Małgorzata Grzanka XX lat działalnosci Małgorzata Grzanka Towarzystwo Samorządowe XX lat działalnosci Konin 2014 Wprowadzenie 3 20 lat temu powstało Towarzystwo Samorządowe. Jego po- czątków należy szukać jednak wcześniej, w Komitetach Oby- watelskich „S”, których kilkadziesiąt działało w naszym regio- nie. Miałem zaszczyt być przewodniczącym Wojewódzkiego Komitetu Obywatelskiego „S”, który je zrzeszał. To komitety jako emanacja Wielkiej Solidarności wygrały wybory 4 czerw- ca 1989 r. i wybory samorządowe 27 maja 1990 r. Drugim impulsem były doświadczenia setek osób wybra- nych z Komitetów Obywatelskich „Solidarność” na radnych, wójtów i burmistrzów w województwie konińskim. TS założyli ludzie KO „S”, ludzie samorządu I kadencji – Tytuł: Towarzystwo Samorządowe XX lat działalności w dużym stopniu uczestnicy Ruchu Solidarności. Mieliśmy za- tem swój udział w latach przełomu i mamy dorobek dwudzie- Autor: Małgorzata Grzanka stoletniej pracy. Wzięliśmy udział w tworzeniu wielkiej historii. Redakcja i korekta: Małgorzata Grzanka Mamy za sobą doświadczenie dwudziestu pięciu lat Wolności. Projekt okładki, skład, łamanie: Agnieszka Jankowska, Trans-Druk Dorobek Towarzystwa Samorządowego stanowi działanie Druk, oprawa: Trans-Druk Szeflińscy i Rosińscy całej organizacji: udział w dyskusji szczególnie nad reformami Spółka Jawna, Kraśnica 84, 62-590 Golina tel./fax 63 245 83 31, www.transdruk.pl samorządowymi, o stanie kondycji polskiej prowincji, naszego regionu, wysuwanie własnych propozycji, realizacja różnych ISBN: 978-83-929187-8-3 programów jak Fundusz Stypendialny, konkursy, działania charytatywne, o których Państwo przeczytają w książce. Do- ©Copyring by: Towarzystwo Samorządowe robek stanowią też działania poszczególnych kół Towarzystwa Wydawca: Towarzystwo Samorządowe i osób, które w zdecentralizowanej organizacji trudno zebrać ul. Zofii Urbanowskiej 8, 62-500 Konin tel./fax 63 243 75 80, www.ts.konin.pl i opisać. Na dorobek składa się także realnie sprawowana wła- dza w gminach i powiatach przez dziesiątki starostów, burmi- W publikacji wykorzystano zdjęcia oraz materiały z archiwów i zasobów własnych Towarzystwa Samorządowego i jego członków. strzów, wójtów Towarzystwa Samorządowego czy też wspiera- 4 nych przez TS, praca setek radnych naszej organizacji, a także I 5 dobro wynikłe ze współpracy z innymi organizacjami, i tymi, którymi kieruję, jak Krajowe Stowarzyszenie Sołtysów, Wiel- kopolskie Stowarzyszenie Sołtysów, Bank Żywności w Koni- W stronę społeczeństwa nie, Klub Biegacza „Aktywni Konin”, i tymi, które prowadzą nasi członkowie, jak np. „Z Edukacją w Przyszłość”, Stowarzy- obywatelskiego szenie „Radość”, czy też organizacjami zewnętrznymi, których są dziesiątki zarówno krajowych, jak i regionalnych. Odrodzenie samorządu terytorialnego Dziękuję wszystkim członkom TS-u i osobom współpra- w Polsce cującym, utożsamiającym się z naszymi przedsięwzięciami. Dziękuję za współpracę i za działania prowadzone dla dobra Prace nad reformą administracyjną w odrodzonej Polsce to- wspólnego. Nasza praca jest częścią doświadczenia samorządu. czyły się od 1989 r. Przebudowa administracji, która w PRL-u Przyniosły wiele dobrych owoców i są nadal potrzebne. Histo- działała na zupełnie innych zasadach i realizowała całkiem od- ria samorządu, lokalnych wspólnot nigdy się nie kończy, więc mienne cele, była niezbędna, aby mogło funkcjonować demo- jest potrzeba działań takich organizacji jak nasza. kratyczne i obywatelskie państwo. Lata 1989–1993 charakte- Dziękuję autorce Pani Małgorzacie Grzance za benedyktyń- ryzowały się bardzo intensywnym dążeniem do przebudowy ską pracę i zebranie informacji o nas i naszej dwudziestoletniej państwa. Jak oceniał Michał Kulesza, potrzebne było wówczas historii. wprowadzenie dwóch równoległych reform: organizacji tery- Życzę powodzenia w dalszej działalności Towarzystwu Sa- torialnej kraju i reformy decentralizacyjnej. morządowemu, życzę rozwoju samorządu, rozwoju naszych W 1975 r. zlikwidowano powiaty i duże województwa, po- wsi i miast. Udane 20 lat działalności zobowiązuje nas do efek- głębiając w ten sposób realizację schematu państwa sterowane- tywnej pracy i służby na rzecz naszych „małych ojczyzn”. go centralnie. Po 1989 r. konieczne stało się więc odwrócenie tych zmian. Same przemiany polityczne nie były wystarcza- Ireneusz Niewiarowski jące, aby można było rozpocząć budowę społeczeństwa oby- Prezes Towarzystwa Samorządowego watelskiego1. 29 grudnia 1989 r. przyjęto Ustawę o zmianie konstytucji PRL, która formułowała zasadę demokratycznego 1 M. Kulesza, Transformacja ustroju administracyjnego Polski (1990–2000), „Stu- dia Iuridica” XXXVIII/2000, s. 81–83. 6 państwa prawa. Zgodnie z nią polska administracja publicz- z gmin samodzielnych jednostek dbających o lokalne interesy. 7 na miała funkcjonować w zupełnie odmiennych warunkach2. Dokumentami, które definiują samorząd i precyzują jego rolę Od 27 maja 1990 r., zgodnie z Konstytucją RP, obowiązywał są Światowa Deklaracja Samorządu Lokalnego z 1985 r. oraz dualistyczny model administracji lokalnej. Artykuł 5 Konsty- Europejska Karta Samorządu Terytorialnego z 15 październi- tucji gwarantował „udział samorządu terytorialnego w spra- ka 1985 r.4 Ustawa z 8 marca wprowadziła w Polsce samorząd wowaniu władzy”, co miało wówczas podstawowe znaczenie. jednostopniowy, funkcjonujący tylko na poziomie gminy. Było 8 marca 1990 r. została w Polsce przyjęta Ustawa o samorzą- to konsekwencją szybkich zmian zachodzących w kraju w la- dzie gminnym. W artykule 1 czytamy: „mieszkańcy gminy tach 1989–1990. Sprawa budowy kolejnych stopni admini- tworzą z mocy prawa wspólnotę samorządową”. Dokonano stracji terenowej pozostawała otwarta, rodząc dalsze dyskusje. w ten sposób upodmiotowienia społeczności lokalnych, któ- Standardem europejskim wówczas był samorząd funkcjonują- re od tej pory zorganizowane w jednostki samorządu, jakimi cy na dwóch poziomach (gmina-powiat). Ten jednostopnio- są gminy, miały decydować o sprawach swoich „małych oj- wy system był oceniany jako niepozostający w sprzeczności czyzn”. Przyznanie gminom osobowości prawnej i gwaran- z wymogami europejskimi. Za sprzeczny uznawano natomiast cja ochrony samodzielności decydowały o ich upodmioto- „wewnętrzny podział terytorialny gminy”. Chodziło o sołec- wieniu3. W ten sposób zostały w Polsce rozpoczęte reformy twa i dzielnice, których słabość i iluzoryczność samorządności zmierzające do przebudowy systemu administracji terenowej wynikała z braku posiadania przezeń osobowości prawnej oraz i decentralizacji państwa. W kraju przez kilka lat trwała dys- z tego, że były one jedynie jednostkami pomocniczymi gmi- kusja, w której ścierały się argumenty zarówno zwolenników, ny5. Tutaj jednak należałoby wskazać na historyczne uwarun- jak i przeciwników proponowanych dalszych zmian. Odra- kowania samorządności zarówno w krajach europejskich, jak dzający się w Polsce samorząd terytorialny nawiązywał za- i w Polsce6. równo do przedwojennych tradycji II RP, jak i do współcze- Pierwsze tezy reformy samorządowej pojawiły się w maju snych wzorców europejskich. Zgodnie z nimi miał być on 1981 r. w ramach konwersatorium „Doświadczenie i Przyszłość” formą decentralizacji struktur państwowych, która prowadzi z udziałem m.in. profesora Jerzego Regulskiego. Do 1989 r. do upodmiotowienia lokalnych społeczności i uczynienia 4 Z. Witkowski, Samorząd terytorialny w Małej Konstytucji, [w:] Samorząd te- rytorialny w Polsce. Materiały na seminarium 29–30 września 1992 r., Komisja 2 M. Stefaniuk, J. Szreniawski, Główne reformy administracyjne w Polsce w latach Samorządu Terytorialnego i Administracji Publicznej, s. 23. 1989–2009, [w:] Między tradycją a przeszłością w nauce prawa administracyj- 5 Szerzej na temat sołectw w: P. Gołdyn, Rzeczpospolita Sołecka, Konin 2011. nego. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Janowi Bociowi, pod red. J. 6 Z. Niewiadomski, Polski samorząd terytorialny w świetle standardów euro- Supernata, Wrocław 2009, s. 674. pejskich, [w:] Samorząd terytorialny w Polsce. Materiały na seminarium, s. 3 B. Dolnicki, Samorząd terytorialny, Kraków 2003, s. 56, 67. 25–26. 8 trwały prace studialne w PAN, na Uniwersytecie Łódzkim był Michał Kulesza. Komisją w sejmie kierował Walerian Pańko. 9 i na Uniwersytecie Warszawskim. Były to inicjatywy własne pra- W latach 1993–1997 przyszedł regres i opóźnienia w dalszej de- cowników. Kiedy w 1988 r. powstał Komitet Obywatelski przy centralizacji państwa. Kolejne reformy zaczął wprowadzać rząd Lechu Wałęsie, w jego ramach powołano Komisję Samorządu Te- Jerzego Buzka – wspomina Ireneusz Niewiarowski7. rytorialnego. Zespół do Spraw Samorządu Terytorialnego dzia- Reforma samorządowa w Polsce zapoczątkowana ustawą łał także przy Okrągłym Stole. Nie było wówczas jeszcze zgody z dnia 8 marca jest oceniana jako jedna z najważniejszych re- co do wizji samorządu. Strona rządowa, bojąc się utraty władzy, form ustrojowych III RP8. Proces decentralizacji państwa, który szczególnie niechętnie patrzyła na zapowiadające się zmiany został wówczas zapoczątkowany, przebiegał jednak w niełatwej w funkcjonowaniu administracji terenowej. Zresztą po stronie rzeczywistości kraju, który na nowo musiał niejako odbudować opozycji solidarnościowej także pojawiały się głosy, że proces de- swoją tożsamość. Budowę samorządu lokalnego w Polsce roz- centralizacji zagrozi państwu, że grozi anarchia, upadek państwa, poczęto w sytuacji niedokończonego procesu legislacyjnego że będzie bezpieczniej, jeśli władza pozostanie scentralizowana. oraz niepełnej znajomości lokalnych potrzeb. Społeczne, go- Stan