Livsmystik och destruktiv maktsträvan – två poler i Per Olof Sundmans författarskap En undersökning med särskilt fokus på romanerna Expeditionen och Två dagar, två nätter Gunilla Häggblom Institutionen för kultur- och medievetenskaper Umeå 2015 This work is protected by the Swedish Copyright Legislation (Act 1960:729) ISBN: 978-91-7601-251-2 Elektronisk version tillgänglig på http://umu.diva-portal.org/ Tryck/Printed by: Print & Media Umeå, Sverige 2015 Till Anna och Carin Innehåll INNEHÅLL ............................................................................................................................................. I ABSTRACT .......................................................................................................................................... V FÖRORD ............................................................................................................................................ VII I INLEDNING ....................................................................................................................................... 1 PROBLEMSTÄLLNING, SYFTE OCH METOD........................................................................................... 1 Problemställning ............................................................................................................................ 1 Syfte ................................................................................................................................................ 3 Metod .............................................................................................................................................. 4 PER OLOF SUNDMAN – EN PRESENTATION ......................................................................................... 7 Inledning ......................................................................................................................................... 7 Per Olof Sundmans liv .................................................................................................................... 8 Per Olof Sundmans författarskap ................................................................................................. 11 FORSKNINGSÖVERSIKT ..................................................................................................................... 12 Avhandlingar ................................................................................................................................ 12 Artiklar och essäer: 1960–1999 ................................................................................................... 34 Nazismdebatt: 1995–1998 ............................................................................................................ 39 Artiklar och essäer: 2000-talet ..................................................................................................... 47 Sammanfattning ............................................................................................................................ 52 II TEORETISKA UTGÅNGSPUNKTER ........................................................................................ 55 JAGBERÄTTELSEN SOM LITTERÄR TEKNIK ........................................................................................ 55 Inledning ....................................................................................................................................... 55 Bertil Romberg ............................................................................................................................. 56 Staffan Björck ............................................................................................................................... 58 Gérard Genette ............................................................................................................................. 59 PER OLOF SUNDMAN OCH JAGBERÄTTELSEN ................................................................................... 62 MARTIN BUBER. ETT EXISTENTIELLT PERSPEKTIV ........................................................................... 63 Inledning ....................................................................................................................................... 63 Mötet/icke-mötet ........................................................................................................................... 64 Verklighetsupplevelsen ................................................................................................................. 68 Livsmystik ..................................................................................................................................... 69 LUDVIG IGRA, OTTO KERNBERG OCH ERICH FROMM. ETT PSYKOANALYTISKT PERSPEKTIV ......... 71 Inledning ....................................................................................................................................... 71 Ludvig Igra ................................................................................................................................... 72 Otto Kernberg och Erich Fromm ................................................................................................. 77 III EXPEDITIONEN .......................................................................................................................... 82 ”SKIDLÖPAREN” ................................................................................................................................ 82 EXPEDITIONEN .................................................................................................................................. 89 Inledning ....................................................................................................................................... 89 Två livshållningar ......................................................................................................................... 94 Den andra världen ........................................................................................................................ 96 Sambandet livsmystik och mötet Jag-Du.....................................................................................96 Ett inkluderande förhållningssätt...............................................................................................104 Ett tredje livsområde.................................................... .............................................................107 Sundman och tillvarons outgrundlighet.................................................. ..................................113 Lagvärlden .................................................................................................................................. 114 Sir John - expeditionens ledare.................................................. ...............................................114 Ett exkluderande förhållningssätt.................................................. ...........................................120 En förträngd värld.................................................. ..................................................................123 Kollektivet:relationen Jag-Det.................................................. ................................................125 En destruktiv ledare................................................. .................................................................126 I Vägen mot undergång ................................................................................................................. 129 IV TVÅ DAGAR, TVÅ NÄTTER ................................................................................................... 135 ”FRÄMLINGARNA” .......................................................................................................................... 135 TVÅ DAGAR, TVÅ NÄTTER ............................................................................................................... 142 Inledning ..................................................................................................................................... 142 Två livshållningar ....................................................................................................................... 145 Förhållningssätt: exkluderande respektive inkluderande ........................................................... 149 Avhumaniseringsprocessen ......................................................................................................... 154 En oklar gräns ............................................................................................................................ 159 Livsmystik ................................................................................................................................... 163 En människas övergivenhet ........................................................................................................ 166 V EN MÖRKNANDE BILD. MAKTTEMAT I INGENJÖR ANDRÉES LUFTFÄRD OCH BERÄTTELSEN OM SÅM .............................................................................................................. 171 INGENJÖR ANDRÉES LUFTFÄRD ...................................................................................................... 171 Inledning ..................................................................................................................................... 171 Andrée – polarexpeditionens ledare ........................................................................................... 174 Andrée och tidsandan...............