Jaarverslag 2019 Hortus botanicus Leiden Onze visie Als vooraanstaande universitaire botanische tuin willen wij onze passie voor planten delen en onze kennis en collectie inzetten voor mens en natuur. Onze missie De Hortus is een groene schatkamer. Wij willen actieve en bevlogen ambassadeurs zijn van onderzoek, onderwijs en publiekseducatie over planten. Colofon: Tekst: Lieselotte van de Ven Fotografie: Grasshopper studios, Hielco Kuipers, Ralph Reniers, Simone Both, Bert Zaalberg, Leidsch Dagblad, Aninda Wibowo, Stefanie Uit den Boogaard, Vera Weterings Illustraties: Joris Smidt, Esmée Winkel en Studio Teekens Vormgeving: Balyon grafische vormgeving Inhoud Voorwoord 3 Jaaroverzicht 4 Personeel en vrijwilligers 6 Collectie 8 Onderzoek 12 Onderwijs 18 Outreach 20 Prijzen en nominaties 25 Nieuw of opvallend in 2019 26 We kunnen niet zonder 30 Financiën 32 Hortus botanicus Leiden JAARVERSLAG 2019 3 Voorwoord 2019 was een bijzonder jaar voor de Hortus. Op Via de Stichting Vrienden van de Leidse Hortus 27 september bewonderden we tijdens de officiële ontvingen we een gift van vijf miljoen euro uit opening van de vernieuwde Wintertuin het de nalatenschap van Carla van Steijn, die tijdens schitterende eindresultaat van een uitgebreide haar leven een trouwe bezoeker van de Hortus verbouwing, die al in november 2018 begon. De was. De gift wordt volgens haar wens besteed aan herinrichting was nodig vanwege de flink toegeno- nieuwe activiteiten en om de toegankelijkheid men bezoekersaantallen en het verbeteren van de voor minder validen te optimaliseren. Hiervoor toegankelijkheid. Het entreegebied en het Hortus werd - onder beheer van Stichting Vrienden van Grand Café ondergingen een ware transformatie. de Leidse Hortus - een nieuw fonds opgericht: het In de Wintertuin werd een tweede loopbrug en Carla van Steijn Fonds. een balkon aan de buitenzijde toegevoegd. De nieuwe vaste presentatie Overlevers vormt het Dankbaar zijn we voor de voortdurende inzet van startpunt voor een bezoek aan de Hortus. medewerkers en vrijwilligers. Zij geven de Hortus regionaal, nationaal en wereldwijd zichtbaarheid. Dit jaar stond het jaarthema Beter met planten Ook veel dank voor de Vrienden, boomadoptanten centraal. Er werden verhalen verteld rondom plan- en sponsors. Dit jaar resulteerden hun giften in ten en gezondheid. Niet alleen in Leiden maar ook een betere bestrating van het voorterrein, onder- elders in het land. De Hortus vond co-creatiepart- houd aan monumentale bomen, extra ondersteu- ners bij alle zesentwintig NVBT tuinen, waarbij ning van educatie en communicatie, financiering iedereen zijn eigen invulling aan het thema gaf. van evenementen, de zomertentoonstelling en de verbouwing van de Wintertuin. De uitwisseling van kennis en het stimuleren van samenwerking met (inter)nationale partners is De Hortus sluit het verslagjaar gezond af, en dat voor de Hortus van groot belang. Zo deden we in met een recordaantal bezoekers uit binnen- en het kader van Beter met planten onderzoek naar buitenland: 187.585, aanzienlijk meer dan vorig geneeskrachtige planten in samenwerking met het jaar (171.824). Het komende jaar kunnen we verder Institute of Biology (Universiteit Leiden) en de bouwen aan hoogwaardig onderzoek, onderwijs en China Academy of Chinese Medical Sciences in publieksactiviteiten die passen bij de ambities van Peking. Bovendien is de Hortuscollectie dit jaar de Faculteit Wiskunde en Natuurwetenschappen weer veelvuldig gebruikt in de wetenschap en het van de Universiteit Leiden. onderwijs. Prof. Dr. Paul Keßler Prefect Hortus botanicus Leiden Hortus botanicus Leiden JAARVERSLAG 2019 Personeel 21 5 12 2 98 vaste en tijdelijke medewerkers studenten in tuin studenten weten- Erasmus+ vrijwilligers (17,8 fte); en een poule van flex- en kassen schapscommu- studenten medewerkers voor entree, rond- nicatie leidingen en educatieve projecten 2 15 MSc studenten HBO stagiaires 16139 22658 Gezinsgrootte* Geslacht* Leeftijd* Bezoekers 14632 2017: 178.536 bezoekers 14409 8861 11052 2018: 7203 6553 171.824 bezoekers 8069 4962 3384 4771 4912 2019: 2591 1046 234 187.585 bezoekers 234 1 3 5 2 Van de ondervraagden is 52% buitenlands 4 6+ 40% 60% <13 (15% van totaal aantal bezoekers). >75 13-18 19-25 66-75 26-35 36-45 56-65 46-55 Onbekend Onbekend Provincie* Top 10 landen Zuid-Holland 42871 65% 1 België Noord-Holland 9414 14% Utrecht 3684 6% 2 Verenigd Koninkrijk Gelderland 3238 5% 3 Duitsland Noord-Brabant 2959 4% 4 Verenigde Staten Overijssel 964 1% Limburg 636 1% 5 Frankrijk Flevoland 557 1% 6 Japan Groningen 421 1% 7 Spanje Friesland 364 1% Zeeland 312 <1% 8 Italië Drenthe 302 <1% 9 China Onbekend 377 1% 10 India * bron: Museumkaart Social€ media en website activiteit Paginaweergaven: 792.563 Paginalikes: 11989 Likes 25041 Aantal berichten: 173 Meest bezochte pagina's: Aantal berichten: 252 Populairste post: Berichtbereik: 369800 Homepage, Plan je bezoek, Berichtbereik: 746117 Lichtgevende paddestoelen Paginaweergaven 6474 Openingtijden & tarieven 5 Vrienden + adoptanten Educatie Rondleidingen Vrienden: Aantal leerlingen: Aantal (betaald; inclusief arrangementen): 2052 3023 305 Adoptanten: Aantal lessen: particulier zakelijk 171 98 62% 11% voornamelijk primair onderwijs Omzet Evenementen Tentoonstellingen Entree - Voorjaarstentoonstelling Omzet €330.207 ex btw (excl. Museumkaart) 30796 Krokussen, irissen en ver- Omzet €597902 ex btw (incl. Museumkaart) bezoeken in wanten (1 maart t/m 1 mei totaal, van alle 2019) evenementen. - Zomertentoonstelling Beter Online tickets met planten (16 mei t/m 27 Verkocht: 3643 Eigen Hortus oktober – wegens succes evenementen: verlengd t/m 30 november Verhuur Plantenmarkt 2019). Omzet 2018: € 69.869 4128 Omzet 2019: € 78.757 record! 49% particulier, 38% zakelijk Beter met Midzomernacht Winkel planten Omzet €219.079 excl. btw 3509 record! Collectiebeheer ✎ 3 vrijwilligers 1690 nieuwe 557 nieuwe 291 labels 166 bordjes foto’s en platen toe- accessies, van meer geprint gegraveerd gevoegd in IrisBG dan 500 verschil- lende taxa Hortus botanicus Leiden JAARVERSLAG 2019 Personeel en vrijwilligers De Hortus botanicus Leiden wordt gedreven door een gepassioneerd team van vaste medewerkers. In 2019 is het team doorgegroeid naar 21 medewerkers (17,8 fte). Voor het bezetten van de entree, rondleidingen en o.a. educatieve projecten is er een poule van flexibele krachten. In 2019 liepen 5 studenten stage in het groen, waren er 12 studenten wetenschapscommunicatie, 2 Erasmus+ studenten, 2 MSc studenten en 15 HBO stagiaires. We hebben circa achtennegentig enthousiaste vrijwilligers. Zij versterken ons team gemiddeld een dagdeel per week met uiteenlopende taken op kantoor, in de tuin en kassen, als gastheer/-vrouw en het verzorgen administratie rond de Stichting Vrienden van de Hortus. We namen afscheid van backoffice medewerker Karen van Asten en verwelkomden in haar plaats Catrin Cannock- Simons. In december koos zij voor een ander carrièrepad. In maart begon Jeff Korsmit als nieuwe tuin- en kasme- dewerker. Per 1 september verliet Angela Muller ons als assistent coördinator front-office; Cynthia Faas kwam in oktober in dienst. Tenslotte ging Hoofd Collectiebeheer Gerda van Uffelen op 9 december - na zesentwintig jaar dienstverband - met pensioen, maar zij blijft nog als gast- medewerker bij de Hortus betrokken. Hortus botanicus Leiden JAARVERSLAG 2019 Collectie De plantencollectie van de Hortus is online te raadplegen via Garden Explorer op de website. Het actueel houden van IrisBG, de collectiere- gistratiesoftware, vraagt doorlopend aandacht. Bijgehouden wordt wanneer planten in de tuin gekomen zijn, waar ze verzameld zijn en waar ze in de tuin of kassen staan. Samen met onze tuin- mensen, vrijwilligers en collega’s van andere bota- nische tuinen wordt gewerkt aan het aanvullen en verbeteren van de gegevens. Dit maakt de collectie geschikt voor wetenschappelijk onderzoek, en zorgt dat de Hortus kan voldoen aan internatio- nale wet- en regelgeving omtrent de uitwisseling van plantmateriaal. 9 Collectie uitgelicht Zaailing Ginkgo In augustus merkte onze tuinmedewerker Wouter Koopman een zaailing van de Japanse notenboom (Ginkgo biloba) op in het gras. De eerste keer in hon- derdtwintig miljoen jaar dat zaad van een Ginkgo in Nederland ontkiemde. Op de foto oud-hortulana Carla Teune met de Ginkgo zaailing. Lees meer > Bijzondere ontdek- king achter Oude Sterrewacht Zaailingen Bulbophyllum Hoofd Tuinen Theo nocturnum Houthoff ontdekte in Hoofd Kassen Rogier van Vugt juni op de helling van de en collega’s deden dit jaar hun Sterrewachttuin een zeld- uiterste best om de nachtbloei- zame orchidee: hondskruid ende orchidee (Bulbophyllum oftewel Anacamptis pyrami- nocturnum) voor uitsterving te dalis. De orchidee was niet behoeden door zaailingen op te gezaaid of elders uit de tuin kweken. De babyplantjes gin- ontsnapt, maar spontaan gen – onder het motto sharing opgekomen. is keeping - naar diverse inter- nationale tuinen. Lees meer > Lees meer> Hortus botanicus Leiden JAARVERSLAG 2019 Lichtgevende paddenstoelen Net als vorig jaar het bijzondere feno- meen op de takken van een beuk in de hoge kas: lichtge- vende paddenstoe- len. Omphalotus Verhuizing enkele kuipplan- nidiformis is ten naar CenterParcs afkomstig uit Zuid- Australië. Bij dag- Vanwege de verbouwing van het licht een gewone entreegebied was er niet meer paddenstoel, maar genoeg plek voor sommige van zodra het donker onze grote kuipplanten. Een van wordt, begint hij te de grootste tropische planten van gloeien in een mys- ons land – Cordyline australis van terieus