vechtkroniek UITGAVE VAN DE HISTORISCHE KRING GEMEENTE LOENEN DECEMBER 2005 - NR 23 De Historische Kring Gemeente Loenen is actief in Loenen Persoonlijke verhalen Loenersloot Nigtevecht Nieuwersluis en Vreeland VECHTKRONIEK De artikelen uit de Vechtkroniek zijn altijd gebaseerd op bron­ verschijnt twee maal per jaar nenonderzoek. Meestal gaat het dan om schriftelijk materiaal: raadsnotulen worden doorgespit, kerk- en bevolkingsregisters REDACTIEADRES: worden geraadpleegd, boeken gelezen en ga zo maar door. Vechtoever 1 Maar geschiedenis wordt ook op een andere manier door­ 3633 XP Vreeland gegeven: via verhalen. Tel. 0294-232695 De interviewwerkgroep van de HKGL legt al jaren verhalen REDACTIE: van inwoners van Loenen vast. Soms geven mensen ook Drs. J. Berghoef toestemming om deze verhalen voor artikelen te gebruiken. J. Boerstra Zo vindt u in deze Vechtkroniek twee artikelen die geschreven Drs. Z. Hageman-Vos zijn op basis van interessante historische gegevens uit F. C. Jagt interviews: 'Een verdwenen smederij in Loenen' en 'In gesprek Drs. J. J. M .A. M. Jonker- met Leo van Dijk'. De redactie hoopt dat dit 'persoonlijke tintje' Duynstee u bevalt. Mocht u zelf geïnterviewd willen worden, is dat altijd C.J. de Kruijter mogelijk! Wie weet komen interessante feiten uit uw levens­ W. Mooij verhaal op schrift in de Vechtkroniek. G.J. Verhage Het aanbod in dit nummer is wederom zeer divers: Van te hard rijdende diligences en een kerkorgel in Vreeland tot SECRETARIAAT HKGL: Mevr. M. Lembeck tuchteloosheid van de jeugd (ook al 100 jaar geleden!) en het De Vliet 12, dirigeerstokje van de schilder Lutgens ... 3633 EL Vreeland Diverse aspecten van de lokale geschiedenis worden ook in Tel. 0294-230983 deze aflevering weer tot leven gewekt. Veel leesplezier! BANKRELATIE: Rabo-Bank Loenen Namens de redactie, Juliette Jonker-Duynstee Rek. nr. 31.06.54.017 DRUK: Van Kralingen's drukkerij & uitgeverij, Loenen ISSN: 1568-4164 INHOUD Verdwenen smederij in Loenen 3 Een onverwacht fraai orgel in Vreeland 11 Haastige spoed is zelden goed 13 Foto voorpagina: Waarom RJ. Lutgens een dirigeerstok bezat 17 Marien Lokhorst poseert in 1954 bij een door hem Debat normen en waarden is van alle tijden 20 vervaardigd werkstuk. In gesprek met... Leo van Dijk 22 Lees het artikel verdwenen smederij in Beloning voor redders 30 Loenen vanaf pag. 3. Koeien aan de Vecht 32 Verdwenen smederij in Loenen Een van de interviews die Riek Arink en Hilde de gemeente Loenen bevinden zich rekenin­ de Haan namens de interviewwerkgroep in de gen uit de jaren 1729-1765 van Cors Smit of loop der tijd hielden, was met Marien Cors de Smit, gehuwd met zijn 'huijsvrouw Lokhorst. De heer Lokhorst was de laatste Lijsbet'. Van 1765 tot 1790 vinden wij rekenin­ smid van Loenen. Hij heeft uitgebreid verteld gen van zijn opvolger, de smid Pieter Lambert, over zijn leven, zijn vak en het dorpsleven in gehuwd met Johanna Kloeke. Wat voor werk Loenen rond het midden van de twintigste verrichten deze smeden nu voor de kerk? eeuw. Zijn smederij, later winkel in huishoude­ Voor het grootste deel betrof het reparaties lijke artikelen, bevond zich aan de Molendijk. aan het uurwerk en smeedwerk voor bijvoor­ Uit nader onderzoek bleek dat rond deze beeld ankers die in de muren bevestigd wer­ locatie al eeuwenlang een smederij was den. Zo vermeldt een rekening uit 1785 gevestigd. Reden om op zoek te gaan naar de 'arbeidsloon en leverantie, alsmede voor het geschiedenis van de smederij aan de Molen­ nazien en stellen van het uurwerk op den dijk in Loenen, toegespitst op de laatste smid, toren, 25 gulden en 10 stuivers'. Lokhorst. Pieter Lambert huurde de smederij van de weduwe van Gijsbert Joosten. Na zijn dood, In zijn boek "1000 jaar dorpsleven aan de op 1 februari 1791, kocht Lamberts' zwager Vecht" schrijft dominee S. van der Linde 'dat het pand van haar. Deze zwager, Johannes het zeer waarschijnlijk is, dat op de hoek Casparus Kloeke, was werkzaam bij de smid Molendijk-Kerkstraat reeds in het jaar 1342 Frederik Brinkman in Nieuwersluis. In de een ^ro^deri' is r,evestind'. ~0 Zo ver cast ons koopacte stond de smederij vermeid ais 'een onderzoek niet terug. De eerste vermeldingen huijssinge en grond staande en gelegen tot die wij vonden dateren uit de eerste helft van Loenen, ingericht tot smederij, zijnde leenroe- de 18de eeuw. In het archief van de Hervorm­ rig aan de Slote van Croonenburgh voor de Hoek Molendijk/ Rijksstraatweg in 1904, met rechts op de achtergrond de smederij met hou­ ten noodstal ervoor. De pijl op de foto wijst naar de zoon van Geerlof Lokhorst, Aart. (coll. W. Mooij) De smederij van Lokhorst in 1915, na de verbouwing. V.l.n.r.: Aart Lokhorst (1898-1993), smidsknecht Arend Manten, Eibertje (Bertha) Lokhorst (1900-1990), Maria Lokhorst-de Groot (1872-1949) en Geerlof Lokhorst (1871-1955) (coll. W. Mooij) prijs van f. 2.650,-'. Ruim een jaar slechts cent. Er werd kennelijk hard gewerkt door de heeft Kloeke kunnen werken in zijn smederij, gemeentearbeiders, want per maand werden daar hij in maart 1792 al overleed. In het zo'n vijf nieuwe breekijzers aangeschaft en begraafboek van de Hervormde gemeente is achttien gerepareerd. Na de dood van Van te lezen dat hij op 2 april 1792 in de kerk is Leeuwen zette zijn vrouw het bedrijf voort tot begraven. Het graf werd daarna overgeschre­ aan haar dood. Zo vinden wij rekeningen aan ven op naam van zijn vrouw ('weduwe Casper de gemeentebestuurders van Loenen uit Kloeke') en zijn zus ('weduwe Lambert').2) naam van de weduwe van Leeuwen. Waar­ schijnlijk hielp haar zoon Christiaan Willem Breekijzers en sloten haar bij de werkzaamheden en nam hij de Jaren later, van 1805 tot 1828, blijkt Pieter van smederij ook over. Na haar dood zijn er name­ Leeuwen hier werkzaam te zijn als smid. Hij lijk nog enkele rekeningen te vinden, uitge­ was getrouwd met Hilletje Christina Wiegers schreven door de 'Erfe van Leeuwen', onder­ (begraven op 1 april 1834). Van Leeuwen tekend door C.W. van Leeuwen. Curieus is de verrichtte in opdracht van de gemeente werk­ omschrijving op twee facturen van 'eisers zaamheden aan de kerktoren (sinds 1795 voor bierglase'. Onduidelijk is wat dat waren, vielen kerktorens onder het gezag van de misschien ijzeren houders om bierglazen in te gemeente en niet langer van de kerk) en lever­ zetten. In 1839 vinden we nog een factuur de beugels, platen, haakjes en schroeven om voor werkzaamheden voor het gemeentekerk­ straatlantaarns op te hangen. Voorts repareer­ hof en in 1841 komt Van Leeuwen voor op een de en leverde hij sloten, grendels, schoppen lijst van de gemeente Loenen 'van fabrijkanten (nieuwe stelen), koevoeten, breekijzers en of werkbazen welke bekend staan, als goede­ ander gereedschap. Om een indruk te geven ren ter verzending naar Nederlandsch Indië te van de prijzen in die tijd: een nieuw breekijzer vervaardigen'. Hij vervaardigde volgens deze kostte 1,80 gulden, het vermaken ervan 20 lijst 'ijzerwerk voor rijtuigen'. Overigens vinden 4 we op deze lijst ook een vermelding van de ven, te weten Jan Winkelman, wagenmaker, tweede smid in Loenen, Gerardus Louisse. en Frans Pieter van Ravenswaaij, loodgieter. In 1844 verkocht Van Leeuwen de smederij aan Theodorus Goemans. In datzelfde jaar De eerste generatie Lokhorst werden Goemans en zijn vrouw, Geertruida De nieuwe smid van Loenen werd Wouter van (Geertje) Huuskens, ouders van een dochter, Koeverden (geb. 9 maart 1832 te Nijkerk), Theodora. Het woongedeelte werd toen getrouwd met Margaretha Hendrika Solho- gesplitst in een voorhuis en een achterhuis. mons. Op een factuur aan de gemeente Loe­ Goemans stierf enkele jaren later en de sme­ nen vinden we een in onze ogen gedateerde derij werd voortgezet door Franciscus Kui­ activiteit: Van Koeverden declareerde 1,60 pers. Hij trouwde met de weduwe en samen gulden voor 'het Esel nieuwe ijsers en scherp kregen zij in 1850 een dochter, Johanna. gezet'. Dit betrof de ezel die de askar van Gedurende 25 jaar zou Kuipers de smederij gemeentearbeider Jacob Bosch trok. beheren. In die jaren werd hij geassisteerd Na enkele jaren keerde het echtpaar Van door 22 opeenvolgende smidsknechten (zie Koeverden terug naar Amsterdam. Hun zoon, kader). Hij verrichte onder andere werkzaam­ Rijndert Arie (geb. 26 november 1869) zou heden voor het huis van bewaring.3) Op een nog enkele maanden in de smederij werkzaam factuur uit 1866 vinden we verrichte werk­ blijven als knecht bij de nieuwe smid, Hendrik zaamheden: nieuwe sloten en sleutels, niet Coenraad Kramer. Daarna vertrok hij naar verwonderlijk gezien de functie van het pand! Nieuwer Amstel. Kramer, geboren te Lopik in Kuipers overleed op 17 januari 1875, op 59- 1870, bleef vijf jaar in Loenen. Het werden vijf jarige leeftijd. Zijn overlijden werd aangegeven roerige jaren waarin twee kinderen werden door zijn dorpsgenoten Gijsbert Jan van Vul­ geboren en zijn vrouw overleed. 4) In die tijd pen, 61 jaar, zonder beroep en Cornelis Stam, waren bij hem vier smidsknechten werkzaam 64 jaar, wagenmaker. Zijn weduwe overleed (zie kader). negen jaar later, op de leeftijd van 70 jaar. In Op 2 mei 1898 vertrok Kramer naar Amster­ het overlijdensregister van de Hervormde kerk dam. Geerlof Lokhorst werd zijn opvolger. wordt achter haar naam het beroep 'smidse' Lokhorst (1871 -1955) was op 14 februari 1898 vermeld. Ook haar overlijden werd door vanuit de legerplaats Oldebroek naar Loenen mede-middenstanders uit Loenen aangege­ gekomen. 5) Hij woonde weliswaar in Olde- De balans uit 1743 die in 1966 bij de sloop van de sme­ derij werd gevonden (coll.W. Mooij) broek, maar werkte als smidsknecht in Doorn- smederij, maar in huis "Nooitgedacht" aan de spijk. Van een smidsknecht uit Loenen hoorde Rijksstraatweg (zie afbeelding). Dit huis werd hij, dat de smederij daar te koop was. Hij voor de bouw van verzorgingstehuis 't Kampje kocht de smederij - zonder het achterhuis- en afgebroken.