KWARTALNIK KRESOWY Rocznik VII · 2021, nr 1(9) „Kwartalnik Kresowy” 2021 © copyright by Muzeum Niepodległości w Warszawie RECENZENCI prof. dr hab. Adam Dobroński (Uniwersytet w Białymstoku), dr hab. Jerzy Mazurek (Uniwersytet Warszawski), prof. dr hab. Wojciech Włodarkiewicz (Wojskowa Akademia Techniczna) RADA NAUKOWA dr Stanisław Dziedzic (Uniwersytet Jagielloński), doc. dr Mykoła Genyk (Podkarpacki Uniwersytet Narodowy w Iwano-Frankiwsku), dr Mariusz Kardas (Akademia Marynarki Wojennej w Gdyni), prof. dr hab. Norbert Kasparek (Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, Archiwum Państwowe w Olsztynie), prof. dr hab. Włodzimierz Osadczy (Katolicki Uniwersytet Lubelski), dr hab. prof. WAT Adam A. Ostanek (Wojskowa Akademia Techniczna), dr Rafał Roguski (Uniwersytet Przyrodniczo-Hu- manistyczny w Siedlcach), dr hab. Piotr Semków (Akademia Marynarki Wojennej w Gdyni), dr Tadeusz Skoczek (Muzeum Niepodległości w War- szawie), prof. dr hab. Aleksander Smoliński (Uniwersytet Mikołaja Ko- pernika w Toruniu), ks. prof. dr hab. Jan Walkusz (Katolicki Uniwersytet Lubelski), dr hab. prof. AFiB Jolanta Załęczny (AFiB, fi lia im. A. Gieysztora w Pułtusku) KOLEGIUM REDAKCYJNE mgr Krzysztof Bąkała – zastępca redaktora naczelnego (Muzeum Niepod- ległości w Warszawie), mgr Tibor Gerencsér (Eötvös Loránd Tudomány- egyetem, Budapest), mgr Małgorzata Izdebska-Młot – redaktor językowy, dr hab. prof. PUNO Zbigniew Judycki (Fundacja Polonia Semper Fidelis), dr Izabela Mościcka (Muzeum Niepodległości w Warszawie), mgr Janusz Paluch (Biblioteka Kraków), mgr Dorota Panowek (sekretarz redakcji), mgr Waldemar Rataj (Muzeum im. Rodziny Ulmów w Markowej), dr Ta- deusz Samborski (Stowarzyszenie Kulturalne „Krajobrazy“), dr Jan Sęk (Fundacja Willa Polonia), dr Tadeusz Skoczek – redaktor naczelny (Mu- zeum Niepodległości w Warszawie), dr Anna Varanytsya (Instytut Ukra- inoznawstwa Ukraińskiej Akademii Nauk we Lwowie), mgr Łukasz Żywek (Muzeum Niepodległości w Warszawie) ISSN 2719-8464 ISBN 978-83-958896-2-2 Wydawnictwo Muzeum Niepodległości (Unikatowy identyfi kator wydawnictwa naukowego: 42 700) X Pawilon Cytadeli Warszawskiej, ul. Skazańców 25, 01-532 Warszawa [email protected] Spis treści Tadeusz Skoczek, „Kwartalnik Kresowy”. Stare pismo w nowej odsłonie . 5 ARTYKUŁY I ROZPRAWY Petro Hawryłyszyn, Nestor Machno na ziemi stanisławowskiej . 9 Andrzej Olejko, Zapomniany listopad, czyli niepodległość w Bieszczadach 1918 roku . 27 Jarosław Krasnodębski, Przegląd polskiej prasy społeczno- -politycznej ukazującej się w Stanisławowie w latach 1919−1939. 73 Grzegorz Majkowski, „Cała Polska to jedna stanica graniczna…”. Wychowanie patriotyczne na łamach „Kuriera Stanisławowskiego” z 1939 roku. Cz. 2 . .113 MATERIAŁY ŹRÓDŁOWE Piotr Olechowski, „Piszą o Polakach na Ukrainie”. Przegląd współczesnych ukraińskich rozpraw naukowych, dotyczących ludności polskiej. .145 OMÓWIENIA I RECENZJE Aleksander Smoliński, Łyżka dziegciu do przysłowiowej becz- ki miodu. Uwagi na temat albumu fotografi cznego poświęconego działaniom zbrojnym pomiędzy Rzecząpospolitą Polską a sowiecką Rosją wiosną i wczesnym latem 1920 roku. Artykuł recenzyjny. .163 Adam Adrian Ostanek, Z Wilna nad Wilią do „Wilna nad Wisłą”, czyli słów kilka o nowej publikacji dotyczącej wysiedleń Polaków z Wilna i Wileńszczyzny do Torunia . .195 3 Spis treści Dies diem docet. Z lwowianinem Franciszkiem Haberem rozmawia Maksymilian Judycki. .203 IN MEMORIAM Zbigniew Judycki, Ambasador Andrzej Krzeczunowicz (1930−2020). .221 Piotr Olechowski, Pamięci profesora Ihora Skoczylasa (1967−2020). .225 Autorzy. .229 „Kwartalnik Kresowy”. Stare pismo w nowej odsłonie Prezentujemy Państwu pierwszy numer „Kwartalnika Kresowe- go”. Jest to kontynuacja „Rocznika Kresowego” wydawanego przez Muzeum Niepodległości od 2015 roku. W ostatnim czasie liczba nad- syłanych artykułów, ważkich i interesujących, była tak duża, że wy- dawaliśmy faktycznie półrocznik. W ten sposób oddaliśmy środowi- sku naukowemu i czytelnikom, w ciągu 6 lat, osiem numerów pisma. Zaczynamy więc numer pierwszy „Kwartalnika Kresowego”, pozo- stawiając w numeracji ciągłej cyfrę 9. Założenia programowe wydawnictwa pozwalają na szerokie spek- trum zainteresowań. Dlatego inicjujemy numer artykułem o bliżej nie- znanych losach Nestora Machny, postaci symbolicznej dla między- narodowego ruchu anarchistycznego. Petro Hawryłyszyn przedsta- wia biografi ę postaci niezbyt wygodnej dla współczesnej Ukrainy, jednak znaczącej dla historii Europy Środkowo-Wschodniej, twór- cy Rewolucyjnej Powstańczej Armii Ukrainy. Warto zwrócić uwa- gę na zawiłą politykę władz międzywojennej Polski, której celem przewodnim była troska o stabilność granic. Podobnie niejednoli- cie kształtowały się losy machnowców: raz byli współpracownika- mi bolszewików, innym razem ich przeciwnikami. Warto dodać, że Machno i jego żona przebywali też w Polsce: początkowo w obozie w Strzałkowie oraz w Warszawie w więzieniu (być może w X Pawi- lonie Cytadeli Warszawskiej). Stanisław Łubieński, wydając w 2012, w polskim Wydawnictwie Czarne książkę Pirat stepowy, nie znał epi- zodu opisywanego przez Hawryłyszyna, wykorzysta być może ten tekst w kolejnym wydaniu. Równie szerzej nieznanym okresem ustanawiania niepodległości w Bieszczadach zajmuje się profesor Andrzej Olejko. Ten interesujący 5 Tadeusz Skoczek historyk urodzony w Brzozowie, często mylony z Edwardem Olejką − sanockim działaczem samorządowym, również parającym się pió- rem, odkrywa dla nas epizod z listopada 1918 roku, obudowując go szerokim spektrum analiz dotyczących stosunków polsko-ukraiń- skich oraz działań militarnych w tamtym czasie. Jarosław Krasnodębski gruntownie przebadał prasę Stanisławo- wa w okresie międzywojennym. Ważną częścią tych badań są pu- blikowane zestawienia opisów bibliografi cznych oraz reprodukcje omawianych czasopism. Autor znany z artykułów zamieszczanych w „Kurierze Galicyjskim”, polskim piśmie wychodzącym we Lwo- wie oraz z fi lmu Tam był mi raj. Opowieść o dawnym Stanisławowe jawi się nam jako znakomity fachowiec i erudyta. Film wyprodukowany przez Studio Filmowe Lwów (2020), dostępny w Internecie, nagra- dzany na festiwalach, zbiera znakomite opinie. Blok artykułów naukowych związanych z tym pięknym polskim miastem kresowym, w okresie międzywojennym, kończy tekst Grze- gorza Majkowskiego. Jego treść związana z wychowaniem patrio- tycznym prezentowanym na łamach „Kuriera Stanisławowskiego” w 1939 roku ma ogólny nadtytuł będący cytatem: „Cała Polska to jedna stanica graniczna…”. Podobny nadtytuł ma pierwsza część artykułu zgłoszona do czasopisma „Rocznik Naukowy Duszpaster- stwa Nauczycieli”. Poza częścią inicjacyjną kwartalnika tytułowaną jako „Artyku- ły i rozprawy” pozostawiamy z poprzednich edycji „Materiały źró- dłowe” oraz „Omówienia i recenzje”. Ze smutkiem musimy dodać na końcu artykuły poświęcone osobom, które odeszły już do innej rzeczywistości. Czas, w którym przychodzi nam żyć i pracować przynosi coraz to nowe przykre informacje. Założenia naukowe pisma realizowane są poprzez recenzje tek- stów proponowanych do naszego kwartalnika, redakcję językową, tłumaczenia słów kluczowych i streszczeń. Część podstawową na- kładu wydajemy na papierze, ponadto każdy numer dostępny jest w wersji elektronicznej, na własnej stronie internetowej, na portalu Mazowieckiej Biblioteki Cyfrowej oraz na portalach indeksujących czasopiśmiennictwo fachowe. Biblioteka Naukowa Muzeum Nie- podległości rozpowszechnia część nakładu, organizując wymianę między muzeami, rozsyła też obowiązkowe egzemplarze do pol- skich bibliotek narodowych oraz wybranych bibliotek naukowych na całym świecie. Oblicze merytoryczne „Kwartalnika Kresowego” 6 „Kwartalnik Kresowy”. Stare pismo w nowej odsłonie kształtowane jest w oparciu o odpowiednie przepisy, wymienimy je dla porządku: • Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 22 lutego 2019 w sprawie ewaluacji jakości działalności naukowej (Dz.U. RP z 28 lutego 2019, poz. 392); [§ 10.1. Monografi a nauko- wa jest to recenzowana publikacja książkowa 1) przedstawiająca określone zagadnienia naukowe w sposób oryginalny i twórczy; 2) opatrzona przypisami, bibliografi ą lub innym właściwym dla danej dyscypliny naukowej aparatem naukowym]. • Komunikat Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z 17 grudnia 2019 w sprawie wykazu wydawnictw publikujących recenzowa- ne wydawnictwa naukowe; [Unikatowy Identyfi kator Wydaw- nictwa Naukowego Muzeum Niepodległości – 42 700]. • Obwieszczenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 12 lutego 2020 w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozpo- rządzenia w sprawie wykazu monografi i naukowych i recen- zowanych materiałów międzynarodowych konferencji nauko- wych (Dz.U. RP z 4 marca 2020, poz. 349); [Rozporządzenie to podaje defi nicje wydawnictw naukowych i deleguje uprawnienia do oceny na Komisję Ewaluacji Nauki. „§ 2. Komisja Ewaluacji Nauki sporządza listy wydawnictw publikujących recenzowa- ne monografi e naukowe (...) 1) spełniających etyczne i naukowe standardy wydawnicze poprzez stosownie a) zasad etyki publi- kacji mających na celu przeciwdziałanie nieuczciwym prakty- kom publikacyjnym, w szczególności zgodne z wytycznymi Ko- mitetu ds. Etyki Publikacji (…); b) ustalonej procedury recenzji naukowej dla wszystkich monografi i naukowych lub monografi i pod redakcją naukową”. Ustawodawca przewiduje w § 3 przy- znawanie 80 punktów za recenzowane publikacje naukowe]. „Kwartalnik Kresowy” wydawany przez Wydawnictwo Nauko- we Muzeum Niepodległości nie znajduje się jeszcze na liście czaso- pism naukowych. Jeszcze. Na wspomnianej liście znajduje się