PISMO POŚWIĘCONE FRONDA Nr 11/12 Rok 1998 od narodzenia Chrystusa Rok 7506 od początku świata PISMO POŚWIĘCONE FRONDA Nr 11/12 REDAKCJA Grzegorz Górny, Rafał Smoczyński, Sonia Szostakiewicz ZESPÓŁ Nikodem Bończa-Tomaszewski, Natalia Budzyńska, Piotr Frączyk-Smoczyński, Piotr Giedrowicz, Adam Jagielak, Estera Lobkowicz, Robert Mazurek, Karolina Prewęcka, Mariusz Sadowski, Marek Sieprawski, Rafał Tichy, Wojciech Wencel, Marcin Dominik Zdort PROJEKT OKŁADKI Paweł M. Saramowicz KOREKTA I REDAKCJA TECHNICZNA Danuta Dubów ILUSTRACJE CZARNO-BIAŁE Elementy - s. 62, Vaclovas Zigmantas — ss. 80-94, Limonka — ss.124-129, Marta Radziszewska — s. 209, Andrzej Mazur — s. 239, Aleksandra Kulik — s. 265 © Copyright by Fronda 1998 ADRES REDAKCJI ul Reymonta 30/61, 01-842 Warszawa tel./fax. (022) 834-20-20, e-mail: [email protected] www.webfabrika.com.pl/fronda WYDAWCA Fronda Sp. z o.o., adres i tel. — jw. OPRACOWANIE GRAFICZNE Wojciech i Magda Sobolewscy DRUK Mara-graf, ul. Droga Dzików 3ID, Zalesie Górne SPRZEDAŻ HURTOWA Dom Księgarski Stowarzyszenia Wolnego Słowa, tel. (02) 635-92-16 PODZIĘKOWANIA Agnieszka Baranek, Magdalena Bielecka, ks. Tadeusz Pikus, Paweł Redlin oo. Werbiści w Moskwie Redakcja zastrzega sobie prawo dokonywania skrótów i zmiany tytułów. Materiałów nie zamówionych nie odsyłamy. ISSN 1231-6474 SPIS RZECZY ADAM STEIN 3,5 Millenio Adveniente 7 PAWEŁ LISICKI W cudze piersi 12 KRZYSZTOF KOEHLER *** [Na końcu długiego pola] 36 *** [Już prawie nic] 36 *** [Wznosić głos] 37 *** [Zdradzonych i zdradzających] 37 *** [Śnieg, chłód. Mrok] 38 *** [Na samym krańcu] 38 ARTUR CRABOWSKI Sielanka 39 Koniec lata 40 Brzegiem 40 Umbria — nocleg na polanie 41 JAROSŁAW ZALESIŃSKI Za rogiem 42 Znajome okolice 42 Szary las 43 SONIA SZOSTAKIEWICZ Święta Ruś i Trzeci Rzym 44 ROZMOWA Z JAKOWEM KROTOWEM Misja pokory 58 Michał Świder, Cicatrix (Blizna), z cyklu Okna, 1997, fresk mokry, fresk suchy. Michał Świder, Anonimowy Wojownik, z cyklu Wybrańcy, 1996, olei, blacha miedziana. Michał Świder, Frodo - najlepszy mój przyjaciel, z cyklu Wybrańcy, 1996, technika wtasna, deska dębowa. Michał Świder, Narodzenie Marii, 1994, fresk mokry, Płoki - refektarz plebani. Michał Świder, Aniołowie, z cyklu Wybrańcy, 1996, fresk mokry. Michał Świder, Psalm 90, z cyklu Błogosławieństwa, 1997, technika własna, deska dębowa. Micha! Świder, Wybrańcy, z cyklu Wybrańcy, 1996, fresk mokry. Michał Świder, Strażnik Studni, 1996, tempera, akryl, płótno. Michał Świder, Diluvium (Potop), z cyklu Budowanie Katedry, 1996, fresk mokry. Michał Świder, Maria Magdalena, 1996, fresk mokry. Michał Świder, Łukasz, 1996, fresk mokry. Michał Świder, Studnia, 1997, fresk mokry, fresk suchy ZENON CHOCIMSKI Podejrzany ekumenizm 66 ROZMOWA Z METROPOLITĄ JOANNEM Rewolucja prawosławna przeciw współczesnemu światu 75 ADAM KUŹ Syndrom Szatowa 80 ROZMOWA Z DIAKONEM ANDRIEJEM KURAJEWEM Chrześcijaństwo skazane jest na historyczną klęskę 95 ANDRIEJ KURAJEW Tajemnica 8 marca 110 ESTERA LOBKOWICZ O metafizyce nacjonal-bolszewizmu 120 ROZMOWA Z ALEKSANDREM DUCINEM Czekam na Iwana Groźnego 130 BOHDAN KOROLUK Rock eurazjatycki 148 CEZARY MICHALSKI Nawrócenie przez retorykę 156 FRANCOIS-RENE CHATEAUBRIAND O duchu chrześcijaństwa 168 *** List otwarty do Akademii Szwedzkiej 174 PIOTR CIEDROWICZ Obrona Kawafisa 176 WOJCIECH WENCEL T. S. Eliot i „obrońcy demokracji" 189 ANKIETA: RELIGIA 1 LITERATURA 202 DARIUSZ BRZÓSKA-BRZÓSKIEWICZ, MIROSŁAW DZIEŃ, PAWEŁ HUELLE, JAROSŁAW KLEJNOCKI, KRZYSZTOF KOEHLER, ZBIGNIEW MACHEJ, KAROL MALISZEWSKI, CZESŁAW MIŁOSZ, JACEK PODSIADŁO, ANDRZEJ SZCZYPIORSKI, ROBERT TEKIELI, WOJCIECH WENCEL, JAROSŁAW ZALESIŃSKI MACIEJ URBANOWSKI Poza „bebechowatością" 232 KASZA I ŚRUBOKRĘT 240 MAREK TABOR Z Dzienniczka konsumenta kultury kultowej 248 TEODOR ZGLISZCZ Czy jest możliwa „pozytywna teologia judaizmu"? 255 ZBIGNIEW CHOJNOWSKI Pamięć 262 ANNA PIWKOWSKA Praga, 1997 264 Sonet o niebieskim guziku 264 JAROSŁAW KAMIŃSKI Martwe światło 266 BARBARA TICHY Spotkanie przy studni 268 ROZMOWA Z MICHAŁEM ŚWIDREM To nie naśladownictwo, to kroczenie po śladach 274 * IMPRIMATUR PAWEŁ LISICKI * Ikona, czyli okno 287 FILIP MEMCHES * Wschodnioeuropejska podróż do kresu dziejów 297 ANDRZEJ FIDERKIEWICZ * Prawosławny ezoteryzm 307 JERZY BOROWCZYK * Medytacje Pawła Hertza 318 NIKODEM BOŃCZA-TOMASZEWSKI * Matka Boska z Disneylandu 327 RAFAŁ TICHY Przepis na odnalezienie Graala 332 ETIENNE CILSON Mistyka łaski w Poszukiwaniu świętego Graala 346 FRANCISZEK LONCCHAMPS DE BERIER Społeczne skutki grzechu 360 ERYK DOSTATNI Takie czasy, czyli rzecz o kompromisie 366 MARCIN MASNY Krok w mrok 367 ANDRZEJ WIERCIŃSKI Powrót syna marnotrawnego cz. III 371 Poczta 395 Poczta literacka 397 Indeks ksiąg zakazanych 398 Książki nadesłane 399 Noty o autorach 401 W XX w. kryzys instytucji spowiedzi zbiegł się w czasie z pojawieniem się publicznych przeprosin Kościoła za grze­ chy przeszłości. Ludzie nie chcieli już wyznawać własnych grzechów przed Bogiem, odczuwali za to potrzebę wyzna­ wania grzechów innych ludzi przed szeroką publicznością. MILLENIO ADVENIENTE (klerykal fiction) ADAM STEIN Któregoś grudniowego popołudnia wezwał mnie do gabinetu redaktor naczelny: — Słuchaj, Stein — powiedział swym ochrypłym barytonem — w przyszłym roku mija pięćsetna rocznica, od kiedy w 1971 r. w USA zalegalizowano ustawę aborcyjną. Zbliżamy się do koń­ ca XXV stulecia chrześcijaństwa. Wczoraj papież Jan XXXVIII wezwał Kościół do rachunku sumienia za grzechy popełnione w przeszłości. Szy­ kuje się wielka dyskusja na ten temat. Musimy wyprzedzić Newsweek i Time. Masz mało czasu, dlatego zacznij jeszcze dziś. — Ależ szefie — zaoponowałem — piszę właśnie materiał o prawie kora- nicznym w Kalifacie Moskiewskim. — Już nie piszesz. Pięć minut temu zleciłem to Talbottowi. Tekst o rachun­ ku sumienia Kościoła jest ważniejszy. Savimbi ci pomoże. Trzy kwadranse później redaktor Janusz Savimbi przelał do mojego kompu­ tera plik wszystkich tekstów, jakie ukazały się w prasie światowej na interesują­ cy nas temat w ciągu ostatnich pięciu lat. Liczba artykułów była tak ogromna, że poleciłem Savimbiemu dokonać selekcji tekstów. Nazajutrz na swoim ekranie mogłem wyświetlić najważniejsze z nich. LATO-1998 7 „Wiek XX był stuleciem niespotykanego w dziejach barbarzyństwa, pozosta­ wił po sobie 130 milionów ofiar totalitaryzmów oraz kilka razy tyle ofiar abor­ cji — pisał wybitny historyk Ilja Baum na łamach La Reppublica. „Ciemnota i okrucieństwo ówczesnych ludzi były porażające. Jak szesnastowieczne autory­ tety naukowe Oxfordu i Salamanki odmawiały Murzynom prawa nazywania ich ludźmi, tak samo dwudziestowieczni naukowcy uważali, że dziecko nienarodzo­ ne nie jest człowiekiem. Jak ustawy norymberskie wykluczały poza nawias czło­ wieczeństwa Żydów, tak ustawy aborcyjne wykluczały poza ten nawias najbar­ dziej niewinnych z ludzi. Za ich sprawą unicestwiono setki milionów ludzkich istnień. Największe przerażenie współczesnego człowieka budzi fakt, że ten gi­ gantyczny mord, który dokonał się w majestacie prawa, nie wywołał żadnych większych protestów, odbywał się przy zupełnej obojętności społecznej". Laureat literackiej Nagrody Nobla z 2468 r. Milos Herbertović napisał głośny wiersz Biedny chrześcijanin patrzy na klinikę aborcyjną. W wywia­ dzie dla El Pais powiedział: „Nie mogę tego zrozumieć i przeżywam to jako osobistą tragedię upodlenia człowieka. Jak można było wówczas iść na karuzelę trzymając dziecko za rękę, kiedy tuż za murem pracowały fabryki śmierci, w których taśmowo, metodycznie i beznamiętnie uśmiercano masowo dzieci? Jest dla mnie absolutnie niepojęte jak można było żyć w XX w., jak moż­ na było normalnie chodzić po ulicach, spokojnie spać, jeżeli w tym czasie odby­ wała się tak potworna zbrodnia? Przecież oni nie mieli usprawiedliwienia: wyna­ lazek ultrasonografu pozbawił ich alibi niewiedzy. Codziennie zapytuję siebie, czy ówcześni ludzie mieli sumienia, i codziennie nie znajduję odpowiedzi". Prezydent USA Aaron Gold w swoim przemówieniu inauguracyjnym w 2469 r. powiedział, że masowy mord aborcji był największą zbrodnią w dzie­ jach ludzkości: „Głównym zadaniem Stanów Zjednoczonych będzie, aby nigdy w historii nie powtórzyła się podobna potworność". Z kolei inny laureat Nagrody Nobla, tym razem pokojowej, Arystoteles Ko- lakovsky stwierdził, że na historię ludzkości w ostatnich wiekach należy patrzeć przez pryzmat aborcyjnego ludobójstwa. W głośnym artykule na łamach Watika- ner Allgemeine Zeitung stwierdził: „Dziś wiemy, że odpowiedzialny za tę bezprece­ densową rzeź był zbrodniczy system demoliberalny. To jednak nie daje odpowie­ dzi na pytanie, jak mogło do tego dojść. Nie daje też odpowiedzi na pytanie, jak do największej zbrodni w dziejach ludzkości, do wymordowania setek milionów niewinnych dzieci, mogło dojść w Europie i Ameryce, czyli w głównych ośrod­ kach cywilizacji chrześcijańskiej". Tekst Kolakovskiego wywołał prawdziwą burzę prasową na temat odpowie­ dzialności Kościoła za zbrodnię aborcji. Publicyści katoliccy z Osservatore Romano pisali co prawda, że Kościół wielokrotnie przy różnych okazjach potępiał abor- 8 FRONDA-11/12 cję, cytowali przy tym fragmenty encyklik Pawia VI, Jana Pawła II czy Piu­ sa XXIII, dwa fakty, wobec których okazywali się bezradni, były bezdyskusyjne: największe nasilenie zbrodni miało miejsce w krajach chrześcijańskich, morder­ stwa zaś dokonywane były rękoma chrześcijan. Nacisk wywierany na Kościół, by uznał również swoją odpowiedzialność za ten fakt, zaowocował dokumentem Stolicy Apostolskiej Aborcja nie ma żadnego usprawiedliwienia podpisanym przez papieża Jana XXXVIII. W dokumencie czytamy, że