T.C. AHİ EVRAN ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ 1980 KUŞAĞI TÜRK ŞİİRİ’NDE POETİK BİR YÖNELİM OLARAK “GELENEKÇİLİK” Aydoğan KARA YÜKSEK LİSANS TEZİ TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ANABİLİM DALI KIRŞEHİR Haziran 2014 T.C. AHİ EVRAN ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ YÜKSEK LİSANS TEZİ TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ANABİLİM DALI DANIŞMAN Yrd. Doç. Dr. M. Fatih KANTER KIRŞEHİR Haziran 2014 g sosyAl i ı-i tvı ı-r n r ııısrirüs ü rvı ü o ü nıü Ğ ü, N E, tüy§=ı:§.ı,.Atrns*J§.Bc#f. .(imza) . Akademik Unvanı, Adı-Soyadı W !ı§es...D ıA,T**.h. rA\l:iF*. (imza) /İ Akademik lJnvanı, Adı-Soyadı [/ Üy......... .......(İmza) Akademik [Jnvanı, Adı-Soyadı Üy"...... ..........(İmza) Akademik lJnvanr, Adı- Soyadı Onay yukarıdaki imzaların, adı geçen öğretim üyelerine ait olduğunu onaylarım. .l...l20.. (mza Yeri) Akademik lJnvan, Adı-Soyadı Enstitü Müdürü ÖZET Gelenek, son yılların sosyal bilimler alanındaki en çok tartışılan konularından biridir. Tartışmaların merkezindeyse “modernizm” ve “gelenek” kavramlarının algılanışı durur. Her ne kadar konu üzerinde tam bir uzlaşım sağlanabilmiş değilse de geleneğin iki temel ayağının “öz” ve “biçim/form” olduğu yadsınamaz. Edebiyatta ve özellikle de şiirde daha çok bir poetik sorunsal olan gelenek konusu, giderek estetik bir değer ya da bir estetik/sanat anlayışı olma eğilimindedir. Esasen bütün dönem edebiyatlarında ve edebi ürünlerinde geleneğin doğrudan veya dolaylı etkisinden söz edilebilirse de, geleneğin yeni/modern Türk şiirinin 1980 Kuşağı’nda özel bir yeri olduğu fark edilir. Zira 1980 Kuşağı Türk şiirinde şairlerin bütün bir Türk şiirine ilgiyle baktığı, önyargısız olarak tüm şiir birikimlerinden yararlanmaya çalıştığı gerçeği kendini açıkça gösterir. Bunun yanında, geleneğin doğrudan poetik bir yönelim olarak seçildiği daha dar –ya da özel– bir cepheye bakılacak olursa bazı şairlerin belli bir çizgiye odaklandığından bahsedilebilir. Bu noktada da Hilmi Yavuz’un sevk edici kişiliği, sanat anlayışı ve eserlerinin başat rol oynadığı görülür. Söz konusu “gelenekçi” çizgi, Şeyh Galip’ten başlayarak yeni/modern Türk şiirinin iki büyük kurucu ismi Yahya Kemal’le Ahmet Haşim’den sonra Asaf Hâlet Çelebi ve Behçet Necatigil estetiğinde belirginleşerek Hilmi Yavuz’da bir “sistematiğe” kavuşur. 1980 Kuşağı’ndaysa Vural Bahadır Bayrıl, Osman Hakan A., Sefa Kaplan isimleri, ön plana çıkar. Anahtar Kelimeler: Gelenek, 1980 Kuşağı Türk Şiiri, Vural Bahadır Bayrıl, Osman Hakan A., Sefa Kaplan i ABSTRACT Tradition of recent years in the field of social sciences is one of the most intensively debated topics. In the center of the discussions lies the understanding of the modernism and tradition. Although a complete consensus on the subject is not provided it is undeniable that two main pillars of the tradition are "principle" and "shape / form”. The argument of tradition which is more of a poetic problem in literature, espeacially in poems, increasingly tends to be in the sense of having an esthetical or esthetical art understanding. In fact in all periods of literature and literary works even though the direct or indirect effect of tradition can be mentioned, it is realised that tradition has a particular effect in modern Turkish poetry in 1980s. Yet in 1980 a whole generation of poets in Turkish poetry had an interest in Turkish poetry and it is clearly seen that poets without prejudice tried to benefit from the knowledge of Turkish poetry. Besides, when we consider the understanding of tradition’s chosen as a narrow or particular orientation tendency, we can say that some poets focused on certain line. At this point Hilmi Yavuz’s personality as a conveyor, his sense of art and works had a dominant role. The topic of traditional line beginning from Şeyh Galip then Yahya Kemal and Ahmet Haşim, two important founders of the new/modern Turkish poetry, became clear in the esthetic of Asaf Hâlet Çelebi and Behçet Necatigil and met a systematic with Hilmi Yavuz. In the 1980’s Vural Bahadır Bayrıl, Osman Hakan A., Sefa Kaplan come to forefront. Keywords: Traditions, 1980 Generation Turkish Poetry, Vural Bahadır Bayrıl, Osman Hakan A., Sefa Kaplan ii ÖNSÖZ Sanatta yeninin ortaya konulabilmesi için kaçınılmaz ilk yol, geçmişin birikimine karşı olumlu ya da olumsuz bir tavır/yaklaşım belirlemektir. Bu bakımdan artan ya da azalan seyrine karşın sürekli gündemde olan gelenek tartışması, 1980 Kuşağı şairlerinin temel izleklerinden biri oluşuyla daha da önem kazanan bir konudur. 1980 Kuşağı Türk şiirinde sistemleşen gelenekçi çizgi, bir poetik yönelim olarak şiirimizi yönlendirirken edebiyat biliminin de incelemesine ihtiyaç duyar. Geleneğe olumlu ve bilinçli bir yaklaşımla beraber belirginleşen bu çizgi, Hilmi Yavuz’un da etkisiyle günümüz şiirinin ana damarlarından olması dolayısıyla incelenmesi gereken bir görünüme sahiptir. Söz konusu değerlendirmeler, bu çalışmanın çıkış noktasıdır. Söylenen bağlamda, çalışmanın başında öncelikle geleneğin ne olduğu ya da olmadığı sorularına cevap arandıktan sonra 1980’li yılları önceleyen otuz yıllık siyasal-sosyal arka plan ve zemin üzerinde durulmuş; ardından, geleneğin yeni/modern Türk şiirindeki genel seyrine dair bir değerlendirmede bulunulmaya çalışılmıştır. Sonraki bölümlerdeyse bu tezde ele alınan Vural Bahadır Bayrıl, Osman Hakan A. ve Sefa Kaplan’ın şiirlerinde geleneğin işlenişi ortaya konulmuştur. Burada, bu çalışma ve ötesinde bizlere yol gösteren kıymetli hocam Yrd. Dr. M. Fatih KANTER’e; tez konumu belirleyip yardımlarını esirgemeyen Marmara Üniversitesi öğretim üyesi Doç. Dr. Bâki ASİLTÜRK’e; hakkını daima üzerimde hissedeceğim çok değerli hocam Prof. Dr. Şahmurat ARIK’a; şair ruhlu hocam Yrd. Doç. Dr. Maksut YİĞİTBAŞ’a; jüri üyesi olarak önemli katkılarda bulunan Sayın Yrd. Doç. Dr. Mahmut BOLAT hocama; ayrıca değerli dost ve kardeşlerim Mustafa KILIÇBAY ile Hakan ÇALIK’a tezimi düzenleme aşamasındaki yardımları için teşekkür ediyorum. Aydoğan KARA Kırşehir - 2014 iii İÇİNDEKİLER TABLOSU SAYFA NO ÖZET ........................................................................................................................... ı ABSTRACT ............................................................................................................... ii ÖNSÖZ ....................................................................................................................... iii İÇİNDEKİLER ......................................................................................................... iv KISALTMALAR .................................................................................................... vii GİRİŞ ......................................................................................................................... 1 KAVRAM OLARAK GELENEK ve GELENEK TARTIŞMASI ....................... 1 1. Geleneği Sürdürmek / Devam Ettirmek ....................................................... 6 2. Gelenekten Yararlanma ................................................................................. 7 3. Geleneği Yeniden Üretmek ............................................................................. 8 1. BÖLÜM ..................................................................................................................... 10 TÜRKİYE’DE 1980 KUŞAĞINI ÖNCELEYEN SİYASAL-SOSYAL ORTAM ..10 1.1. DP Dönemi (1950-1960) .................................................................................... 10 1.2. 27 Mayıs 1960 - 1971 Arası Dönem ........................................................... 12 1.3. 12 Mart 1971 Askeri Darbesi ve Sonrası................................................... 14 2. BÖLÜM ................................................................................................................. 17 GELENEK PERSPEKTİFİNDE YENİ/MODERN TÜRK ŞİİRİNİN GENEL SEYRİ ....................................................................................................................... 17 2.1. 1980 Kuşağı Türk Şiiri ve Kuşak Şairlerinin Geleneğe Yaklaşımı ........ 50 2.1.1. 1980 Kuşağı Türk Şiirine Dair Genel Değerlendirme ..................... 50 2.1.2. Kuşak Kavramı ve 1980 Kuşağı’nın Kapsamı ................................. 54 3.BÖLÜM .................................................................................................................. 57 VURAL BAHADIR BAYRIL ................................................................................. 57 3.1. HAYATI VE SANATI SANATI .............................................................. 57 3.2. GELENEKTEN YARARLANMA YOLLARI ....................................... 62 3.2.1. Yapı Bakımından Gelenekten Yararlanma ..................................... 62 3.2.1.1. Şiirlerinde Yapı/Biçim/Form Özellikleri............................... 62 3.2.1.2. Nazım Biçimleri ....................................................................... 63 3.2.1.2.1. Mısra/Dize .................................................................. 63 3.2.1.2.2. Beyit ............................................................................ 64 3.2.1.2.3. Üç Dizeli Bentler ........................................................ 66 3.2.1.2.4. Serbest Şiir ................................................................. 67 iv 3.2.1.3. Kafiye-Redif Kullanımları ...................................................... 72 3.2.2. İçerik Bakımdan Gelenekten Yararlanma Yolları ......................... 74 3.2.2.1. Konu, Tema-İzlek .................................................................... 74 3.2.2.2. Metinlerarasılık ....................................................................... 82 3.2.2.2.1. Yanmetinsellik