CHRZEŚCIJAŃSKIE DZIEDZICTWO DUCHOWE NARODÓW SŁOWIAŃSKICH Wydawca: Temida 2 Przy współpracy i wsparciu finansowym Wydziału Filologicznego Uniwersytetu w Białymstoku Redaktor Naukowy Wydawnictwa Temida 2: Cezary Kosikowski Rada Naukowa Wydawnictwa Temida 2: Przewodniczący Rady Naukowej Wydawnictwa Temida 2: Emil W. Pływaczewski Członkowie z Uniwersytetu w Białymstoku: Stanisław Bożyk, Leonard Etel, Ewa M. Guzik ‑Makaruk, Adam Jamróz, Dariusz Kijowski, Cezary Kosikowski, Cezary Kulesza, Jarosław Ławski, Agnieszka Malarewicz ‑Jakubów, Maciej Perkowski, Stanisław Prutis, Eugeniusz Ruśkowski, Walerian Sanetra, Joanna Sieńczyło ‑Chlabicz, Ryszard Skarzyński, Halina Święczkowska, Jaroslav Volkonovski, Mieczysława Zdanowicz Członkowie z Polski: Marian Filar (Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu), Edward Gniewek (Uniwersytet Wrocławski), Lech Paprzycki (Sąd Najwyższy) Członkowie zagraniczni: Lidia Abramczyk (Państwowy Uniwersytet im. Janki Kupały w Grodnie, Białoruś), Vladimir Babčak (Uniwersytet w Koszycach, Słowacja), Renata Almeida da Costa (Uniwersytet La Salle, Brazylia), Chris Eskridge (Uniwersytet w Nebrasce, USA), José Luis Iriarte Ángel (Uniwersytet Navarra, Hiszpania), Marina Karasjewa (Uniwersytet w Woroneżu, Rosja), Bernhard Kitous (Uniwersytet w Rennes, Francja), Martin Krygier (Uniwersytet w Nowej Południowej Walii, Australia), Petr Mrkyvka (Uniwersytet Masaryka, Czechy), Marcel Alexander Niggli (Uniwersytet we Fryburgu, Szwajcaria), Andrej A. Novikov (Państwowy Uniwersytet w Sankt Petersburgu, Rosja), Sławomir Redo (Uniwersytet Wiedeński, Austria), Rościsław Radyszewski (Uniwersytet im. Tarasa Szewczenki w Kijowie, Ukraina), Bernd Schünemann (Uniwersytet w Monachium, Niemcy), Sebastiano Tafaro (Uniwersytet w Bari, Włochy), Wiktor Trinczuk (Kijowski Narodowy Handlowo‑ ‑Ekonomiczny Uniwersytet, Ukraina) Żadna część tej pracy nie może być powielana i rozpowszechniania w jakiejkolwiek formie i w jakikolwiek sposób (elektroniczny, mechaniczny), włącznie z fotokopiowaniem – bez pisemnej zgody Wydziału Filologicznego UwB i Wydawcy. Wydawnictwo Stowarzyszenia Absolwentów Wydziału Prawa Uniwersytetu w Białymstoku ul. Mickiewicza 1, 15‑213 Białystok tel. 85 745 71 68, fax 85 740 60 89 e‑mail: [email protected] http://temida2.uwb.edu.pl CHRZEŚCIJAŃSKIE DZIEDZICTWO DUCHOWE NARODÓW SŁOWIAŃSKICH Literatura . Język . Kultura . Historia Seria IV KULTURY SŁOWIAŃSKIE WOBEC DZIEDZICTWA OŚWIECENIA Redakcja naukowa: Zofia Abramowicz Jarosław Ławski Krzysztof Rutkowski Białystok 2019 Redakcja: Zofia Abramowicz Jarosław Ławski Krzysztof Rutkowski Recenzenci: Prof. dr hab. Stanisław Koziara (UP, Kraków) Dr hab. Stanisława Sochacka, prof. PIN IŚ (Opole) Dr hab. Zbigniew Kaźmierczyk, prof. UG (Gdańsk) Publikacja fi nansowana ze środków Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach dotacji na utrzymanie potencjału badawczego, przyznanej Wydziałowi Filologicznemu Uniwersytetu w Białymstoku. Noty o Autorach: Jarosław Ławski Korekta, indeks osobowy: Krzysztof Rutkowski Streszczenia: Dortekst; Irena Szewczenko Skład i opracowanie graficzne: Krzysztof Rutkowski Na okładce wykorzystano grafi kę ze strony http://www.akademia supraska.pl, przedstawiającą Akademię Supraską. ISBN: 978‑83‑65696‑29‑8 © Copyright by Uniwersytet w Białymstoku Białystok 2019 Katedra Językoznawstwa Historycznego IFW UwB Katedra Badań Filologicznych „Wschód – Zachód” IFP UwB Akademia Supraska | Katedra Teologii Prawosławnej UwB Katedra Teologii Katolickiej UwB | Stowarzyszenie Naukowe „Oikoumene” SPIS TREŚCI Od Redakcji ......................................................................................................................7 I. JĘZYK GEORG HOLZER Urslavische Syntax im Codex Suprasliensis ........................................................ 13 JAROSŁAW KARZARNOWICZ Biblia cesarzowej Elżbiety (1751) wobec Biblii Ostrogskiej. Uwagi o tłumaczeniu Apokalipsy świętego Jana ............................................ 29 BOGDAN WALCZAK Wyznaniowe konteksty początków piśmiennictwa i leksykografii narodów bałtyckich na tle sytuacji językowej Wielkiego Księstwa Litewskiego ......................................................................... 43 ZOFIA ABRAMOWICZ Imiona apostołów w podlaskiej antroponimii XVI–XVII wieku ................... 51 BEATA RADZIWONOWICZ Imiona Świętej Rodziny w antroponimii staroobrzędowców jednowierczej parafii w Pokrowsku (1846–1902) ........................................ 111 II. LITERATURA JOLANTA DOSCHEK Pogańskie brzmienia w chrześcijańskiej Bogurodzicy ................................... 135 JAROSŁAW ŁAWSKI Światła widnokręgu. Mickiewicz i Oświecenie .............................................. 143 KRZYSZTOF KOROTKICH Rozum – wiara – objawienie. O Stokrótkach i Chmurach Juliusza Słowackiego ........................................................................................... 161 6 SPIS TREŚCI PAWEŁ WOJCIECHOWSKI Portret człowieka w literaturze oświeceniowej Skandynawii .................... 185 WITOLD KOŁBUK Duchowieństwo katolickie epoki Oświecenia w powieściach Józefa Ignacego Kraszewskiego......................................................................... 199 IRENA KOZA Tadeusz Bułharyn i Oświecenie ........................................................................ 209 BOŻENA PINDUS Wczesna twórczość księcia Piotra Andriejewicza Wiaziemskiego a Oświecenie ........................................................................................................ 221 III. KULTURA · HISTORIA · PIŚMIENNICTWO PATRYK SUCHODOLSKI Michał Wielhorski i Gabriel Bonnot de Mably. Oświeceniowa myśl francuska a ewolucja poglądów sarmackiego republikanina ..................... 241 KAZIMIERZ BOGUSZ Mieszkańcy Litwy i Białej Rusi w pismach rozproszonych Zygmunta Glogera ................................................................................................ 251 NATALIA MALIUTINA Идеи «Нового Просвещения» и современное оперное искусство (опера Иммануил Кант Лешека Можджера) ............................................. 267 TATIANA SZEWCZENKO Традиции Мишеля де Монтеня в современной украинской эссеистике ..................................................................................... 275 MARIAN ŚLIWIŃSKI Werner Jaeger o tragedii greckiej i tragizmie ................................................ 285 Aneks fotograficzny: Supraśl 17–18 maja 2018 roku ................................. 313 Noty o Autorach ......................................................................................................... 325 Summary ........................................................................................................................ 331 Резюме ........................................................................................................................... 333 Анотація........................................................................................................................ 335 Indeks osobowy .......................................................................................................... 337 Od Redakcji 1. Cykl międzynarodowych konferencji naukowych „Chrześcijańskie dziedzictwo duchowe narodów słowiańskich” zapoczątkowany został w 2002 roku przez prof. Zofię Abramowicz. Do roku 2019 ukazały się trzy serie przebogatych tomów pokonferencyjnych. Dziś oddajemy Państwu do rąk tom IV: Kultury sło­ wiańskie wobec dziedzictwa Oświecenia. Język. Literatura. Kultura. Historia, będący plonem konferencji międzynarodowej, która odbyła się w miejscu szczególnym – w Akademii Supraskiej w Supraślu, mieszczącej się w słynnym, dziś prawo­ sławnym monasterze Zwiastowania Bogarodzicy, powstałym w 1498 roku. Konferencję w dniach 17–18 maja 2018 roku zorganizowały wspólnie: Wydział Filologiczny Uniwersytetu w Białymstoku, Katedra Badań Filologicz­ nych „Wschód – Zachód”, Katedra Językoznawstwa Historycznego, Akademia Supraska, Katedra Teologii Prawosławnej, Katedra Teologii Katolickiej i Sto­ warzyszenie Naukowe „Oikoumene”. Komitetowi Organizacyjnemu przewod­ niczyli prof. ZofiaAbramowicz i prof. Jarosław Ławski1. Powołano też Komitet Naukowy, złożony z dwudziestu trzech badaczy z Polski i zagranicy2. 1 W skład Komitetu Organizacyjnego weszli: prof. dr hab. ZofiaAbramowicz – prze­ wodnicząca, prof. zw. dr hab. Jarosław Ławski – przewodniczący, dr Krzysztof Korot­ kich – sekretarz, KBF „Wschód – Zachód’’ IFP, dr Krzysztof Rutkowski – sekretarz, KJH IFW, dr Małgorzata Kurianowicz – KJH IFW, dr Anna Rygorowicz­‑Kuźma – KJH IFW, mgr Kamil K. Pilichiewicz – KBF „Wschód – Zachód’’ IFP. 2 Do Komitetu Naukowego Konferencji należeli: prof. dr hab. Andrzej Baranow (Wil­ no), prof. dr hab. Wojciech Chlebda (Opole), prof. dr hab. Leonarda Dacewicz (Biały­ stok), prof. dr hab. Anna Miezienko (Witebsk), ks. Abp prof. dr hab. Edward Ozorow­ ski (Białystok), prof. dr hab. Jarosław Poliszczuk (Poznań), ks. prof. dr hab. Andrzej Proniewski (Białystok), prof. dr hab. Wanda Supa (Białystok), prof. dr hab. Elż­ bieta Wesołowska (Poznań), dr hab. Urszula Cierniak, prof. AJD (Częstochowa), dr hab. Lilia Citko, prof. UwB (Białystok), dr hab. Edward Jakiel, prof. UG (Gdańsk), dr hab. Anna Janicka, prof. UwB (Białystok), dr hab. Marek Nalepa, prof. UR ( Rzeszów), ks. dr hab. Jacek Pawlik, prof. UWM ( Olsztyn), dr hab. Halina 8 OD REDAKCJI Specjalistyczny charakter konferencji sprawił, iż tym razem spotkanie było mniej liczne, ale miało ściśle określony profil. W sesji wzięło udział osiemnastu badaczy, w tym sześciu z zagranicy: z Austrii, Białorusi, Ukra­ iny. Uczestnicy sesji mogli zwiedzić również supraskie Muzeum Ikon,