De wederopbouw van Rotterdam www.bibliotheek.rotterdam.nl Inleiding Wederopbouw Rotterdam Wederopbouw is het begrip dat gebruikt wordt voor de herbouw van Nederland na de Deze maand ziet de kalender er iets anders uit dan jullie gewend zijn: deze speciale verwoestingen van de Tweede Wereldoorlog. In de architectuur en stedenbouw betreft editie staat in het teken van de wederopbouw van Rotterdam. Het afgelopen jaar het vooral de periode van 1945 tot ongeveer 1968. Rotterdam is dé Wederopbouwstad hebben wij veel gesprekken gevoerd met jullie en we merkten dat er veel mooie van Nederland. Hier is de wederopbouw het best zichtbaar, vooral in het centrum. verhalen waren over vroeger en dat bracht ons op het idee een oproep te plaatsen om Door het bombardement van 14 mei 1940 was het hart van de stad verwoest. Maar ook deze verhalen te delen. Wat zijn jullie ervaringen in de periode van de wederopbouw? andere steden als Middelburg, Arnhem, Nijmegen en Den Helder werden zwaar getrof- De maand mei staat in het teken van de wederopbouw. 18 mei is de symbolische fen. Rotterdam heeft de wederopbouw het meest rigoureus aangepakt en de nieuwe datum voor het vieren van de wederopbouw. Dit is de dag waarop stadsarchitect ideeën over de functionele stad het meest consequent toegepast. Rotterdam stond niet W.G. Witteveen in 1940 de opdracht kreeg voor zijn wederopbouwplan. bekend om zijn stadsschoon, dus er werd zoveel geruimd dat er ruimte ontstond voor een nieuwe, betere, mooiere stad. Tijdens de bezetting kwam de wederopbouw niet boek. Vele fotografen maakten in opdracht foto- van de grond. Er kon nauwelijks worden gebouwd. boeken van het nieuwe Rotterdam: Cas Oorthuys, Maar na de bevrijding werd in hoog tempo aan de Ed van Wijk, Kees Molkenboer en Frits Rotgans. De wederopbouw van stad en haven gewerkt. Op de gemeente liet ook films maken over de Wederop- Coolsingel stond een lichtreclame met de woorden bouw, zoals Houen Zo! en En toch…Rotterdam!. Het Aan den slag. Rotterdammers weten van aanpak- gemeentearchief gaf kunstenaars opdrachten om ken. K.P. van der Mandele sprak bij de onthulling de bouwactiviteiten vast te leggen en liet de foto- in november 1945: “Temidden der gedenkplaat- graaf Jan Roovers de stad fotograferen. sen van onze gevallenen verrijst dit monument, dat oproept tot arbeid. Wij staan voor de grootse De euforie over de wederopbouw maakte eind taak een nieuwe stad te bouwen. Werkgevers en jaren zestig plaats voor scepsis en kritiek. Het werknemers zullen de handen ineenslaan en door- nieuwe centrum werd kaal, zakelijk en ongezel- zetten. Zij zullen werken en werk scheppen. Moge lig gevonden. Het moest attractiever, socialer en dit monument een aansporing en een middel tot groener worden, met vooral meer woningen en inspiratie zijn.” recreatieve voorzieningen. In de jaren zeventig werden Amsterdamse architecten als Piet Blom Het enthousiasme over de wederopbouw van Rot- gevraagd om de stad gezellig te maken. Gebou- terdam was groot. De bouwactiviteiten werden wen uit de wederopbouwperiode werden gesloopt door de meeste Rotterdammers met trots gevolgd. en vervangen door eigentijdse architectuur. Vanaf Op de jaarlijkse Opbouwdag waren er allerlei acti- het eind van de twintigste eeuw ondervindt de viteiten om aan deel te nemen en stonden er grote wederopbouw een herwaardering. Vele publica- stukken over in de dagbladen. De Wederopbouw- ties, tentoonstellingen en manifestaties bena- ritten van de RET werden druk bezocht. drukken de unieke kwaliteiten van de Rotterdam- se wederopbouw. De brandgrens, de grens van het Verder waren er tentoonstellingen als Rotterdam tijdens het bombardement verwoeste gebied, is Straks (1947), De Maasstad in de Steiger (1949) en in de stad gemarkeerd. Diverse gebouwen uit de Een stad herrijst (1950) en de vijfjaarlijkse mani- wederopbouwperiode zijn inmiddels benoemd als festaties Ahoy’ (1950), E55 (1955), Floriade (1960) rijksmonument en gerestaureerd. In 2015 is het en C70 (1970). Twee tijdschriften waren volledig 75-jarig jubileum van de wederopbouw gevierd. gewijd aan de Wederopbouw van Rotterdam: Rotterdam Bouwt! en De Maasstad. Tien en twintig Bron: https://wederopbouwrotterdam.nl/artike- jaar wederopbouw werden begeleid door een len/wat-is-wederopbouw 2 3 Prijsvraag voor de Wederopbouw Prijsvraag voor de Wederopbouw Wij hebben onze collega John Tholen, Conservator Erfgoedcollecties, gevraagd eens op zoek te gaan binnen onze uitgebreide Rotterdam- collectie. Welke stukken bewaren wij over de wederopbouw? John Tholen heeft iets bijzonders gevonden; leest u mee? Een stad volgens ‘Nederlandschen geest’ Een prijsvraag voor de wederopbouw De jury bestond niet uit de minsten. Twee van de belangrijkste personen voor de wederopbouw tij- Op 5 september 1941, ruim vier maanden na het dens de oorlogsjaren maakten onderdeel uit van bombardement op Rotterdam, werd een open- de jury: Willem Gerrit Witteveen en Johan Ringers. bare ‘ideeënprijsvraag’ uitgeschreven ‘ten doel Direct na het bombardement kreeg stadsarchitect hebbende stedenbouwkundig-architectonische Willem Gerrit Witteveen van het gemeentebe- ontwerpen te verkrijgen voor de bebouwing van stuur de opdracht tot het maken van een plan voor het Hofplein en de Blaak’. Alle Nederlandse ar- wederopbouw van de binnenstad. Als een van de chitecten werden hiermee uitgenodigd een plan weinige nog bruikbare panden werd de Gemeen- voor wederopbouw van deze twee gebieden in te tebibliotheek aan de Nieuwemarkt aangewezen sturen. als zijn kantoor. Binnen enkele maanden stampte Witteveen een nieuwbouwplan uit de grond, dat Bibliotheek Rotterdam bewaart nog altijd een ex- voornamelijk bestond uit traditioneel-historise- emplaar van het juryrapport in de collectie. De rende bebouwing en op veel kritiek stuitte. Het tegelijk met Witteveen aangesteld om als ‘Algemeen jury dan wel als typisch ‘Hollandsch’ moest worden eerste zin van dat rapport laat direct blijken dat plan werd daarom, en vanwege de schaarste aan Gemachtigde voor den Wederopbouw’ in Rotterdam gezien, blijft redelijk vaag. Het juryrapport benoemt ook de Duitse bezetter er veel aan gelegen was de bouwmateriaal tijdens de oorlog, voor een groot het enorme project in goede banen te leiden. Na de dat inzendingen ‘een waardige vertegenwoordiging’ stad weer op te bouwen. De prijsvraag was name- deel nooit uitgevoerd. Witteveen verliet na enkele oorlog werd hij minister van Openbare werken en moeten vormen ‘van het Nederlandsch karakter en lijk uitgevaardigd ‘overeenkomstig den wensch jaren verbolgen Rotterdam. Johan Ringers werd Wederopbouw en was in die hoedanigheid betrokken van den Nederlandschen geest’. Die is ‘krachtig, sober van den Rijkscommissaris voor het bezette Ne- bij het uiteindelijke Basisplan voor de wederopbouw en eerlijk’. Enerzijds is die geest gestoeld op het ver- derlandsche gebied’. Prijsvraag en juryrapport van Rotterdam. Gemeente Rotterdam kende hem in leden: ‘Tot dezen in de loop der tijden gevormden moeten daarom ook wel als propaganda worden 1963 de Van Oldenbarneveltpenning toe voor zijn geest behoort een zeker individualisme, dat in onzen bestempeld. verdiensten rondom de wederopbouw. bloeitijd zijn bewonderenswaardigen en krachtigen vorm heeft gekregen; maar de vormgeving van dezen Desalniettemin was de prijsvraag voor architecten De ingezonden plannen vielen, afgaande op het jury- bloeitijd behoort tot het verleden ….’ Inzendingen een reële optie waarmee een aanzienlijk geldbe- rapport, vaak erg tegen. De jury had vooral het ideaal moeten daarom vooral ook de toekomstige volksaard drag als prijs kon worden gewonnen. Voor zowel van een ‘Hollandsche stad’ voor ogen. Het reglement omarmen: ‘Zoo kan met zich voorstellen, dat in de ko- Hofplein als Blaak werden een eerste prijs à 6000 bij de prijsvraag bevatte ‘den eisch een bebouwing mende tijden een grootere samenwerking der Neder- gulden, een tweede prijs à 5000 gulden en een van een zoo zuiver mogelijk Hollandsch karakter te landsche krachten zal ontstaan, waardoor het indi- derde prijs à 3000 gulden uitgeloofd. De jury ont- ontwerpen’. Eén van de voorstellen werd dan ook af- vidueele minder overheerschend naar vooren treedt ving maar liefst 80 inzendingen. Het juryrapport gewezen omdat ‘de vorm van de architectuur en de dan dit in de laatste paar honderd jaar in Nederland over al deze inzendingen is klip-en-klaar: ‘De Jury geprojecteerde skyscrapers niet het karakter weerge- het geval is geweest.’ Een moeilijke opdracht, waar- moet tot haar leedwezen constateeren, dat het re- ven van een Hollandsche stad’. Een andere inzending aan geen enkele inzending kon voldoen. sultaat van de prijsvraag beneden haar verwach- heeft ‘allure, grootheid en harmonie’, maar ‘van een tingen is gebleven. Onder het tachtigtal inzendin- Hollandsch karakter is in dezen opzet weinig te be- Het Rapport betreffende den uitslag van den ideeënprijsvraag gen, dat zij ter beoordeeling verkreeg, bevindt zich speuren’ – de tijden zijn wat dat betreft inmiddels wederopbouw Rotterdam Hofplein en Blaak, uitgeschreven door geen enkele, welke naar haar meening op zooda- den Algemeen Gemachtigde voor den Wederopbouw is digitaal gelukkig veranderd. Inderdaad stroken deze voorstel- nige kwaliteiten aanspraak kan maken, dat zij te raadplegen in Het Geheugen van Nederland of ter inzage len niet met de traditionelere gebouwen die stads- beschikbaar in onder andere Bibliotheek Rotterdam. voor bekroning in aanmerking kan komen.’ architect Witteveen voor ogen had. Wat volgens de 4 5 Activiteiten Activiteiten Wederopbouwdag Wederopbouwritten in oude jaren vijftig