2019 tom 1 numer 1 volume 1 issue 1 Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego 2019 tom 1 numer 1 volume 1 issue 1 Filmowe i serialowe adaptacje literatury dziecięcej i młodzieżowej w XXI wieku Film and TV Series Adaptations of Children’s and Young Adult Literature in the 21st Century Redakcja / Editors Weronika Kostecka (Uniwersytet Warszawski) – redaktor naczelna / editor-in-chief Maciej Skowera (Uniwersytet Warszawski) – zastępca redaktor naczelnej / managing editor Marta Niewieczerzał (Uniwersytet Warszawski) – sekretarz redakcji / editorial assistant Katarzyna Slany (Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie) Karolina Stępień (Uniwersytet Warszawski) Anita Wincencjusz-Patyna (Akademia Sztuk Pięknych im. Eugeniusza Gepperta we Wrocławiu) Rada redakcyjna / Editorial board Cristina Bacchilega (University of Hawai‘i at Mānoa) Susan Deacy (University of Roehampton) Donald Haase (Wayne State University) Grzegorz Leszczyński (Uniwersytet Warszawski) Katarzyna Marciniak (Uniwersytet Warszawski) Kimberly J. McFall (Marshall University) Dorota Michułka (Uniwersytet Wrocławski) Xavier Mínguez-López (Universitat de València) Melek Ortabasi (Simon Fraser University) Veronica Schanoes (Queens College, City University of New York) Violetta Wróblewska (Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu) Krystyna Zabawa (Akademia Ignatianum w Krakowie) Redakcja językowa / Language editors Danuta Gorajewska i zespół DLK (PL), Agnieszka Zerka-Rosik (EN) Projekt okładki i skład / Cover design and DTP Grafini DTP Czasopismo finansowane przez Wydawca / Publisher Wydział Polonistyki Uniwersytetu Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego Warszawskiego i afiliowane przy Warszawa 2019 Wydziale Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego Wersja elektroniczna jest referencyjna i publikowana na stronie https://www.journals.polon.uw.edu.pl/index.php/dlk Adres / Address Redakcja czasopisma „Dzieciństwo. Literatura i Kultura” Instytut Literatury Polskiej, Wydział Polonistyki Uniwersytet Warszawski ul. Krakowskie Przedmieście 26/28 00-927 Warszawa e-mail: [email protected] Teksty w czasopiśmie (jeśli nie zaznaczono inaczej) dostępne są na licencji Creative Commons: Uznanie autorstwa 4.0 międzynarodowe (CC BY 4.0). Spis treści / Contents Od redakcji . 6 From the Editors STUDIA / STUDIES Violetta Wróblewska . 9 Filmowe adaptacje baśni i bajek ludowych. Problemy przekładu intersemiotycznego Film Adaptations of Fairy and Folk Tales: Problems of Intersemiotic Translation Weronika Kostecka, Adam Franke . 30 Przygody Alicji w krainie Tima Burtona. Filmowa adaptacja opowieści Lewisa Carrolla w świetle Campbellowskiej koncepcji monomitu Alice’s Adventures in Tim Burton’s Land: The Film Adaptation of the Stories by Lewis Carroll in the Light of the Campbellian Concept of the Monomyth Karolina Starnawska . 47 Kim jest Gilbert Blythe? Portrety bohatera w powieści Ania z Zielonego Wzgórza Lucy Maud Montgomery i serialu Ania, nie Anna Moiry Walley-Beckett Who is Gilbert Blythe? The Portraits of the Character in Lucy Maud Montgomery’s Novel Anne of Green Gables and Moira Walley-Beckett’s TV Series Anne with an E Karolina Gierszewska . 70 Adolescencja jako permanentny kryzys. Filmoterapeutyczna analiza serialu Ania, nie Anna Adolescence as a Permanent Crisis: A Cinematherapeutic Analysis of Anne with an E Maciej Skowera . 85 Lewis Barnavelt and the Rainbow over New Zebedee: Queering The House with a Clock in Its Walls Lewis Barnavelt i tęcza nad New Zebedee. Queerowanie Zegara czarnoksiężnika Dzieciństwo. Literatura i Kultura 1(1) 2019 3 Spis treści / Contents Barbara Kaczyńska . 109 Metafikcja a realizm iluzyjny w Serii niefortunnych zdarzeń Lemony’ego Snicketa i jej serialowej adaptacji Metafiction and Illusionary Realism in Lemony Snicket’s A Series of Unfortunate Events and Its Adaptation as a TV Series Anna Mik . 130 Disability, Race, and the Black Satyr of the United States of America: The Case of Grover Underwood from Rick Riordan’s The Lightning Thief and Its Film Adaptation by Chris Columbus Niepełnosprawność, rasa i czarnoskóry satyr ze Stanów Zjednoczonych. Przypadek Grovera Underwooda z powieści Ricka Riordana Złodziej pioruna i jej filmowej adaptacji w reżyserii Chrisa Columbusa Fatemeh Farnia . 147 Is the Film as Empowering as the Book? Studying Empowerment in A Monster Calls Czy film daje taką samą siłę jak książka? Rozważania nad upodmiotowieniem w Siedmiu minutach po północy VARIA Julia Harasimowicz . 160 „Sharonka”. Praktyka i dzieło w projektach artystycznych Sharon Lockhart z udziałem dzieci i młodzieży ‘Sharonka’: The Practice and the Creation in Sharon Lockhart’s Art Projects with Children and Young Adults Xavier Mínguez-López . 180 Intrepid or Invisible? Female Characters in Catalan Children’s and Young Adult Literature Nieustraszone czy niewidzialne? Bohaterki katalońskiej literatury dziecięcej i młodzieżowej Ewelina Rąbkowska . 206 Od Robinsona do Neli Małej Reporterki. Recykling dziecięcego marzenia o podróży i przygodzie From Robinson to Nela the Young Reporter: Recycling a Children’s Dream of Travel and Adventure 4 Dzieciństwo. Literatura i Kultura 1(1) 2019 Spis treści / Contents Katarzyna Reszczyńska-Urban . 221 Inicjacje bohaterów nieheteronormatywnych w Fanfiku i Slashu Natalii Osińskiej The Initiations of Non-heteronormative Characters in Fanfik and Slash by Natalia Osińska ARTYKUŁY RECENZYJNE / REVIEW ARTICLES Adam Flamma . 237 Dzieci, rodzice i wyrwy w murze Children, Parents, and Breaches in the Wall Gałuszka, D. (2017). Gry wideo w środowisku rodzinnym. Diagnoza i rekomendacje. Kraków: Libron. Katarzyna Slany . 248 Pisanie o kobiecie a „pisanie kobiety” w twórczości Marii Krüger Writing about a Woman and ‘Writing a Woman’ in the Work of Maria Krüger Jędrych, K. (2017). Portret dziewczynki, dziewczyny i kobiety w powieściach Marii Krüger. Katowice: Wydawnictwo UŚ. Adrianna Zabrzewska . 259 O ciałach, które się stają. Feminizm materialny w literaturze dla dzieci i młodzieży Becoming Bodies: Material Feminism in Children’s and Adolescent Literature Trites, R. S. (2018). Twenty-first-century feminisms in children’s and adolescent literature. Jackson, MS: University Press of Mississippi. Dzieciństwo. Literatura i Kultura 1(1) 2019 5 Od redakcji https://doi.org/10.32798/dlk.155 zym jest dzieciństwo? W jaki sposób zmieniały się jego kulturowe (naro- C dowe, regionalne, klasowe, genderowe…) modele w minionych stuleciach i w jakim kierunku przeobrażają się w XXI wieku? Jakimi środkami szeroko pojmowane dzieciństwo jest (re)konstruowane w rozmaitych tekstach kultury? I jak badać owe różnorodne wizje? Na łamach nowego czasopisma naukowego Dzieciństwo. Literatura i Kultura będziemy prezentować refleksję naukową nad rozmaitymi reprezentacjami niedorosłości w utworach literackich, filmach, serialach, komiksach, sztukach teatralnych, pracach plastycznych, grach wi- deo itd. – adresowanych do odbiorców nie tylko dziecięcych i młodzieżowych, lecz także dorosłych. Chcielibyśmy zaprosić czytelników i czytelniczki, auto- rów i autorki do namysłu nad konstruktami dzieciństwa: ich przeobrażeniami (dawnymi i współczesnymi), kierunkami tej ewolucji, kulturowo-społecznymi przyczynami owych przemian. Pierwszy numer półrocznika poświęcony jest współczesnym filmowym i serialowym adaptacjom literatury dziecięcej i młodzieżowej, które od począt- ku XXI wieku stają się coraz bardziej popularne; to właśnie w 2001 roku po- wstały takie produkcje, jak Harry Potter i kamień filozoficzny Chrisa Colum- busa – ekranizacja pierwszej części słynnej serii J. K. Rowling – czy też Shrek Andrew Adamsona i Vicky Jenson inspirowany książką Williama Steiga pod tym samym tytułem. To zjawisko już od kilku lat jest przedmiotem wzmożonej refleksji badawczej. Zaświadczają o tym monografie naukowe, np. Screen Ad- aptations and the Politics of Childhood: Transforming Children’s Literature into Film (2018) Robyn McCallum i The Palgrave Handbook of Children’s Film and Television (2019) pod redakcją Cassie Hermansson i Janet Zepernick, a także poświęcone owemu fenomenowi wydania czasopism naukowych i popularno- naukowych, np. periodyków Filoteknos (2012, t. 3) i Ryms (2019, nr 1), oraz branżowe wydarzenia, jak zbliżająca się konferencja naukowa Adapting Chil- dren’s and Young Adult Novels into Anglophone Television Series we francuskim Rouen (5–6 września 2019). Nasze zaproszenie do rozważań nad obserwowaną od dwóch dekad modą na adaptacje literatury dla młodych odbiorców – prezentowane na ekranach ki- nowych i telewizyjnych oraz na platformach streamingowych – przyjęło dzie- więcioro Autorów i Autorek. Artykuły zebrane w dziale „Studia” układają się 6 Dzieciństwo. Literatura i Kultura 1(1) 2019, 6–7 Od redakcji w określonym porządku: od adaptacji starszych opowieści po ekranizacje dzieł najnowszych. Violetta Wróblewska zaproponowała analizę dwóch sezonów se- rialu telewizyjnego Baśnie i bajki polskie, przygotowanych w latach 2002–2009 przez TV Studio Filmów Animowanych w Poznaniu dla TVP1, a nawiązują- cych do rodzimych narracji ludowych i literackich. W kolejnych trzech tekstach przedmiotem namysłu stały się ekranowe wersje dzieł powstałych w „złotym wieku” anglojęzycznej literatury dla młodych odbiorców: Weronika Kostecka i Adam Franke poświęcili swoje studium Alicji w Krainie Czarów (2010) Tima Burtona, a dwie autorki, Karolina Starnawska i Karolina Gierszewska, w swoich artykułach pod różnym kątem przeanalizowały serial Ania, nie Anna (2017– ) Moiry Walley-Beckett. W dalszej kolejności prezentujemy teksty skupiające się na adaptacjach prozy dla dzieci i młodzieży powstałej w drugiej