DENİZLİ KENTİNDEKİ BABADAĞLI VE BULDANLI AİLE İŞLETMELERİNDE HEMŞEHRİLİK VE AKRABALIK BAĞLAMINDA SOSYAL SERMAYENİN İŞLEYİŞ MEKANİZMALARI Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi Sosyoloji Anabilim Dalı Sosyoloji Programı Mustafa GÜLTEKİN Danışman: Doç. Dr. Hasan TÜZEN Haziran 2014 DENİZLİ i ii iii ÖNSÖZ Tez çalışmalarım boyunca değerli birçok kişinin katkısı ve emeği olmasaydı bu çalışma bu haliyle tamamlanamazdı. Doç. Dr. Hasan TÜZEN, akademik katkıları ve eşsiz hoşgörüsüyle beni bir an olsun yalnız bırakmadı. Tez izleme komitemde bulunan Doç. Dr. Bülent ŞEN, alan araştırmasındaki mülakat formunun son haline gelmesindeki katkıları ve yazım sırasındaki yerinde müdahaleleriyle çok besleyici oldu. Tez izleme komitemde bulunan diğer hocam Yrd. Doç. Dr. Alim ARLI, çalışmanın tüm aşamalarında kritik uyarılarda bulunarak tezin bu hale gelmesinde belirleyici oldu. Tez savunma sınavıma katılan Yrd. Doç. Dr. Güney Çeğin, çalışmanın her anında teşvik edici ve yapıcı kritiklerde bulundu ve desteğini hiçbir zaman esirgemedi. Tez savunma sınavıma katılan bir diğer hocam Yrd. Doç. Dr. Hasan ŞEN ise, tezin son halini alma aşamasında titiz tashihleri ve öneriyle değerli katkılarda bulundu. Tezin projelendirilmesini ve maddi olarak desteklenmesini sağlayan Pamukkale Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinasyon Birimi çok kritik bir rol oynadı. Pamukkale Üniversitesi Sosyoloji Bölümü Başkanı Prof. Dr. Mehmet MEDER, çalışmanın sağlıklı bir biçimde devam edebilmesi için birçok kolaylık sağladı. Sosyoloji bölümünün diğer öğretim üyeleri ve öğretim elemanı arkadaşlarım, desteklerini tez boyunca hiç esirgemediler. Annem ve babam varlıklarıyla her daim beni motive ettiler. Sekiz ay önce doğmuş olan kızım Reyhan, her daim gülen yüzüyle en sıkıntı anlarımda yardımıma koştu. Sevgili eşim Merve ise eşsiz sabrı ve desteğiyle tezin bütün aşamalarında yanımda olmasaydı tez bu haliyle bitmezdi. iv ÖZET DENĠZLĠ KENTĠNDEKĠ BABADAĞLI VE BULDANLI AĠLE ĠġLETMELERĠNDE HEMġEHRĠLĠK VE AKRABALIK BAĞLAMINDA SOSYAL SERMAYENĠN ĠġLEYĠġ MEKANĠZMALARI Gültekin, Mustafa Doktora Tezi Sosyoloji ABD Sosyoloji Programı Tez Yöneticisi: Doç. Dr. Hasan Tüzen Haziran 2014, 223 Sayfa Bu çalıĢma, Denizli tekstil sanayisinde baskın konumdaki Babadağ ve Buldan kökenli aile firmalarının üretimi ve emeği nasıl organize ettikleri ve bu süreçte firma sahiplerinin birbirleriyle ve firmalarındaki çalıĢanlarla olan hemĢehrilik ve akrabalık bağlarının sosyal sermaye biçiminde oynadığı rolü açıklamaya çalıĢmaktır. ĠliĢkisel sosyolojinin belli kavramsal araçlarının kullanıldığı bu çalıĢmada, Denizli tekstil iĢ kolundaki sermaye hacmi ve yoğunluğuyla öne çıkan bu firmalar, aynı kökenden gelen ve baskın konumda olmayan firmalarla birlikte, etnografi temelli bir alan araĢtırması aracılığıyla belli bir örneklem dâhilinde incelenmiĢtir. Babadağ kökenli ve Buldan kökenli firmalar birbirleriyle keskin bir biçimde rekabet etmelerinin yanı sıra, özellikle hemĢehrilik ve akrabalık gibi tanıĢıklıklar dolayısıyla çıkar temelli dayanıĢmacı iliĢkiler de kurabilmiĢlerdir. Buna karĢın, mezkûr baskın firmalar diğer firmaların üretemediği belli ürünlerde uzmanlaĢmıĢlardır. Bunun yanı sıra kâr marjı çok düĢük belli tekstil ürünleri orta ölçekli ve küçük ölçekli firmalara fason yaptırmaları ve görece kar marjı yüksek tekstil dıĢı sektörlerde faaliyet göstermeleri, alandaki firmalarla tersine çevrilmesi güç olan tahakküm iliĢkilerini yeniden üretmeye hizmet etmektedir. Ayrıca, Denizli tekstil sanayisinin geçirdiği dönüĢümler, Üçüncü Ġtalya’daki sanayi bölgelerindeki dönüĢümlere belli bakımlardan benzemektedir. Bunun yanı sıra Denizli tekstil sanayisi güçlü bir biçimde kalkınmacı devletin kılavuzluğunda endüstriyel geliĢimini devam ettirmektedir. Anahtar Kelimeler: Denizli, Tekstil Sanayisi, Babadağ, Buldan, Aile firmaları, Baskın Firmalar, Hemşehrilik ve Akrabalık Ağları, Bourdieu, Alan, Sermaye, Habitus. v ABSTRACT IN DENĠZLĠ URBAN, THE WORKING MECHANISMS OF SOCIAL CAPITAL IN THE CONTEXT OF CITIZENSHĠP AND KINSHIP IN BABADAĞ AND BULDAN FAMILY BUSINESS Gültekin, Mustafa Doctoral Thesis Sociology Department Sociology Programme Adviser of Thesis: Assoc. Prof. Dr. Hasan Tuzen June 2014, 223 Pages This study aims to describe how Babadağ and Buldan origin family companies in dominant position in Denizli textile industry organize production and labor and the role of citizenship and blood relations between company owners themselves and with their employees in the form of social capital. In this study which uses certain conceptual tools of relational sociology, these outstanding companies with their capital volume and intensity in Denizli textile branch of industry as well as other companies from the same origin but without a prominent position have been examined in a certain sample through an ethnography based field study. Babadağ origin and Buldan origin companies, despite having a sharp competition with each other, have been able to establish interest oriented solidarist relationships especially through acquaintances such as citizenship and blood relation. Moreover, the aforementioned companies have specialized in certain products which cannot be produced by others. The fact that they outsource certain textile products with very low profit margin from medium and small scale companies and operate in non-textile industries with high profit margin serves to recreate domination relations which are hard to reverse with the companies in the field. Furthermore, transformations in Denizli textile industry have certain similarities with those experienced in industrial areas in the Third Italy. On the other hand, Denizli textile industry continues its industrial development under guidance of a powerfully developmentalist state. Key Words: Denizli, Textile Industry, Babadağ, Buldan, Family Companies, Dominant Companies, Citizenship and Blood Relations, Bourdieu, Field, Capital, Habitus. vi ĠÇĠNDEKĠLER ÖNSÖZ ...................................................................................................................... ii ÖZET.......................................................................................................................... iii ABSTRACT ............................................................................................................... iv İÇİNDEKİLER .......................................................................................................... v ŞEKİLLER DİZİNİ ................................................................................................... ix TABLOLAR DİZİNİ ................................................................................................ x KISALTMALAR DİZİNİ ......................................................................................... xi GİRİŞ ......................................................................................................................... 1 BĠRĠNCĠ BÖLÜM ARAġTIRMANIN KAVRAMSAL VE TEORĠK TASARIMI 1.1. Tözcü Sosyolojiye Karşı İlişkisel Sosyoloji ....................................................... 7 1.2. Klasik Sosyolojide Sosyal Sermayenin İçerimleri ............................................. 10 1.3. Tözcü Sosyal Sermaye Teorisi ........................................................................... 12 1.3.1. Neo-Klasik İktisadın Toplum Formülasyonu .......................................... 13 1.3.2. Tözcü Yönelimli Sosyal Sermaye Teorisyenleri: Gary S. Becker, James S. Coleman, Robert Putnam .............................................................................. 16 1.3.2.1. Becker'in Sosyal Sermaye Anlayışı ............................................. 17 1.3.2.2. Coleman'ın Sosyal Sermaye Anlayışı .......................................... 19 1.3.2.3. Putnam'ın Sosyal Sermaye Anlayışı ............................................ 24 1.4. Yeni Ekonomi Sosyolojisine Doğru: Mark Granovetter’de Gömülmüşlük Problemi ........................................................................................................... 29 1.4.1. Granovetter’de Zayıf Bağların Gücü Yaklaşımının Ronal Burt’ün Ağ Modellemesinde “Yapısal Boşluklar” Olarak Sosyal Sermayeye Dönüşme İmkânı ........................................................................................................... 37 1.5. İlişkiselci Bir Sermaye Anlayışı: Pierre Bourdieu ............................................. 40 1.5.1. Bourdieu’nün Ortodoks İktisat/Neo-Klasik İktisat Eleştirisi .................. 43 1.5.2. Bourdieu'de Sermaye Biçimleri: Ekonomik Sermaye, Kültürel Sermaye, Sosyal Sermaye, Sembolik Sermaye .................................................. 46 1.5.3. Bourdieu’de Ekonomik Alanının Anahtar Aktörleri Olarak Firmalar .... 50 vii ĠKĠNCĠ BÖLÜM KAPĠTALĠZMDE YENĠ ULUSLARARASI Ġġ BÖLÜMÜ VE DENĠZLĠ PAMUKLU TEKSTĠL SANAYĠSĠNE ETKĠLERĠ 2.1. Küresel Ekonomi ve Yeni Uluslararası İş Bölümü ............................................ 55 2.2. Esnek Uzmanlaşma: Üçüncü İtalya Örneği ....................................................... 61 2.3. Denizli Tekstil Sanayisinin Yapısı ve Gelişme Eğilimleri ................................ 65 2.3.1. Denizli Tekstil Sanayisi Araştırmalarına Genel Bir Bakış .................. 65 2.3.2. 2008 Küresel Ekonomik Krizinin Denizli Tekstil Sanayisine Genel Yansımaları .................................................................................................... 73 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM BABADAĞLI VE BULDANLI FĠRMALARA YÖNELĠK ALAN ARAġTIRMASI BULGULARININ DEĞERLENDĠRMESĠ 3.1. Baskın Konumdaki Firma Sahiplerinin Sosyo-Demografik Bilgileri ................. 83 3.1.1.