Przedmowa Scriptor Nowy nr 5 Kolegium Redakcyjne Joanna Morawska (redaktor naczelny) Paweł Petrusiewicz (zastępca redaktora naczelnego) Dorota Kąkol (sekretarz redakcji), Michał Prusinowski Recenzenci dr hab. Agnieszka Szudarek prof. US dr hab. Anna Szczepańska- Dudziak prof. US dr hab. Radosław Skrycki prof. US dr hab. Tomasz Sikorski prof. US dr hab. Adam Makowski prof. US dr hab. Janusz Mieczkowski prof. US dr hab. Dariusz Wybranowski dr hab. Krzysztof Guzikowski dr Eryk Krasucki Opiekunowie naukowi dr hab. Anna Szczepańska-Dudziak prof. US dr Rafał Simiński Korekta Joanna Grzybowska Skład komputerowy Joanna Dubois-Mosora Projekt okładki Maciej Frycz ISSN 2084-8943 Wydanie publikacji finansowane przez Wydział Humanistyczny Uniwersytetu Szczecińskiego i Komisję Koordynacyjną ds. Uczelnianych Organizacji Studenckich www.scriptor.univ.szczecin.pl WYdawniCtwo naukowe UNIWERSYtetu SZCZECIńskiego Wydanie I. Ark. wyd.10,0. Ark. druk. 11,5. Format A5. Spis treści Od redakcji ..................................................................................................................... 5 Hadrian Kryśkiewicz W cieniu hegemonów: z meandrów zmagań Księstwa Pomorskiego o znaczenie polityczne w obszarze nadbałtyckim (ca. 1135–1184). Ujęcie historiograficzne ........................................................................................... 7 Kamil Biały Wizerunek Bizantyńczyków w dobie IV wyprawy krzyżowej w kronikach Gotfryda z Villehardouin, Roberta de Clari i Guntera z Pairis ........................ 21 Katarzyna Kastrau Dwa modele szerzenia chrześcijaństwa. Hiszpanie i Portugalczycy w Afryce i Nowym Świecie ................................................................................... 33 Janusz Jurga Artykuł Nikoli Stojanovicia Do istrage vaše ili naše (1902) i jego znaczenie dla genezy przyszłego konfliktu serbsko-chorwackiego....... 45 Joanna Morawska Praca oraz życie codzienne służby domowej w polskich domach mieszczańskich na przełomie XIX i XX wieku .................................................. 57 Dorota Kurek Człowiek wart zapamiętania? Życie i działalność Johannesa Quistorpa oraz jego wpływ na obecny wygląd Szczecina .................................................... 71 Mateusz Pielka Propaganda antysyjonistyczna w województwie koszalińskim na przykładzie „Głosu Koszalińskiego” – 1968 rok ........................................... 81 Bartłomiej Dutkalski Nielegalny handel środkami płatniczymi w latach 1970–1989 w Szczecinie ............................................................................................................ 95 Konrad Kieć Uroczystości nawiązujące do „morskości” Szczecina wykorzystywane przez „propagandę sukcesu” w latach 1971–1975 ...........................................109 Agata Przybysz Gorzowskie harcerstwo niepokorne w latach 1980–1989 .............................. 117 Krystian Arkadiusz Stańczyk Pierestrojka po polsku. Słupski eksperyment gospodarczy lat 1986–1988 .. 137 Paweł Petrusiewicz – Pomlčková válka – pierwsza inicjatywa prezydencka Václava Havla, czyli spór o symbole narodowe polistopadowej Czechosłowacji ..................................................................................................... 147 Natalia Marczewska – Mocarstwo Dalekiego Wschodu. Dyplomacja Chin XX/XXI wieku ......................................................................159 Michał Prusinowski – Dyplomacja w erze Internetu. Social media jako narzędzie dyplomacji publicznej Stanów Zjednoczonych ...................... 171 Informacje o autorach ............................................................................................... 181 Drodzy czytelnicy! Z dumą przekazuję Wam najnowszy numer periodyku „Scriptor Nowy”, który ukazał się po prawie trzyletniej przerwie. Razem z całym Kolegium Redakcyjnym wyrażamy nadzieję, że zawarte w nim artykuły zyskają apro- batę studentów i pracowników naukowych. Kolejny „Scriptor Nowy” jest wyjątkowy, bo prawie w całości szczeciń- ski. Wyjątkiem potwierdzającym regułę jest jedynie artykuł autorstwa Ma- teusza Pielki, doktoranta z Bydgoszczy, który dla równowagi wychował się w Szczecinku. Zgodnie z początkowym zamysłem, wznowienie działalno- ści miało nie tylko stworzyć kolejne miejsce publikacji dla studentów, ale i sprawdzić, czy jest zapotrzebowanie na tego typu inicjatywę. Odzew był o wiele większy niż się spodziewaliśmy, dlatego dziękujemy Wam wszyst- kim za zaangażowanie i mamy nadzieję, że najnowszy numer nie będzie ostatnim. Zawarte w tomie teksty oscylują wokół tematyki historii i stosunków międzynarodowych, a zwłaszcza dyplomacji. Zastosowanie układu chro- nologicznego pozwoliło na ich uporządkowanie, chociaż w wielu przypad- kach nie było to takie proste. W najnowszej odsłonie „Scriptora” postano- wiliśmy również zrezygnować z recenzji i kalendarium wydarzeń IHiSM na rzecz większej liczby artykułów. W imieniu własnym i całej Redakcji chciałabym podziękować dr. Ra- fałowi Simińskiemu oraz dr hab. Annie Szczepańskiej-Dudziak prof. US, którzy pomogli Nam zrealizować zamysł wznowienia periodyku oraz wsparli Nas wieloma cennymi uwagami. Szczególne podziękowania należą się również wszystkim recenzentom oraz autorom artykułów, bez których nie powstałby przecież ten numer. Dziękuję za trud, który podjęliście, by przygotować swoje rozprawy. Czytelnicy! Mam nadzieję, że lektura każdego z opublikowanych tek- stów będzie dla Was przyjemnością. Joanna Morawska 5 W cieniu hegemonów: z meandrów zmagań Księstwa Pomorskiego o znaczenie polityczne w obszarze nadbałtyckim (ca. 1135–1184). Ujęcie historiograficzne Hadrian Kryśkiewicz – Uniwersytet Szczeciński Na przełomie 1121 i 1122 roku, ks. Bolesław Krzywousty podjął się tzw. wyprawy zimowej na ziemie nadodrzańskie, będące władztwem ówcze- snego ks. pomorskiego Warcisława I (ok. 1119–1135). Rezultat przedsię- wzięcia zwieńczył sukcesem dotychczasowe, prowadzone ze zmiennym skutkiem, boje Krzywoustego z plemionami pomorskimi, przyczyniając się do podporządkowania Księstwa Pomorskiego Polsce pod względem militarnym, a także trybutarnym1. Stan ten oficjalnie zaaprobowano na zjeździe w Merseburgu w 1135 roku z udziałem cesarza niemieckiego Lo- tara III2. Wyprawa zimowa otworzyła zarazem drogę do chrystianizacji 1 O kampaniach Krzywoustego na Pomorzu i priorytetach książęcej polityki tego czasu traktują m.in. J. Chojnacki, Bolesław III Krzywousty: w 900 rocznicę urodzin, red. W. Kowalewski, Płock 1988, s. 57–69, 125–140; A. F. Grabski, Polska sztuka wojenna w okresie wczesnofeudalnym, Warszawa 1959, s. 161–238; K. Maleczyński, Bolesław III Krzywousty, wyd. 2, Kraków 2010, s. 145–188; J. Mitkowski, Bolesław Krzywousty, wyd. 2, Warszawa 1989, s. 74–78; Z. S. Pietras, Bolesław Krzywousty, wyd. 2, Kraków 2000, s. 91–92, 96–97, 104–109, 123–124, 165–170; S. Rosik, Bolesław Krzywousty, Wrocław 2013, s. 163–196; T. Tyc, Polska a Pomorze za Krzywoustego, RH, t. 2 (1926), z. 1, s. 1–36. 2 Postanowienia zjazdu merseburskiego, wraz z wyczerpującym przeglądem dostępnej litera- tury przedmiotu, szczegółowo rozważa Edward Rymar, Bolesław Krzywousty, trybutariusz i len- nik niemiecki z Pomorza i roztocza odrzańskiego (1135), w: Historia lux veritatis, red. R. Gaziński, A. Gut, Szczecin 2002, s. 247–256. Por. S. Rosik, Bolesław Krzywousty…, s. 232–244. 7 Pomorza3. Warcisławowi I przyszło zatem przewodzić państwu w zgoła zmienionych realiach politycznych, a w pewnej mierze i kulturowych4. Objęcie Pomorza zwierzchnictwem lennym przez Polskę w sposób zro- zumiały wiązało się z zawężeniem pola dyplomatycznych manewrów oraz ewentualnych militarnych przedsięwzięć Gryfitów do tych, zgodnych z po- lityką Krakowa. Niemniej, równało się ono jednocześnie odciążeniu po- łudniowych granic Księstwa od dalszych najazdów polskich, pozwalając Warcisławowi na niezakłócone umacnianie władzy na innych obszarach. W efekcie, u schyłku trzeciej dekady XII w., wykorzystując rozpad tzw. Związku Wieleckiego (Lucickiego, Lutyckiego)5, ks. Warcisław poprowa- dził udane wypady zbrojne w głąb obszaru późniejszej Meklemburgii (Je- zioro Morzyckie, niem. Müritz). W ramach kampanii dotarł on aż po rzekę Pianę (niem. Peene) i Reknicę (ew. Rokitnicę – Recknitz), podporządko- wał Dymin oraz Wołogoszcz (Wolgast). Ponadto, na południu książę oparł swe wpływy o dolną Wartę i Noteć, być może zahaczając przy tym o Ha- welę (Havel), a nawet Sprewę (Spree). Na wschodzie zaś – hufce książęce sięgnęły aż do rzeki Łeby (Kołobrzeg, Karlino, Białogard)6. W kontekście zdobyczy meklemburskich, okazały się one być nader krótkotrwałe, jako że tereny te ok. 1135/1136 roku rychło paść miały pod naporem wojsk brandenburskich Albrechta z Ballenstedt („Niedźwie- dzia”). Przedsięwzięcie Warcisława umożliwiło jednak znaczący przychód 3 Nt. dzieła misyjnego św. Ottona z Bambergu: J. Petersohn, Apostolus Pomeranorum. Studien zur Geschichte und Bedeutung des Apostelepithetons Bischof Ottos I. von Bamberg, HJ, Bd. 86 (1966), s. 257–294 (tam też dalsza literatura). Wnikliwego naświetlenia politycznego tła chrystianiza- cji dokonał Karol Maleczyński, Bolesław III…, s. 189–236. Por. S. Rosik, Bolesław Krzywousty…, s. 196 n.; R. Schmidt, Das historische Pommern: Personen, Orte, Ereignisse, 2. Aufl., Köln–Weimar– Wien 2009, s. 101–109 i n. (oraz bibliografia tamże). 4 Tenże, Pommern im Spiegel bedeutender Persönlichkeiten, w : Ostdeutsche Geschichts- und Kul- turlandschaften, hrsg. H. Rothe, t. 3, Köln–Wien 1988, s. 233 i n. 5 Zob. W.J. Bogusławski, Dzieje Słowiańszczyzny północno-zachodniej do połowy XIII w., t. 3, Po- znań 1892, s. 325 i n.; G. Labuda, Fragmenty dziejów