Studium uwarunkowań rozwoju Radomia i strefy podmiejskiej Warszawa 2011 1 Opracowanie/Wydawca Mazowieckie Biuro Planowania Regionalnego w Warszawie ul. Solec 22 00-410 Warszawa tel. (22) 518 49 00 fax. (22) 518 49 49 www.mbpr.pl, e-mail: [email protected] Dyrektor Biura: prof. dr hab. Zbigniew Strzelecki Zastępcy dyrektora: mgr Bartłomiej Kolipiński dr inż. arch. Tomasz Sławiński mgr Elżbieta Sielicka Redaktor Naczelny: prof. dr hab. Zbigniew Strzelecki Dyrektor Oddziału Terenowego w Radomiu dr Maciej Trzaskowski Wykonano przez Oddział Terenowy w Radomiu przez zespół w składzie: mgr Małgorzata Dąbrowska mgr Bartłomiej Drąg mgr Teresa Kalbarczyk mgr inż. arch. Grzegorz Krawczyk (koordynator) mgr inż. Dorota Maj mgr inż. arch. Małgorzata Mordak mgr inż. Sebastian Pawłowski inż. Bogusława Sobczyk mgr inż. Alicja Szeliga dr Łukasz Zaborowski Opracowanie graficzne: Elżbieta Daciek Krystyna Dobrowolska Bogumiła Krawczyk Artur Paciorek Barbara Romanowska Redakcja techniczna, skład i łamanie: Katarzyna Kucińska-Gelbach dr Kinga Stanek Analizy i Studia Zeszyt 4(29)/2011 Studium uwarunkowań rozwoju Radomia i strefy podmiejskiej ISSN 1892-6322 2 SPIS TREŚCI Wprowadzenie ............................................................................................................................ 5 1. WSTĘP ................................................................................................................................... 8 1.1. Położenie geograficzne Radomia .................................................................................... 8 1.1.1. Otoczenie przyrodnicze ............................................................................................ 8 1.1.2. Miejsce Radomia w strukturze przestrzennej kraju ................................................. 8 1.2. Tło historyczne .............................................................................................................. 15 1.2.1. Znaczenie Radomia jako ośrodka regionalnego ..................................................... 15 1.2.2. Rozwój przestrzenny miasta ................................................................................... 17 1.3. Radom w krajowych i wojewódzkich dokumentach strategicznych ............................ 21 2. DELIMITACJA STREFY PODMIEJSKIEJ RADOMIA ................................................... 25 3. ANALIZA SZCZEGÓŁOWA STANU STREFY PODMIEJSKIEJ ................................... 38 3.1. Środowisko przyrodnicze .............................................................................................. 38 3.2. Sytuacja społeczno-gospodarcza ................................................................................... 47 3.2.1. Stosunki demograficzne ......................................................................................... 47 3.2.2. Wybrane zagadnienia gospodarcze ........................................................................ 56 3.3. Dostępność infrastruktury publicznej ............................................................................ 63 3.3.1. Infrastruktura techniczna ........................................................................................ 63 3.3.2. Infrastruktura społeczna ......................................................................................... 78 3.4. Struktura osadnicza ....................................................................................................... 93 3.5. Zagospodarowanie przestrzenne ................................................................................... 97 3.5.1. Analiza rzeczywistego zagospodarowania ............................................................. 98 3.5.2. Analiza studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania gmin ................ 101 3.5.3. Rozkład przestrzenny decyzji o warunkach zabudowy, pokrycie planami miejscowymi .................................................................................................................. 104 3.5.4. Kwestia przebiegu obwodnic w ciągach dróg krajowych .................................... 106 3.5.5. Wartości kulturowe przestrzeni ............................................................................ 110 4. POSTULATY DO POLITYKI ROZWOJU ...................................................................... 115 4.1. Określenie modelu sieci osadniczej ............................................................................ 115 4.1.1. Pożądany kierunek przemian sieci osadniczej ..................................................... 115 4.1.2. Hierarchizacja sieci według wielkości i charakteru przestrzennego .................... 117 4.1.3. Wybór ośrodków lokalnych według położenia .................................................... 118 4.1.4. Próba określenia obszarów ciążenia do ośrodków lokalnych według postulowanej struktury sieci osadniczej ......................................................................... 119 4.2. Określenie modelowego układu obszarów przyrodniczych biologicznie czynnych ... 121 4.2.1. Ponadlokalny układ węzłów i ciągów ekologicznych .......................................... 122 4.2.2. Układ podmiejski – zielony pierścień .................................................................. 123 4.3. Określenie modelu sieci komunikacji publicznej ........................................................ 128 4.3.1. Pożądany układ podstawowych węzłów i linii komunikacyjnych ....................... 128 4.3.2. Optymalizacja sieci kolejowej ............................................................................. 131 4.4. Podstawowe wnioski dotyczące rozwoju infrastruktury ............................................. 136 4.4.1. Polityka rozwoju wybranych zorganizowanych systemów gospodarki komunalnej ..................................................................................................................... 136 4.4.2. Podstawowe wnioski dotyczące rozwoju infrastruktury społecznej .................... 141 4.5. Uwagi dotyczące polityki planistycznej gmin ............................................................ 143 4.5.1. Plany miejscowe ................................................................................................... 143 4.5.2. Opracowania planistyczne wynikające z przepisów odrębnych .......................... 144 4.5.3. Zmiana studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania gmin ................ 144 3 4.5.4. Określenie stref ochrony wartości przestrzenno-kulturowych oraz obszarów rewitalizacji .................................................................................................................... 145 5. PODSUMOWANIE. WNIOSKI ........................................................................................ 148 6. ABSTRACT ....................................................................................................................... 155 4 Wprowadzenie Zgodnie z art. 38 Ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. 80/2003 z późn. zm.), organy samorządu województwa prowadzą analizy odnoszące się do obszarów i problemów zagospodarowania przestrzennego. Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Mazowieckiego, jako jeden z kierunków zagospodarowania, przewiduje politykę przeciwdziałania nadmiernym dysproporcjom rozwojowym (Mapa 1). Polityka adresowana jest m.in. do obszaru radomskiego, w którym stwierdzono kumulację negatywnych zjawisk społeczno-gospodarczych oraz trudności w ich przezwyciężaniu czyn- nikami endogenicznymi. Każda aglomeracja miejska może zostać uznana za obszar problemowy. Nacisk inwesty- cyjny na gminy wiejskie sąsiadujące z miejskimi – żywiołowe rozprzestrzenianie się zabudo- wy mieszkaniowej, przenoszenie na przedmieścia działalności gospodarczej, związane z niż- szymi cenami ziemi i stawkami podatków – to problemy, z którymi boryka się gospodarka przestrzenna w całej Europie. Naprzeciw tym wyzwaniom wychodzą nowe projekty i ekspe- rymenty prawnoustrojowe. Jako nowatorskie rozwiązanie w tej dziedzinie można wskazać region Hanower w Niemczech – nową jednostkę administracyjno-terytorialną o szerokich uprawnieniach planistycznych, obejmującą całą strefę podmiejską. W Polsce trwa dyskusja nad ustawą o metropoliach. Początkowo miała ona dotyczyć kilku największych aglomeracji – przede wszystkim śląsko-dąbrowskiej, warszawskiej i trójmiejskiej. Na wniosek Unii Me- tropolii Polskich do projektu dołączono jeszcze kilka miast, tak że ich liczba urosła do dwu- nastu. Wśród nich znalazły się 3 mniejsze ośrodki – ze wschodniej części Polski, określane w krajowych dokumentach planistycznych jako metropolie kształtujące się: Białystok, Lublin i Rzeszów. Projekt ustawy spotkał się z krytyką ze strony Związku Województw RP. Przed- stawiono w zamian inną koncepcję, w myśl której każda gmina miejska lub miejsko-wiejska mogłaby, wraz z co najmniej dwiema sąsiednimi gminami, utworzyć zespół miejski. Jedno- cześnie niektóre ośrodki miejskie – nieuwzględnione w projekcie ustawy metropolitalnej – podjęły inicjatywę sformalizowania współpracy z sąsiednimi jednostkami na zasadzie związków metropolitalnych. Działania takie miały miejsce m.in. w Częstochowie, Kielcach i Olsztynie. Radom, liczący blisko ćwierć miliona mieszkańców, jest ośrodkiem porównywalnym do Częstochowy i Kielc, znacznie większym od Olsztyna i Rzeszowa. Niezależnie od przy- szłego statusu prawnego aglomeracji tworzonych przez tej wielkości miasta – jako oczywista jawi się potrzeba prac planistycznych nad racjonalnym zagospodarowaniem stref podmiej- skich. Powstrzymanie bezplanowego rozprzestrzeniania się zabudowy, integracja transportu publicznego na