T.C. MİMAR SİNAN GÜZEL SANATLAR ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ SİNEMA-TV ANA SANAT DALI SİNEMA-TV PROGRAMI ORHAN KEMAL’in HAYATI, ESERLERİ ve ORHAN KEMAL UYARLAMALARININ TÜRK SİNEMASINDAKİ YERİ (Yüksek Lisans Tezi) Hazırlayan: 20036062 Rahşan Yıldız Eyigün Danışman: Doç. Asiye Korkmaz İstanbul-2006 İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ............................................................................................................................. I ÖZET ..............................................................................................................................II SUMMARY ...................................................................................................................IV RESİM LİSTESİ...........................................................................................................VI GİRİŞ ...........................................................................................................................VII 1 ORHAN KEMAL’in HAYATI ve ESERLERİ....................................................1 1.1 Eserleri: Şiir, Hikaye, Roman, Oyun, Senaryo ........................................... 1 1.2 Baba Evi’nden Avare Yıllar’a .................................................................... 5 1.3 Sosyal Uyanışta İlk Kıvılcım.................................................................... 11 1.4 Evlenme: Cemile....................................................................................... 13 1.5 Hapishane Yılları ...................................................................................... 17 1.5.1 İlk Şiir ............................................................................................... 18 1.5.2 Nazım Hikmet’le Tanışma ve N.Hikmet’in Orhan Kemal’in Sanatına Etkisi ………………………………………………………………………19 1.5.3 Şiirden Düzyazıya Geçiş................................................................... 21 1.5.4 İlk Hikayeler ve Özellikleri .............................................................. 23 1.6 Adana’da İşsiz Yıllar ................................................................................ 24 1.7 Yayınlar: İlk Roman, İlk Hikaye Kitabı .................................................. 27 1.7.1 Ekmek Kavgası ................................................................................. 28 1.7.2 Baba Evi............................................................................................ 29 1.7.3 Avare Yıllar ...................................................................................... 30 1.7.4 İlk Eserlerinin Edebiyat Çevresinde Yarattığı Etki .......................... 31 1.8 Adana’dan İstanbul’a Göç ........................................................................ 32 1.9 İstanbul’da Verimli Yıllar......................................................................... 35 1.10 Romandan Senaryoya ............................................................................... 37 1.11 Bitmeyen Geçim Sıkıntısı......................................................................... 38 1.12 Bir Konu Üç Eser: Roman, Film, Oyun.................................................... 40 1.13 Yeni Aşk; Bir Filiz Vardı.......................................................................... 42 1.14 72. Koğuş .................................................................................................. 44 1.15 Hastalık, Son Yolculuk ............................................................................. 45 2 ORHAN KEMAL ve SİNEMA............................................................................49 2.1 Senaryo Yazmaya Başlaması.................................................................... 49 2.2 Orhan Kemal’in Senaryo Üzerine Kitabı.................................................. 50 2.3 Senaryo Yazarı Orhan Kemal ................................................................... 52 2.4 İdealist Çizgiden Ismarlama Senaryolara ................................................. 55 2.5 Orhan Kemal’in Türk Sineması’na Bakışı................................................ 56 3 ORHAN KEMAL’in SİNEMAYA UYARLANMIŞ ESERLERİ ....................66 3.1 Suçlu ......................................................................................................... 66 3.2 Devlet Kuşu .............................................................................................. 75 3.2.1 Avare Mustafa ( Memduh Ün, 1961).............................................. 76 3.2.2 Devlet Kuşu (Memduh Ün, 1980) .................................................... 84 3.3 Murtaza ..................................................................................................... 90 3.3.1 Murtaza (Tunç Başaran, 1964) ......................................................... 92 3.3.2 Bekçi (Ali Özgentürk, 1986)............................................................. 99 3.4 El Kızı ..................................................................................................... 106 3.5 Vukuat Var.............................................................................................. 113 3.6 Sokaklardan Bir Kız................................................................................ 120 3.7 Bereketli Topraklar Üzerinde ................................................................. 129 3.8 Kaçak ...................................................................................................... 138 3.9 72. Koğuş ................................................................................................ 148 3.10 Eskici ve Oğulları ................................................................................... 155 3.11 Tersine Dünya......................................................................................... 164 SONUÇ.........................................................................................................................169 EKLER.........................................................................................................................173 KAYNAKLAR ............................................................................................................174 ÖZGEÇMİŞ.................................................................................................................180 ÖNSÖZ 19.yy ortalarında günümüzdeki anlamıyla sanat alanları kabul görmüş, resim, müzik, heykel, mimari, edebiyat ve tiyatronun yanında sinema 7. sanat olarak yerini almıştır. Diğer altı sanatı içinde barındıran sinema bir öykü anlatımıdır ve bu nedenle romanla sıkı bir bağı vardır. Sinema daha ilk yıllarından itibaren konu kaynağı olarak edebiyat eserinlerden yararlanmıştır. Türk sineması için de roman önemli bir konu kaynağı olmuştur. Sinema ve edebiyat ilişkisinin bir çok teze konu olmuş olması bende daha özel bir çalışma yapılması gerektiği düşüncesini doğurdu. Bu noktadan yola çıkarak tezimde Türk Edebiyatında çok önemli bir yere sahip olan, aynı zamanda yazdığı film öyküsü, diyalog ve senaryolarla Türk sinemasıyla bağı bulunan Orhan Kemal’in sinemaya uyarlanmış eserlerini inceledim. Öncelikle, tezimin ortaya çıkmasına büyük emeği bulunan, yaptığı eleştirilerle teze biçim veren danışmanım Doç.Asiye Korkmaz’a; yüksek lisans öğrenimim boyunca verdikleri derslerle bana katkıda bulunan Prof.Cem Odman’a, Doç.Alev İdrisoğlu’na, Duygu Sağıroğlu’na, İlhan Arakon’a, Metin Erksan’a ve en önemlisi de bu kadar insandan bir arada ders alabilmemizi sağlayan Prof. Sami Şekeroğlu’na çok teşekkür ederim. Ayrıca yaptığım görüşmelerde bilgi ve görüşleri ile çalışmama katkıda bulunan Tunç Başaran’a, Memduh Ün’e, Atıf Yılmaz’a, Ali Özgentürk’e, Işık Ögütçü’ye ve Rekin Teksoy’a teşekkür ederim. I ÖZET Sinema ilk yılllarından itibaren edebiyatı kaynak olarak kullanmaya başlamıştır. Sinema dilinin kurallarının belirlenmesinden, sinemanın yavaş yavaş bir sanayi dalına dönüşmesinden sonra da, sinemacılar edebiyat uyarlamaları yapmayı sürdürmüş ve bu uygulama günümüze dek varlığını korumuştur. Dünya sinemasında olduğu gibi Türk sineması da daha ilk dönemlerinden itibaren, başta romanlar olmak üzere edebiyat eserlerini bir kaynak olarak kullanmıştır. Türk sinemasında roman uyarlamaları incelendiğinde Orhan Kemal’in çok önemli bir yere sahip olduğu görülmektedir. Asıl adı Mehmet Raşit Öğütçü olan Orhan Kemal 15 Eylül 1914’te Adana’nın Ceyhan ilçesinde doğmuştur. Yazı hayatına şiirle başlamıştır. İlk şiiri 1939 yılında Reşat Kemal takma adıyla yayımlanan yazar, hikaye ve romanlarında Orhan Kemal adını kullanmış, Orhan Kemal imzasıyla ünlenmiştir. Eserleriyle, toplumsal yaşamımızın değişim dönemlerini birey-toplum ilişkileri çerçevesinde gerçekçi bir biçimde dile getiren, tarla ırgatlarından fabrika işçilerine uzanan, kimi zaman çalışanları, kimi zaman işsiz insanları konu edinen, ekmek kavgası veren yoksul kesimin yaşamını anlatan Orhan Kemal çağdaş Türk edebiyatında özgün bir yer edinmiştir. Orhan Kemal şiir, roman, öykü, oyun ve senaryo olmak üzere beş farklı alanda eser vermiştir. Orhan Kemal’in 27 romanı, 12 öykü kitabı, 5 oyunu, çeşitli dergilerde basılmış şiirleri, 9’u filme alınmış 10 senaryosu ve 3 film öyküsü vardır. Orhan Kemal 1950’lerde film hikayeleri, diyalog ve senaryolar yazarak Türk sinemasına katkıda bulunmaya başlamıştır. Orhan Kemal’in, roman ve hikayeleri ise 1960’lı yıllardan başlayarak Türk sinemasında uyarlanmıştır. İlk Orhan Kemal uyarlaması 1960 yılında Atıf Yılmaz tarafından çekilen Suçlu filmidir. Orhan Kemal’in; hikayelerinden 1’i, romanlarından 10’u, bunlardan 2’si iki kere olmak II üzere, sinemaya uyarlanarak toplam 13 film yapılmıştır. Siyasi, ekonomik ve kültürel değerlerin