1 Strekdam Houthaven Douaneloodsen en kunste- Pal tegenover het Centraal Station ligt Overhoeks. Bijna De aanleg van het Centraal Station (1869-1880) sloot de binnenstad af van het de buurten Borneo en Sporen- straat met daarachter de Dwarsgracht, 1.1 NDSM-Pier. Met Botel, Veronica- meest compacte woonwijk met ligplaatsen binnenvaart. naarswoningen, 30 oktober honderd jaar verbleef Shell op deze plek. In 1914 bouwde water. Een grote fout, vonden velen. Het IJ werd vanuit de stad onzichtbaar. burg. Rechts de Verbindings- 2016. Foto: Raimond Wouda schip, het voormalig opleidingsschip van Amsterdam. Met ruim Op de achtergrond de Silodam 2003. Foto: Freerk de Vos het bedrijf hier een laboratorium. Het Shell-terrein groeide 5.1 IJtunnelpier in het Oosterdok met Het Oosterdokseiland bestaat sinds de aanleg van het 6.1 Het spooremplace- een deel van de Jan Schae- De kunstmatige eilanden KNSM, Java, Borneo, Sporenburg dam, 2016. Foto: Raimond De Pollux. Links de IJ-kantine en pont- 900 woningen op amper vier en de voor malige graansilo’s. in de loop der jaren uit tot een gerenommeerd onderzoeks- Maar het CS hoort bij Amsterdam, net als de grachten en het Paleis op de Science Center NEMO en het Nautisch Centraal Station grotendeels uit een spoorwegemplacement ment Rietlanden met daar- ferbrug. Daarachter de Pas- en Entrepotdok werden tussen 1874 en 1927 als uitbreiding Wouda 8.2 IJburg in aanleg, gezien vanuit veer NDSM Werf. Op de achtergrond hectare is het waarschijnlijk Rechts de Pontsteiger en de 2.5 Westerdoksdijk. Tussen centrum. In 2003 verkocht Shell 20 van de 27 hectare aan Dam. Het is de poort naar de stad. Met de grootschalige ingrepen van de Kwartier. Rechts het Scheepvaartmuseum dat stad en water scheidt. Aan de noordzijde ligt de naast de Piet Heinkade. sagiers Terminal Amsterdam, op de bestaande haven aangelegd. Lang waren ze de werk- de richting van het PEN-eiland naar de Ms. Van Riemsdijkweg en de NDSM het dichtst bebouwde stukje aanleg van een nieuw schier- nummers 25-19, 16 maart de ­gemeente. laatste jaren is die functie verbeterd: in, om en onder het station is alles ver- en Marine Etablissement Amsterdam. De Ruijter kade met voornamelijk kantoorpanden. In de Rechts het Rietlandpark met 26 mei 2001. en thuishaven van zeeschepen en rederijen die lijndiensten 7.2 Java-eiland met links de het eiland Zeeburg, 16 mei 2000. scheeps helling, 2016. Nederland. eiland, 2016. Foto: Raimond 2001. Foto: Freerk de Vos anderd. Dagelijks passeren er 250.000 reizigers. Zij kunnen via brede tunnels Op de voorgrond Arcam. In de verte jaren zestig werd ten zuiden van het spoor het PTT-hoofd- tramhalte. Links Oostenburg Foto: Freerk de Vos naar verre landen onderhielden. Totdat de luchtvaart het Sumatrakade en rechts de Foto: Freerk de Vos Foto: Raimond Wouda Wouda Nu ligt er een nieuwe stadswijk aan de zonnige zijde van en nieuwe passages naar het IJ. De stads- en IJzijde van het station zijn de OBA, Het Conservatorium van postkantoor gebouwd. In de jaren negentig verliet de PTT en Czaar Peterbuurt. Op de van de schepen overnam en goederen vooral als bulk- en Javakade. Op de achtergrond Het verschil tussen vroeger 2.6 Westerdoksdijk 11-9, het IJ met EYE Film Instituut als boegbeeld. Overhoeks is opnieuw ingericht. De verkeers stromen hebben een vernieuwde indeling. Amsterdam, het Muziekgebouw en de het eiland. De post wordt sindsdien over de weg vervoerd. voorgrond de Borneolaan, 6.6 Het spooremplace- containertransport zouden worden verscheept. De haven- het KNSM-eiland met de 8.3 IJburg in wording. Zicht vanaf 1.2 Kraanspoor, 2008. en nu kan niet groter zijn. 2.2 De graansilo en nieuw- achterzijde, 30 oktober 2003. vernoemd naar de markante voormalige Shell-toren, in 2015 De Prins Hendrikkade is autoluw gemaakt met eenrichtings verkeer. Passagiersterminal, 2016. 2016. Foto: Raimond ment Rietlanden. Rechts activiteiten verplaatsten zich naar de westkant van het IJ. Verbindingsdam. Rechts de de ringweg A10. Vooraan de Enneüs Foto: Doriann Kransberg Tussen 1916 en 1970 was het bouw op de Silodam, vanaf Foto: Freerk de Vos omgedoopt in A’DAM Toren. Het gebouw biedt binnenkort De De Ruijterkade is autovrij. Onder de nieuwe kap ligt boven het busstation, Foto: Raimond Wouda Nu staat pal langs het Oosterdok een rij hoogbouw met Wouda Oostelijke Handelskade. Veemkade en de Oostelijke Heermabrug, daarnaast de tijdelijke brug. werkeiland vooral in gebruik het Stenen Hoofd, 7 maart plaats aan een hotel, kantoren en clubs met bovenin een eronder de Michiel de Ruijtertunnel. De Noord/Zuidlijn ligt 30 meter diep onder een mix van kantoren, winkels, horeca en appartements- In de verte Het Muziek- Vanaf de jaren negentig veranderde het voormalige indus- Handelskade, 16 mei 2000. Links de strekdam in IJmeer en rechts 1.1 8.1 1.3 Kraanspoor met het hoofdkantoor als spoorwegemplacement. 2003. Foto: Freerk de Vos 2.7 Westerdoksdijk 11-9, ronddraaiend restaurant en een panoramadek. het Centraal Station. 5.2 Oosterdok en Ooster dokseiland. gebouwen. Grote publiekstrekkers zijn de Openbare 6.2 Oostelijke Handels- gebouw in aanbouw, 2 juni triegebied in een woonwijk. Het Entrepotdok en het Abattoir- Foto: Freerk de Vos de Diemerzeedijk, 2001. van de HEMA in aanbouw. Daarvóór Na het vertrek van de ha- achterzijde. Rechts de Op de voorgrond het PTT hoofdpost- Bibliotheek en het Conservatorium van Amsterdam. kade. Pakhuis Afrika, bezet 2003. Foto: Freerk de Vos terrein kregen als eerste een nieuwe functie; KNSM, Java Foto: Freerk de Vos NDSM is het restant van de grootste scheeps- de inmiddels afgebrande opslagloods venbedrijven zijn de sporen 2.3 De Silodam met de Westerdoksluis, 30 oktober In de voormalige bedrijfskantine met de naastgelegen 4.1 Oostertoegang en IJ-zijde Cen- Westerdoksdijk en de Silodam. Rechts kantoor ter hoogte van het huidige door krakers, augustus 2003. en Borneo-Sporenburg volgden al snel. Maar de oude struc- 7.3 KNSM-eiland. Op de Eind jaren tachtig werd IJburg als uitbrei- 6.1 werf van Amsterdam. In 1984 sloot de werf Citybox, 22 mei 2009. van het industrieverleden graansilo. Rechts de Oude 2003. Foto: Freerk de Vos Tolhuistuin en het Groot Laboratorium vind je nu horeca, traal Station met de derde stationskap Toren Overhoeks (nu A’DAM Toren), no- Conservatorium van Amsterdam, Het Oosterdok was tot de aanleg van de IJtunnel in 1968 Foto: Freerk de Vos 6.7 Oostelijke Handels- turen van kades en havens zijn behouden gebleven. voorgrond het Venetiëhof. dingswijk van de stad ontworpen. Veel 8.4 Stadstrand Blijburg aan de IJburg- van de Nederlandsche Dok- en Scheepvaart Foto: Doriann Kransberg grotendeels gesloopt. Stads- Houthaven, daarboven het een poppodium en een creatieve broedplaats. Aan de voor het busstation. Ingang van de auto- vember 2007. Foto: Doriann Kransberg 15 maart 2003. Foto: Freerk de Vos het domein van zeeschepen. Voor de bouw van de tunnel is De scheepvaart en de pakhuizen aan de Oostelijke kade. Links de aanleg van In het midden de Verbindings- Amsterdammers vreesden voor aantasting baai, parallel gelegen aan de Bert Maatschappij (NDSM) zijn poorten. Na jaren nomaden, kunstenaars, Westerdok. In de verte het 2.8 Westerdoksdijk. Op de westkant van de nieuwe stadswijk is Shell Technology tunnel en de op- en afritten van het bus- het westelijk deel van het Marine Etablissement Amsterdam Handelskade en de Veemkade bepaalden lange tijd 6.3 Oostelijke Handels- de Jan Schaeferbrug voor Elk eiland heeft een eigen karakter door het type woningen dam die de eilanden met de van de natuur en protesteerden tegen de Haanstrakade, vlakbij IJburg Haven, 2003.