Stichting Het Drentse Landschap Bezoekadres Kloosterstraat 5 9401 KD Assen Stichting Het Drentse Landschap Postadres Jaarverslag 2017 Postbus 83 9400 AB Assen Telefoon Stichting Het Drentse Landschap (0592) 31 35 52 E-mail [email protected] Internet Jaarverslag 2017 www.drentslandschap.nl www.facebook.com/drentslandschap www.twitter.com/drentslandschap Jaarverslag 2017 Stichting Het Drentse Landschap Missie Stichting Het Drentse Landschap Stichting Het Drentse Landschap is opgericht Kloosterstraat 5 op 11 juni 1934. Ze wil ervoor zorgen dat Drenthe 9401 KD Assen mooi en leefbaar blijft. Dat doet Het Drentse www.drentslandschap.nl Landschap door het aankopen en goed beheren van (natuur)terreinen en cultuurhistorisch waardevolle objecten als boerderijen en kerken. Ook verzorgt ze educatie en voorlichting over de waarde van natuur, landschap en erfgoed. Strategisch beleid Het Drentse Landschap vindt het belangrijk dat er een groot draagvlak is voor de bescherming Stichting Het Drentse Landschap behartigt van de natuur, het landschap en de cultuur ook de belangen van: in Drenthe. Daarom opereert ze op veel – Stichting Drentse Boerderijen verschillende werkvelden en zal ze zo nodig – Stichting Oude Drentse Kerken haar werkveld verbreden. Op deze wijze wil – Stichting Drs. A.V.J. den Hartogh Fonds Het Drentse Landschap haar positie in de – Fonds Onrendabele Gebouwen sectoren natuurbeheer en cultureel erfgoed versterken, zowel bij de politiek, de overheden en aanverwante organisaties als bij de Drentse bevolking. Richtlijn Dit jaarverslag is opgesteld volgens de Richtlijn van de Raad voor de Jaarverslaggeving en voldoet daarmee aan de eisen van het CBF-Keur. 2 HET DRENTSE LANDSCHAP 2017 Inhoud Voorwoord 5 Verslag Raad van Toezicht 9 1 Natuur en landschap 11 1.1 Projectontwikkeling 12 1.2 Grondverwerving 14 1.3 Onderzoek en beheerevaluatie 15 1.4 Beheer natuurgebieden 17 1.5 Belangenbehartiging 20 2 Cultureel erfgoed 27 2.1 Projectontwikkeling 28 2.2 Gebouwenbeheer 29 2.3 Restauratie en herbestemming 30 2.4 Kunst en cultuurhistorie 32 2.5 Stichting Oude Drentse Kerken 33 2.6 Stichting Drentse Boerderijen 35 2.7 Belangenbehartiging 36 3 Verankering in de samenleving 37 3.1 Projectontwikkeling 38 3.2 Steun aan de stichting 39 3.3 Maatschappelijk draagvlak 41 4 Personeel en organisatie 45 4.1 Organisatieontwikkelingen 46 4.2 Personeel 47 5 Jaarrekening 2017 49 5.1 Financiën 50 5.2 Verantwoordingsverklaring 53 5.3 Jaarrekening en begroting 55 5.4 Accountantsverklaring 74 Bijlagen 77 1 Samenstelling bestuur en commissies 78 2 Samenstelling personeel 79 3 Organisatieschema Stichting Het Drentse Landschap 80 4 Overzicht oppervlakte natuurgebieden 81 5 Overzicht archeologische objecten 82 6 Overzicht beelden en zwerfstenen in eigendom 83 7 Overzicht gebouwen 84 8 Overzicht deelname aan overlegstructuren 87 9 Overzicht bedrijfssponsoren 89 3 HET DRENTSE LANDSCHAP 2017 4 Voorwoord 5 HET DRENTSE LANDSCHAP VOORWOORD Veerkracht organisatie Code rood voor de natuur Het vrij plotselinge vertrek van de nieuwe In 2017 ging het nog steeds slecht met de directeur halverwege het jaar maakte 2017 biodiversiteit. De groene sector heeft hier met de tot een bewogen jaar in de bijna 85-jarige campagne Code rood voor de natuur aandacht geschiedenis van Stichting Het Drentse voor gevraagd. In het regeerakkoord van het Landschap. Gelukkig heeft de stichting Kabinet-Rutte III komen de termen natuur en voldoende veerkracht om zo’n ingrijpende biodiversiteit nauwelijks voor, terwijl er om gebeurtenis op een professionele manier op ons heen een ware kaalslag in biodiversiteit te pakken en haar werkzaamheden te blijven gaande is. Het begon met berichten over de uitvoeren. achteruitgang van de bijen. Afgelopen najaar liet Duits onderzoek zien dat in Duitse natuur- Winterslaap voorbij gebieden in dertig jaar driekwart van alle In 2017 werd totaal 38 hectare in eigendom aan insecten is verdwenen. Ook in Drenthe zien we de stichting overgedragen. Verheugend was dat een serieuze achteruitgang van insecten binnen na een lange periode eindelijk weer een over- en buiten de natuurgebieden. Het spreekt voor dracht van door de provincie aangekochte zich dat de achteruitgang van de insecten grote landbouwgronden kon plaatsvinden. Het ging consequenties heeft voor andere diersoorten, om enclaves van maximaal vijf hectare binnen denk bijvoorbeeld aan de vogels. eigendommen van de stichting. In totaal betrof Wij vinden dat de politiek in Den Haag en de het achttien hectare. Het is te hopen dat dit de provincies de achteruitgang van de biodiver- eerste stap is naar een nieuwe periode waarin siteit serieus moet gaan bestrijden. Ook in natuurbeleid weer toekomst heeft. Het omvormen Drenthe mogen we van het provinciaal bestuur van landbouwgrond naar natuurterrein is niet een reactie verwachten op de enorme insecten- mogelijk zonder ook over de laatste hectares te sterfte. Als Stichting Het Drentse Landschap kunnen beschikken. Daar moet nu na zeven jaar zetten we ons al jaren in voor een soortenrijkere winterslaap met vereende krachten op worden natuur in Drenthe en het goed functioneren van ingezet. ecosystemen. De recente ontwikkelingen laten zien dat de noodzaak groter is dan ooit om hier 6 met volle inzet mee door te gaan. HET DRENTSE LANDSCHAP VOORWOORD Goed beheer vissen om voor een substantiële subsidie in Ondanks de sombere verhalen over de bio- aanmerking te komen. Zo is het bijvoorbeeld diversiteit ervaren we dat je met goed en gericht voor de restauratie van de havezate Oldengaerde beheer van onze terreinen positieve resultaten niet mogelijk gebleken om voor een substantiële kunt bereiken. Hierbij houden we uiteraard sterk subsidie in aanmerking te komen. De totale rekening met de randvoorwaarden, zoals de opgave voor dit monument is ruim twee miljoen waterhuishouding. Het blijft inspirerend als je euro. je inspanningen beloond ziet met de terugkeer Het Drentse Landschap pleit er dan ook voor of de uitbreiding van kwetsbare soorten. dat het geld niet altijd naar de topmonumenten Aansprekende voorbeelden hiervan van de (in de Randstad) gaat, maar dat het geld laatste tijd zijn otters en kraanvogels. evenwichtig verdeeld wordt over de verschil- lende monumenten en regio’s. Zoals het er Duurzaamheidscentrum Assen nu naar uitziet, zal er binnenkort weliswaar De samenwerking met de gemeente Assen in geld voor andere dan de topmonumenten het Duurzaamheidscentrum in het Asserbos beschikbaar komen, maar dat zijn leningen via verloopt zeer voorspoedig. In 2017 kwamen de zogeheten revolving-fundmethode. Dat is tienduizenden bezoekers naar het centrum. Er is voor onze stichting een minder interessante veel waardering voor de programmering en de oplossing omdat de exploitatielasten hierdoor recreatieve mogelijkheden. zullen toenemen. Uitermate teleurstellend was de uitkomst van de stemming in de gemeenteraad van Assen in Waterstaatskerk Bovensmilde november over de Asser natuur. Met de kleinst Op 8 september 2017, de dag vóór Open denkbare meerderheid stemde de raad tegen het Monumentendag, werd in Bovensmilde de voorstel van B en W om de natuurgebieden over gerestaureerde Waterstaatskerk met het nieuwe te dragen aan een andere organisatie. bijgebouw geopend. De kerk werd in 2010 door de Protestantse Gemeente Bovensmilde aan Trustorganisatie onze stichting overgedragen. In 2015 volgde de De ontwikkeling naar een provinciale trust- pastorie. Niet alleen is het kerkgebouw gerestau- organisatie hebben we enkele jaren geleden reerd, ook is er een nieuw multifunctioneel in onze notitie Toevertrouwd aan Het Drentse gebouw achter de kerk gebouwd. De PKN Smilde Landschap uiteengezet. We stelden dat we en het Cultuurpodium Bovensmilde huren het ons naast onze betrokkenheid bij natuur en gebouw. landschap veel meer dan voorheen wilden Tijdens de opening en Open Monumentendag richten op het behoud van (cultureel) erfgoed. werd duidelijk dat de kerk weer een ontmoetings- Om de positie van de organisatie op dit gebied te plek is geworden voor de bewoners van versterken zijn we gestart met het ontwikkelen Bovensmilde. Maar liefst zo’n 1500 mensen van een marketing- en communicatieplan. bezochten die dagen de kerk. Doel van de ontwikkeling van de provinciale trust is het leggen van een sterkere verbinding Financiële resultaten met de Drentse samenleving door het verankeren – De geconsolideerde jaarrekening 2017 van van de maatschappelijke waarden in het denken Stichting Het Drentse Landschap sluit met en handelen van onze stichting en door het een voordelig saldo van € 614.572. Inclusief versterken van de bijdrage van de samenleving de eigen bedrijven in Beheerboerderijen Het aan onze stichting. In de loop van 2018 zal de Drentse Landschap BV laat het enkelvoudig implementatie van dit plan worden opgepakt. resultaat een voordelig saldo zien van € 425.787. Het saldo wordt toegevoegd aan Zorgen over erfgoedprojecten de bestemmingsreserve Natuurbeheer en Het geld dat het Rijk ter beschikking stelt voor grondverwerving. restauraties van erfgoed is met name bestemd – Stichting Oude Drentse Kerken sluit het jaar voor het herstel van grote monumenten, met 2017 af met een batig saldo van € 98.925 dat de nadruk op kerken. In de praktijk blijkt dat aan de bestemmingsreserve SODK wordt we hierdoor in Drenthe altijd achter het net toegevoegd. 7 HET DRENTSE LANDSCHAP VOORWOORD afgesproken dat er in 2018 weer 1000 hectare – Door positieve beleggingsresultaten sluit nieuwe natuur bij moet komen. Hierdoor kunnen Stichting Drs. A.V.J. den Hartogh Fonds 2017 af ook enkele enclaves en afrondingen aan onze