Stichting Peutjut-Fonds 35 jaar Het caleidoscopisch verhaal van een unieke missie Door G.A.Geerts Peutjut Toegangshek tot Pietjut, in 1925 aangeboden door Gouverneur Op ‘t kerkhof te Peutjut Daar liggen zij die braven. Met militaire eer Zijn zij daar eens begraven. Hun namen staan gegrift In fraaie marm’ren platen. Aan d’ingang bij de poort Die hen heeft doorgelaten. Nu slapen zij daarginds Bij de tjemarabomen. Die in de felle zon Een ruisend liedje dromen. Een liedje van voorheen, Van zorg en strijd en lijden. (Dit gedicht is ontleend aan Zang en Lierzang van de Atjeh Marechaussee, Van moed, beleid en trouw uitgegeven onder auspiciën van de Offi ciersvereniging ‘De oud- In bange Atjeh tijden. Atjehmarechaussee’, te ’s-Gravenhage, 1973. De bundel bevat liedjes die werden gezongen door de Atjeh Marechaussee en gedichten waarin hij en zijn befaamde Korps worden bezongen. Zij werden bijeengebracht door H.J. Bartelings, zelf oud-offi cier marechaussee. Welaan, rust thans in vree, De naam Jaf is afkomstig van de dichter/componist van de meeste in de bundel opgenomen teksten. Zijn volledige naam is Johan, Adriaan Gij oude Atjeh helden. Fleischer. Hij werd op 18 maart 1888 geboren op Terschelling en overleed op 19 mei 1957 te Soest. Zijn vrienden noemden hem Jaf. Wat gij voor dit land dee Na de Cadettenschool te Alkmaar volgde hij zijn verdere opleiding aan Kan niemand u vergelden. de Koninklijke Militaire Academie te Breda. Werd op 6 augustus 1910 benoemd tot 2e luitenant. Op 30 juni 1937 werd hij bevorderd tot kolonel der infanterie KNIL. Hij diende, als eerste luitenant, in Atjeh van december 1919 tot mei 1922, achtereenvolgens te Koetaradja, Lho’ Sukon en te April 1953, Jaf. Paja Bakong, als 1e luitenant-marechausee en te Lho’ Seumawé.) Voorwoord Geachte lezers, Voor u ligt een bijzonder gedenkboek over de Deze indrukwekkende en historische uitgave Stichting Peutjut-fonds. Dit fonds is op !" januari beschrijft de ontstaansgeschiedenis van de Erebe- #"$% opgericht door kolonel b.d. H.J.H. Brendgen. graafplaats en de oprichting van het Peutjut-Fonds. Hij deed dit naar aanleiding van een bezoek aan Beschreven wordt hoe de kolonel b.d. Brendgen de de Militaire Erebegraafplaats Peutjut in de Atjehse Erebegraafplaats voor het eerst aantrof: in een de- Hoofdstad Banda Aceh (het vroegere Kota Radja). solate staat. Ook komt aan bod hoe de stichting de Deze stichting werkt al &' jaar aan de instandhou- afgelopen &' jaar met niet aflatende inzet haar pri- ding van deze erebegraafplaats. Als Commandant maire doelstelling nastreefde: de instandhouding der Strijdkrachten is het een voorrecht een boek van de Erebegraafplaats Peutjut. Hierbij werden zij over deze inspanningen te mogen inleiden. onder andere geconfronteerd met de gevolgen van De Erebegraafplaats is een zichtbaar overblijfsel een aardbeving en een tsunami voor de begraaf- van de lange, soms harde strijd tussen Nederland plaats. en de Atjehers. Het Ereveld is in alle opzichten een oecumenische begraafplaats waar christenen, mos- Ik complimenteer de stichting met het behaalde re- lims, joden en aanhangers van andere godsdiensten sultaat en feliciteer haar met het &'-jarige jubileum. hun laatste rustplaats vonden. Tenminste !&(( Daarbij spreek ik de wens uit dat zij haar doelstel- gesneuvelden of aan hun wonden bezweken mili- ling ook de komende jaren kan blijven behalen. tairen van het voormalig Koninklijk Nederlands- U, als lezer, wens ik veel plezier met dit indrukwek- Indisch Leger, waaronder $! Ridders Militaire kende boek. Willemsorde, rusten hier. Daarnaast vormt het de laatste rustplaats voor tenminste %%( mannen, Generaal P.J.M. van Uhm vrouwen en kinderen, van wie velen ten offer vielen Commandant der Strijdkrachten aan tropische ziekten, het klimaat of aanslagen. In het centrum bevinden zich enkele Atjehse graven, waaronder dat van de naamgever van de begraaf- 4 plaats, de oudste zoon van de Sultan van Atjeh. 5 De betekenis van het logo van de Stichting Peutjut Fonds Het logo is ontworpen door de huidige voorzit- wel aan hun in het gevecht bekomen verwondingen ter, Dhr. R.J. Nix. Met het logo wordt beoogd om zijn bezweken. Zij vormen in feite het doorlopend enerzijds de symboliek van de Erebegraafplaats verhaal van de Atjeh-Oorlog. Boven in het logo weer te geven, hier verbeeld door de Erepoort zien we de horizon en daarboven de karakteristiek (‘ons erfgoed’) en anderzijds om de taak van het van het Atjehse bergland (gunung Seulawa), zoals bestuur van de Stichting m.b.t. de erebegraafplaats dat zich op de achtergrond aftekent als we door de te benadrukken. Het hart van de erebegraafplaats Erepoort de begraafplaats betreden. Genoemde ho- wordt gevormd door de Erepoort. Voor allen die de rizon is niet af. In combinatie met de drie vogeltjes begraafplaats naderen is hij de blikvanger. rechtsboven wordt daarmede aangegeven, dat de De gestileerde linkermuur is gekozen als symbool taak van het bestuur op de toekomst is gericht. Aan van het verleden. Hierop staan, op de %) marmeren zijn taak, de instandhouding van de Erebegraaf- tafels, de namen van hen die zijn gesneuveld dan- plaats, zal – ook na &' jaar – geen einde komen. 6 7 Inhoud Voorwoord 5 Peutjut: één groot verstild museum 81 De betekenis van het logo van de Zoeklicht op twee zeer bijzondere Stichting Peutjut Fonds 7 begunstigers 99 Inhoud 9 35 jaar activiteiten in vogelvlucht 105 Aan allen die het aangaat 11 Publicaties door leden van het Bestuur 131 To all to whom it may concern 11 Samenstelling Bestuur per 15 oktober 2011 135 Een beknopte ontstaansgeschiedenis van Bijlagen 137 de Militaire Erebegraafplaats Peutjut 15 De man van het eerste uur m.b.t. het redden van Peutjut van de ondergang 25 De geboorte van de Stichting Peutjut Fonds 36 Twee keer begraven worden is géén alledaagse gebeurtenis 49 Stuk Atjehs-Nederlandse geschiedenis door Peutjut Fonds aan de vergetelheid ontrukt 57 Het Centrum voor Documentatie en Informatie – Atjeh (Pusat Dokumentasi 8 dan Informasi – Aceh). 63 9 Aan allen die het aangaat To all to whom it may concern Dit herdenkingsboek is allereerst geschreven ter This book of commemoration is written in the first nagedachtenis aan drie heren, d.w.z. Dhr J.H.J. place to the memory of three gentlemen, that’s to Brendgen, Kolonel buiten dienst van het voormalig say Mr J.H.J. Brendgen, Colonel retired of the Royal Koninklijk Nederlands-Indisch Leger (K.N.I.L.), East Indies Army (acronym K.N.I.L.), Mr A. Muzak- Dhr A. Muzakkir, Gouverneur van de Bijzondere kir, Governor of the Daerah Propinsi Istimewa Aceh Provincie Atjeh en Krijgsheer Teuku Hamzah, and Panglima Teuku Hamzah, Brigadier-General Brigade-generaal en Commanderend Generaal van and Commanding General of the Daerah Propinsi de Bijzondere Provincie Atjeh. Tijdens hun eerste Istimewa Aceh. During their first meeting, in #"$(, ontmoeting, in #"$(, beseften zij unaniem, dat they unanimously realised that they held the key to zij de sleutel in handen hadden t.a.v. het behoud preserve the Military Cemetery of Honour Peutjut voor toekomstige generaties van de Militaire in the Achenese capital of Banda Aceh for future Erebegraafplaats Peutjut in de Atjehse hoofdstad generations. They could save it from oblivion or Banda Aceh. Zij konden de begraafplaats ervan commit it to total destruction. Furthermore they vrijwaren, dat die in vergetelheid zou raken of were convinced of the high degree of historical prijsgeven aan totale vernietiging. Bovendien waren significance for our two nations. By the way there zij overtuigd van de hoge graad van historische is an old saying: without documents and certain betekenis die de begraafplaats had voor beide objects there is no history. Here all ingredients volken. Overigens, er bestaat een oud gezegde: were, so to say, as plentiful as blackberries. zonder documenten en zekere voorwerpen is er géén geschiedenis. Hier lagen alle ingrediënten – zo te zeggen – voor het oprapen. Kolonel Brendgen ondervond voldoende steun, Colonel Brendgen experienced enough support, zodat de Stichting Peutjut-Fonds, in #"$%, kon so that – in #"$% – the Peutjut Fund Association worden opgericht. Een stichting als de onze kan could be founded. An association as ours may aim meerdere doelstellingen nastreven, maar om die for many objectives, but in order to achieve them te realiseren heeft zij behoefte aan bijvoorbeeld it needs e.g. public support and ample financial 10 publieke steun en ruime financiële middelen, means. The said means arrived in due time, such as 11 met name in de beginfase. Genoemde middelen subsidies/grants, legicies but first of all a constant Tenslotte willen wij alle autoriteiten op het niveau Finally we would like to thank all the Authorities kwamen er tijdig, zoals subsidies, legaten, maar flow of big and small contributions by a large group van de Gouverneur en van de Gemeente bedanken at the governemental and municipal level for your bovenal een constante stroom van grote en kleine of donors and other patrons. Unfortunately many voor uw grote ondersteuning. Wij zijn ervan over- great support. We are convinced that – acting bijdragen door een grote groep donateurs en an- of them who had grown old, had to move to a home tuigd dat wij – wanneer wij tezamen optreden en together and living up to the Memorandum of dere begunstigers. Helaas moesten velen, die oud for the elderly or we lost them forever. Gradually het gestelde in het Memorandum of Understanding Understanding – we can preserve Peutjut for future waren geworden, verhuizen naar een verzorgings- their number declined, but fortunately others were naleven – Peutjut kunnen behouden voor toekom- generations. huis of zij ontvielen ons voorgoed. Geleidelijk liep willing to take their places or to raise their contri- stige generaties. zo het aantal daarvan terug, maar gelukkig waren butions. The Board never made an appeal in vain. anderen bereid hun plaats in te nemen of hun Therefore the Board would like to thank you most Wij, bestuursleden, waren er altijd al van overtuigd, We, members of the Board, were always convinced bijdragen te verhogen.