POCZĄTKI PAŃSTWA POLSKIEGO 1 | S t r o n a Legendarne początki Co zawdzięczamy podróżnikowi z dalekich krain? Około połowy X wieku zawitało na kartach historii państwo polskie. Wzmianka o państwie Mieszka pojawiła się w relacji z wyprawy do krajów słowiańskich podróżnika Ibrahima ibn Jakuba: "A co się tyczy kraju Mieszka, to jest on najrozleglejszy z ich krajów [Słowian]. Obfituje on w żywność, mięso, miód i rolę orną. (…) Z Mieszkiem sąsiadują: na wschodzie Rus, a na północy Burus (Prusy). Sie- dziby Burus leżą nad Oceanem (tzn. Morzem Bałtyckim). Obszerne państwo w krainach Słowian, nad mo- rzem, wśród gęstych lasów, przez które trudno się wojskom przedzierać. Imię króla jest Mieszko". Mapa 1.: Polska Mieszka I 2 | S t r o n a Jak pole łączy się z Polską? W X wieku na terenie dzisiejszej Polski mieszkały następujące plemiona: Polanie, Wiślanie, Mazow- szanie, Lędzianie, Pomorzanie i Ślężanie. Władca plemienia Polan zjednoczył te plemiona w jedno państwo w drugiej połowie X wieku. W ten sposób powstała Polska, której nazwa wywodzi się od plemienia Polan właśnie, a ta z kolei od słowa „pole”. Na czele państwa Polan stał książę ze swoją drużyną (wojownikami) oraz zgromadzenie starszyzny ple- miennej. Pierwszym historycznym władcą, którego imię zostało zapisane u wspomnianego wyżej podróżni- ka, był Mieszko. Czy kołodziej może władać plemieniem? Mieszko I pochodził z dynastii Piastów. Ze źródeł historycznych nie dowiadujemy się wiele o histo- rii sprzed okresu panowania tego władcy. Najstarsza polska kronika (Kronika Polska Galla Anonima, po- wstała w XII wieku, a więc wiele lat po tych wydarzeniach) przekazuje nam jednak pewne informacje o przodkach Mieszka I. Jego ojciec miał zwać się Siemomysł, dziadek – Lestek, a pradziadek – Siemowit. Ojcem Siemowita miał być legendarny Piast. Piast Kołodziej (kołodziej to człowiek zajmujący się wyrobem drewnianych wozów i kół do nich) uchodzi za protoplastę, czyli założyciela dynastii Piastów. Co ciekawe, w najstarszych podaniach Piast nie był kołodziejem, ale oraczem. Miał on wraz ze swą żoną Rzepichą oraz dziećmi zamieszkiwać niedaleko Kruszwicy - grodu, którym władał okrutny Popiel. Kiedy syn Piasta – Siemowit, osiągnął wiek siedmiu lat, nadszedł czas, aby zwyczajem słowiańskim przeszedł pod opiekę ojca. Symbolem tego przejścia miała być ceremonia postrzyżyn (obcięcia włosów). Na uroczystości zabrała się okoliczna ludność oraz dwaj niespodziewani goście. Mimo skromnych zapasów Piast i Rzepicha ugościli wszystkich należycie. Honor obcięcia włosów chłopca przypadł niezna- jomym wędrowcom, którzy przepowiedzieli Siemowitowi i jego ojcu wielką przyszłość - imię Piasta miało stać się sławne po wiek wieków. Przyszłość Siemowita rzeczywiście okazała się wielka, od niego to właśnie wywodzi się pierwszy historyczny władca Polski – Mieszko I. 3 | S t r o n a Z innej legendy (O Popielu) dowiadujemy się, w jaki sposób Piast został władcą. Popiel wraz ze swą żoną Gerdą sprawowali władzę, ale nie cieszyli się oni miłością swojego ludu. Byli okrutni, zawistni, nawet za błahe przewinienia wtrącali ludzi do lochu lub karali śmiercią. Popiel nie chciał słuchać dobrych rad swo- ich krewnych, wręcz przeciwnie, wraz z żoną postanowili ich otruć. Tak też się stało. W czasie uczty Gerda dodała wujom Popiela trucizny do napoju. Władca wraz z synami wrzucili ciała pomordowanych do jeziora Gopło. Nie minęło jednak wiele czasu, a w całym księstwie zaczęła się szerzyć plaga myszy, które całymi stadami wychodziły z jeziora i udawały się w stronę zamku. Chcąc uciec przed gryzoniami, Gerda i Popiel udali się na wysepkę na samym środku Gopła. Jednak myszy znalazły tam okrutnego władcę wraz z rodziną i ich zjadły. Po Popielu pozostała jedynie korona, która wedle legendy została przekazana Piastowi. Orzeł czy może paw? Wszyscy doskonale wiemy, jaki ptak jest symbolem państwa polskiego i widnieje w godle naszego państwa, ale czy wiemy dlaczego? Historycy nie do końca potrafią tę zagadkę wyjaśnić, podobnie jak wielu innych z czasów początków naszego państwa, co wynika z małej ilości źródeł historycznych dla tego okre- su. Wiemy na pewno, że już na monetach Bolesława Chrobrego pojawia się ptak. Historycy nie są jednak do końca zgodni co to za ptak. Powszechnie uważa się, że jest to raczej orzeł. Istnieją jednak hipotezy mówią- ce, że jest to paw, gołąb a nawet kogut. Denar Princes Polonie z XI w. wybijany przez Bolesława Chrobrego Od XII wieku orzeł zaczął się pojawiać na monetach i pieczęciach książąt piastowskich. Jako sym- bol państwa polskiego przyjęty został w 1295 r. przez Przemysła II, który w tymże roku koronował się na króla Polski. W XVI wieku powstała legenda o trzech braciach – Słowianach, którzy wyruszyli w drogę wraz ze swym ludem, aby znaleźć dogodne miejsca dla osiedlenia się. Lech, Czech i Rus wędrowali bardzo długo, aż w końcu trafili na polanę, na której rósł rozłożysty dąb. Na drzewie swoje gniazdo miał orzeł (bie- lik zwyczajny), który ukazał się Lechowi na tle zachodzącego słońca. Ten zdecydował, że osiedli się na tej ziemi wraz ze swoim ludem i pod znakiem orła wybuduje osadę, gród, państwo. Według kronikarza „(...) na 4 | S t r o n a chorągwiach swych kazał Lech kłaść Orła Białego za herb. A od tego czasu Królestwo Polskie tego klejnotu używa” (Marcin Bielski, Kronika polska). Pochodzenie nazwy Gniezno (pierwszej stolicy polski) również powiązane jest z tradycją o orle. Już Gall Anonim pisał w swej Kronice Polskiej, że nazwa ta wywodzi się właśnie od słowa gniazdo. Legenda o Czechu, Lechu i Rusie bezpośrednio łączy nazwę Gniezno z orłem, którego zobaczył Lech. Tajemnicze kopce Najwięcej informacji (aż trzy wzmianki w źródłach historycznych!) posiadamy na temat plemienia Wiślan. Najpewniej siedzibą księcia Wiślan był Kraków, gdzie usypane zostały dwa wielkie kopce – Kraka i Wandy. Uchodzą one za mogiły (groby) tych legendarnych władców miasta. Oba wzniesienia bardzo inspi- rują historyków i archeologów, którzy już od lat próbują poznać ich historię. Co wiemy z legend? Najbardziej znaną legendę krakowską – o Smoku Wawelskim, zawdzięczamy Wincentemu Kadłubkowi (XIII w.). Ciekawe jest, że Skuba w tej historii pojawił się dopiero w XVI wieku. Legenda opowiada o królu Kraku, który miał władać grodem nazwanym od jego imienia właśnie i o smoku, który został pokonany przez sprytnego szewczyka. Istnienia smoka miały dowodzić kości wiszące u wejście do Katedry Wawelskiej. Po badaniach jednak stwierdzono, że nie należą one do niego, ale do nosorożca, walenia i mamuta. Wedle legendy, po śmierci Kraka, władzę miała objąć jego piękna i mądra córka Wanda. Wieści o jej urodzie i zaletach dotarły do Niemiec, gdzie władzę sprawował książę Rydygier. Dziewczyna tak go za- fascynowała, że postanowił zdobyć jej rękę. Wanda odmówiła mimo próśb swoich doradców, którzy oba- wiali się, że w akcie zemsty Rydygier zaatakuje Kraków. Dręczona wyrzutami sumienia Wanda postanowiła popełnić samobójstwo. Pobiegła nad Wisłę i rzuciła się w jej odmęty. Poddani księżniczki postanowili upa- miętnić jej bohaterski czyn i usypali pod Krakowem kopiec, który nazwali jej imieniem. Postać Wandy jest postacią legendarną, najpewniej stworzoną również przez kronikarza Wincentego Kadłubka (legendę, jaką dziś znamy napisał natomiast inny kronikarz – Jan Długosz). Zapoznaj się z legendami: „O Piaście Kołodzieju”, „O Popielu, którego myszy zjadły”, „O Lechu, Czechu i Rusie”, „O Wandzie, co nie chciała Niemca”, „O Smoku Wawelskim”. 5 | S t r o n a Słowianie My, Słowianie? My, Polacy, jesteśmy narodem słowiańskim. Wywodzimy się z wielkiej grupy ludów indoeuropej- skich, czyli takich które zamieszkują Europę południowo – wschodnią oraz Azję północną. Słowianie po- sługują się językami słowiańskim (min. język polski), które wywodzą się z jednego wspólnego korzenia. Najprawdopodobniej zasiedlili oni tereny dzisiejszej Polski w V i VI wieku, choć już w II wieku byli obecni w dorzeczu Wisły i Sanu. Podstawą organizacji Słowian była początkowo rodzina, czyli rodzice, ich dzieci z małżonkami oraz wnuki, czasami również dalsi krewni. Z biegiem lat rodziny zaczęły się łączyć w większe grupy - w ten spo- sób powstawało opole. Jedne rody biedniały, a drugie się bogaciły i przejmowały władzę. Najstarsi z takich możnych tworzyli wiec plemienny, który podejmował najważniejsze decyzje. W okresie zagrożenia wybie- rano władcę (księcia), który stawał na czele plemienia. Sytuacji do zatargów nie brakowało, gdyż Słowianie zajmowali się rolnictwem i chcąc pozyskać nowe ziemie wchodzili w konflikty z sąsiadami. Z czasem ple- miona zaczęły się łączyć tworząc państwa plemienne, na przykład państwo Polan czy Wiślan. Bogowie i demony Niestety nie mamy wielu informacji o religii Słowian, inaczej niż w przypadku Greków, Egipcjan czy Rzymian. Wynika to z faktu, że Słowianie pismo poznali dopiero w momencie przyjęcia chrześcijań- stwa a wyrzeczenia się pogaństwa. Z pewnością Słowianie byli politeistami, czyli czcili wielu bogów. Religia Słowian była ściśle zwią- zana z siłami natury. Świat zaludniały według nich nimfy wodne, demony leśne, górskie i polne (wiły i brzeginie), demony nieszczęścia i choroby (jędze), duszki domowe (skrzaty i ubożęta). Każdy staw, las, jezioro i skała posiadały swojego demona. 6 | S t r o n a Oprócz roju istot szkodliwych, ale możliwych do udobruchania, wierzyli również w bogów decydu- jących o sprawach ważnych. Uważa się, że każde plemię czciło jedno własne bóstwo. Jeśli plemiona wal- czyły ze sobą, Słowianie wyobrażali sobie, że ich opiekunowie również toczą między sobą bitwę. Kiedy plemiona zaczęły się jednoczyć, ilość bogów – opiekunów zaczęła