ACTA MUSEI CIBALENSIS 7 Ina Miloglav KeraMIKa u arheologIjI - lončarstvo vučedolsKe Kulture na vInKovačKoM području CeraMICs In arChaeology - pottery of the vučedol Culture In the vInKovCI regIon ACTA MUSEI CIBALENSIS 7 – Nova serija, broj 5 ACTA MUSEI CIBALENSIS 7 – New Series, No. 5 Keramika u arheologiji - Lončarstvo vučedolske kulture na vinkovačkom području Ceramics in Archaeology - Pottery of the Vučedol Culture in the Vinkovci Region Autor / Author: Ina Miloglav Nakladnici / Publishers: Gradski muzej Vinkovci / Vinkovci Town Museum; Filozofski fakultet Sveučilišta u Zagrebu / Faculty of Humanities and Social Sciences of the University of Zagreb Godina tiskanog izdanja: 2016. Godina elektroničkog izdanja: 2018. Za nakladnike / For the publisher: Danijel Petković / Prof. dr. sc. Vlatko Previšić Recenzenti / Reviewers: Prof. dr. sc. Tihomila-Težak Gregl, dr. sc. Jasna Vuković Lektura / Language editing: Božena Bunčić Prijevod na engleski jezik / Translation into English: Tamara Levak Potrebica Lektura engleskog teksta / Language editing in English: Andy Tomlinson Naslovnica / Cover design: Maja Ukas prema crtežu Krešimira Rončevića (dvojna posuda s lokaliteta Damića gradina u Starim Mikanovcima) / Maja Ukas, after a drawing by Krešimir Rončević (a dual vessel from the site of Damića Gradina in Stari Mikanovci) Grafičko oblikovanje i računalni slog / Graphic design and computer layout: Ivanka Cokol i Boris Bui, FF-press ISBN: 978-953-7008-36-9 (GMV) 978-953-175-619-8 (FF) 978-953-175-777-5 (PDF) DOI 10.17234/9789531757775 CIP zapis dostupan u računalnom katalogu NSK pod brojem 000944847 Djelo je objavljeno pod uvjetima Creative Commons Autorstvo-Nekomercijalno- Bez prerada 4.0 Međunarodne javne licence (CC-BY-NC-ND) koja dopušta kori- štenje, dijeljenje i umnažanje djela, ali samo u nekomercijalne svrhe i uz uvjet da se ispravno citira djelo i autora, te uputi na izvor. Dijeljenje djela u prerađenom ili izmijenjenom obliku nije dopušteno. Objavljivanje knjige omogućeno je sredstvima Ministarstva znanosti, obrazovanja i sporta RH, Ministarstva kulture RH, Filozofskog fakulteta Sveučilišta u Zagrebu, Hrvatske akademije znanosti i umjetnosti i Vukovarsko-srijemske županije is book has been published thanks to funding provided by the Croatian Ministry of Sci¬ence, Education and Sport, the Croatian Ministry of Culture, the Faculty of Humanities and Social Sciences of the University of Zagreb, the Croatian Academy of Sciences and Arts, and the Vukovar-Srijem County ACTA MUSEI CIBALENSIS 7 Ina Miloglav KERAMIKA U ARHEOLOGIJI LONČARSTVO VUČEDOLSKE KULTURE NA VINKOVAČKOM PODRUČJU CERAMICS IN ARCHAEOLOGY POTTERY OF THE VUČEDOL CULTURE IN THE VINKOVCI REGION Tiskano povodom 70 godina Gradskog muzeja Vinkovci Published on the occasion of the 70th anniversary of the Vinkovci Town Museum Vinkovci – Zagreb KERAMIKA U ARHEOLOGIJI – LONČARSTVO VUČEDOLSKE KULTURE NA VINKOVAČKOM PODRUČJU Predgovor ..................................................................................................................................................13 PRVI DIO ......................................................................................................................................................... 17 1. UVOD ........................................................................................................................................................ 19 2. ARHEOMETRIJA-ARHEOLOGIJA-ETNOARHEOLOGIJA: MEĐUSOBNO POVEZANE DISCIPLINE .........................................................................22 Arheometrija keramike ...................................................................................................................... 22 Etnoarheologija ....................................................................................................................................24 3. PORIJEKLO KERAMIČKIH POSUDA .......................................................................................26 Najstarije keramičke posude ..............................................................................................................26 Nova tehnologija – razlozi nastanka keramičkih posuda ............................................................. 28 4. LONČARSKA SMJESA .......................................................................................................................31 Glina ..................................................................................................................................................... 31 Primjese ................................................................................................................................................32 5. FIZIČKE KARAKTERISTIKE KERAMIKE ..............................................................................36 Boja ........................................................................................................................................................36 Tvrdoća .................................................................................................................................................37 Čvrstoća ............................................................................................................................................... 38 Poroznost ..............................................................................................................................................41 Tekstura ................................................................................................................................................ 42 6. LANAC OPERACIJA U PROIZVODNOM POSTUPKU IZRADE KERAMIČKIH POSUDA ............................................................................................................43 Tehnologija i tehnološki izbor ........................................................................................................... 43 Nabava i priprema gline za obradu ................................................................................................... 45 Nabava i priprema primjesa ...............................................................................................................47 Oblikovanje pripremljene glinene smjese u određeni oblik ..........................................................47 Sušenje ..................................................................................................................................................50 Tretiranje površine ..............................................................................................................................50 Pečenje ..................................................................................................................................................54 Tretmani posude nakon pečenja .......................................................................................................57 7. PARAMETRI ZA OBRADU I TIPOLOŠKU KLASIFIKACIJU KERAMIČKIH NALAZA ...........................................................................................................59 Zašto radimo tipologiju? ....................................................................................................................59 Povijesni pregled tipološke klasifikacije keramičkog materijala.................................................... 61 Klasifikacija keramike .........................................................................................................................63 Vrste tipologija ..................................................................................................................................... 64 Morfologija keramičkih posuda ......................................................................................................... 67 Problem terminologije ........................................................................................................................ 72 8. METODOLOGIJA OBRADE KERAMIČKIH NALAZA ....................................................74 Funkcionalna komponenta .................................................................................................................74 Estetska komponenta .......................................................................................................................... 79 Taksonomska komponenta ................................................................................................................ 79 DRUGI DIO ......................................................................................................................................................85 9. OBRADA I ANALIZA KERAMIČKOG MATERIJALA S LOKALITETA NA ERVENICI I DAMIĆA GRADINI ...................................................................................89 Pristup i metodologija ......................................................................................................................... 89 10. GEOGRAFSKE I GEOLOŠKE ZNAČAJKE KRAJOLIKA ................................................93 Geografske karakteristike ...................................................................................................................93 Geološke karakteristike ......................................................................................................................95 11. VUČEDOLSKA KULTURA ...........................................................................................................96 12. NASELJA VUČEDOLSKE KULTURE U VINKOVCIMA I STARIM MIKANOVCIMA ........................................................................................................99