«نشریه پژوهش های کاربردی زراعی» دوره 32 - شماره 02- پیایند 123 تابستان 98 نشریه پژوهش های کاربردی زراعی دوره 32 - شماره 02- پیایند 123 تابستان 98 بررسی و گزینش در بین چند جمعیت خاکشیر بومی )Descurainia sophia( استان خراسان رضوی برای عملکرد و اجزای عملکرد در شرایط گلخانه Investigation and selection among native populations of Flixweed (Descurainia sophia) of Khorasan Razavi province for yield and yield components under greenhouse condition ناهید حبیبی1، سید حسین نعمتی*2، مجید عزیزی ارانی3، حسین آروئی4 1. دانشجوی دکتری علوم باغبانی، گروه علوم باغبانی، دانشگاه فردوسی مشهد. 2. دانشیار دانشکده کشاورزی، گروه علوم باغبانی، دانشگاه فردوسی مشهد. )نگارنده مسئول( 3. استاد دانشکده کشاورزی، گروه علوم باغبانی، دانشگاه فردوسی مشهد 4. دانشیار دانشکده کشاورزی، گروه علوم باغبانی، دانشگاه فردوسی مشهد تاریخ دریافت:24/07/1397 - تاریخ پذیرش: 04/10/1397 - شناسانۀ برنمود رقمی:aj.2018.123506.1351/10.22092 چکیده حبیبی، ن.، نعمتی، س. ح.، عزیزی ارانی، م.، آروئی، ح. بررسی و گزینش در بین چند جمعیت خاکشیر بومی )Descurainia sophia( استان خراسان رضوی برای عملکرد و اجزای عملکرد در شرایط گلخانه نشریه پژوهش های کاربردی زراعی دوره 32 - شماره 02- پیایند 123 تابستان 98: 60-75 با توجه به آنکه خاکشیر از مهمترین گیاهان دارویی می باشد لذا این مطالعه به بررسی و گزینش از بین چند جمعیت خاکشیر بومی استان خراسان رضوی برای صفات کمی می پردازد. در این بررسی از 10 جمعیت خاکشیر جمع آوری شده شامل داورزن، الماجق، بشرویه، سربندکﻻت، گلمکان، فریمان، کاشمر، رباط سنگ، قلعه زو و باخزر استفاده شد. پس از جمع آوری جمعیت های مختلف خاکشیر؛ آزمایش در گلخانه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی به صورت فاکتوریل در طول شهریور 1394 تا دی 1396انجام شد. فاکتور اول شامل 10 جمعیت خاکشیر و فاکتور دوم نیز شامل 6 نسل گزینش )هر نسل حدود 4 ماه در گلدان( بود که آزمایش حدود 2 سال طول کشید. براي تجزیه تحلیل دادهها از نرم افزار SPSS 19 استفاده شد. براي مقایسه میانگی نها از آزمون حداقل تفاوت معنی دار استفاده شد. نتایج نشان داد که با افزایش نسل از 1 به 6 وزن هزار دانه به صورت مداوم افزایش یافت. در نسل 6 تکثیر خاکشیر بیشترین وزن هزار دانه در جمعیت گلمکان به مقدار 17/1 گرم مشاهده شد. کمترین وزن هزار دانه نیز در جمعیت رباط سنگ به مقدار 02/1 گرم حاصل شد که تفاوت آنها معنی دار بود. نتایج حاصل از تجزیه کﻻستر صفات عملکردی به صورت نمودار دندوگرام در نسل اول و آخر نشان داده شده است. طبق نتایج به دست آمده نمودار دندوگرام در نسل 1 بیشترین تشابه از لحاظ مقادیر پایین صفات عملکردی در جمعیت های داورزن، رباط سنگ و فریمان مشاهده شد. همچنین در نسل 1 بیشترین تشابه از لحاظ مقادیر باﻻی صفات عملکردی در جمعیت های گلمکان، سربندکﻻت و قلعه زو مشاهده شد. طبق نتایج به دست آمده نمودار دندوگرام در نسل 6 بیشترین تشابه صفات عملکردی از لحاظ مقادیر پایین در جمعیت های بشرویه، داورزن و رباط سنگ مشاهده شد. با افزایش نسل از 1 به 6 وزن هزار دانه افزایش یافت. در نسل 6 عملکرد نسبت به نسل 1 حدود 36 درصد افزایش یافت. در نسل 6 تکثیر خاکشیر بیشترین عملکرد در جمعیت گلمکان به مقدار 83/1 گرم در بوته مشاهده شد. کمترین عملکرد نیز در جمعیت بشرویه به مقدار 33/1 گرم حاصل شد. این امر بیان می دارد که جمعیت های ذکر شده شامل گلمکان، سربندکﻻت، قلعه زو پتانسیل باﻻیی برای برنامه های به زراعی و باﻻ رفتن صفات عملکردی دارند. ` واژه های کلیدی: خاکشیر، تعداد غﻻف، وزن هزار دانه، جمعیت آدرس پست الکترونیکی نگارنده مسئول: [email protected] 60 بررسی و گزینش در بین چند جمعیت خاکشیر .... مقدمه عراق و ایران( است. خاکشیر تلخ )بدل( امروزه بسیاری از صنایع داروسازی ترکیبات Sisymberium irio L از تیره Brassicaceae شیمیایی حاصل از گیاهان را مورد توجه قرار داده می باشد که نخستین بار در آغاز قرن بیستم اند، به طوری که احداث مزارع وسیع آزمایشی در کالیفرنیا گزارش شد. گیاه خاکشیر گیاهی و تولیدی برای گیاهان دارویی به عنوان شاخه علفی )یکساله، پاییزه( به ارتفاع 150-15 سانتی مهمی از کشاورزی مطرح شده است. در این متر است که توسط بذر تکثیر می یابد. این علف راستا همه ساله صد ها هکتار از زمین های زراعی هرز گسترش زیادی دارد و می توان آن را در در کشورهای اروپایی و آمریکا برای کشت بسیاری از محصوﻻت زراعی و غﻻت پاییزه گیاهان دارویی اختصاص می یابند ),Omidbeigi مشاهده کرد. گیاه خاکشیر به وفور در زمینهای 2009(. در کشور ما به رغم پیشینه طوﻻنی در زراعی بایر رشد می کند واز دانه های آن شربتی مصرف گیاهان دارویی و گذشته درخشان خود درست می کنند که عطش را فرو می نشاند. در دانش گیاهان دارویی و همچنین تنوع فراوان فرانسوی ها خاکشیر را singer plant یا گیاه آواز گونه های دارویی، هنوز آن گونه که شایسته خوان نامیده اند چون گرفتگی صدا را درست است گام های اساسی در زمینه کشت انبوه، کرده و مدر، خلط آور، ضد یبوست و اشتها فرآوری و شناسایی ترکیبات شیمیایی گیاهان آور است. از دم کرده آن در درمان التهابات دارویی برداشته نشده است. عﻻوه بر این بسیاری دهانی استفاده می شود. بیشتر بر قلب موثر است. از گیاهان دارویی منحصر به فرد موجود در گیاه تازه آن مثمر می باشد و با خشک کردن کشور ایران حتی وارد مراحل اهلی سازی نشده آن اثراتش را از دست می دهد ),Omidbeigi و با برداشت بی رویه و غیر اصولی از منابع طبیعی 2005(. اهلی نمودن و بررسی و گزینش در بین زمینه انقراض و نابودی آن ها فراهم شده است. جمعیت بومی خاکشیر در اصﻻح گیاه مورد نظر بنابراین شایسته است که با شناخت و مطالعه مفید می باشد. بنابراین برای رسیدن به هدف روند تولید گیاهان دارویی و توسعه تحقیقات در اصﻻحی مورد نظر در فرآیند اهلی سازی ابتدا زمینه اهلی سازی گیاهان دارویی که هنوز وارد باید انتخاب جمعیت را مد نظر قرار داد. به دلیل چرخه تولید زراعی نشده اند، زمینه برای تأمین عدم گرده افشانی کامل خاکشیر خود باروری نیاز صنایع داروسازی و افزایش سطح درآمد و دگرباروری بین جمعیتها انتخابی انجام می تولید کنندگان و بهره برداران گیاهان دارویی شود. این کار به دلیل خودناسازگاری اسپروفیتی فراهم گردد )Sadegian, 2013(. خاکشیر انجام می شود که باعث عدم تکمیل خاکشیر معمولی )اصل( با نام علمی. صد در صدی گرده افشانی می شود و برای Descurainia Sophia L از خانواده اطمینان از گرده افشانی کامل از یکی روش Brassicaceae می باشد. این گیاه بومی اروپا های دگرباروی با نام گرده افشانی آزاد استفاده و مناطق گرمسیری آسیا )افغانستان، ارمنستان، می شود. خودناسازگاری در خاکشیر چندان 61 «نشریه پژوهش های کاربردی زراعی» دوره 32 - شماره 02- پیایند 123 تابستان 98 زیاد نیست چون گیاهان کاشت شده بذر تولید گلدهی، عملکرد گل در بوته، تعداد گل در کرده اند و بنابراین گزینش بین آنها امکان پذیر بوته، وزن 1000 دانه، طول روزنه، طول و عرض است. انتخاب برای صفات اجزای عملکردی برگ، طول دمبرگ، رنگ گلبرگ، تیپ برگ می تواند منجر به ایجاد رقم گردد که از عملکرد و نهنج در 27 ژنوتیپ پرداختند. یکی از نتایج و کیفیت بهتری نسبت به والدین اولیه برخوردار افزایش ارتفاع بوته، تشکیل برگهای جدید در است. از آنجا که بیشتر دانه آن برای مصارف باﻻی گیاه است که برگهای جوان با کارایی درمانی استفاده می شود گزینش نهایی بر روی بیشتر، معموﻻً در باﻻی برگ های قدیمی قرار رنگ و اندازه دانه و خاصیت دارویی آن است. دارند و مقدار بیشتری از نور خورشید را دریافت بعد از انتخاب جمعیت ها در اقلیم های مختلف می کنند. این خصوصیت گیاه، کارآمدترین خراسان رضوی، جمعیت ها در شرایط یکسان برگ ها را در بهترین موقعیت از نظر فتوسنتز قرار زراعی کشت شده و در طی 6 نسل بهترین آنها می دهد )Taiz & Zaiger, 2000(. مهدیخانی و بر اساس صفات عملکردی صورت گرفته تا همکاران )Mahdikhani et al., 2015( در تفاوت بین جمعیت ها بدست آید و در نهایت بررسی خصوصیات زراعی و روابط بین آنها توده یا جمعیتی با صفات کمی باﻻتری نسبت در توده های بابونه آلمانی بیان کردند که تنوع به والدین از نظر زراعی بدست آید. فنوتیپی باﻻ برای عملکرد گل در بوته، تعداد میلر و همکاران )Miler et al., 1981( گل در بوته و درصد اسانس بود در حالی که معتقدند که وزن دانه خاکشیر متاثر از سرعت صفات فنولوژیکی، تعداد گلچه زبانه ای، قطر وطول مدت پر شدن دانه است. پورداد گل و طول گل کمترین تنوع فنوتیپی را نشان )Pourdad, 2002(، احمد و همکاران )Ahmad دادند. et al., 1991( و چارلز و هیزر ),Chalz & Hizet هدف از انجام این تحقیق بررسی نسل های 1991( گزارش کردند این تفاوت ها عﻻوه بر توده ها یا جمعیت های بومی گیاه خاکشیر خصوصیات ژنتیکي، به شرایط محیطي نیز ارتباط مناطق مختلف استان خراسان رضوی به لحاظ دارد با این وجود، ﻻزم است با انجام آزمایشات عملکرد و صفات وابسته می باشد. بیشتر در منطقه ي مذکور به صحت این ادعا مواد و روش ها افزوده شود. پیرخضری و همکاران )Pirkhezri این مطالعه به بررسی و گزینش از بین چند et al., 2009(، با استفاده از تعدادی صفات جمعیت خاکشیر بومی استان خراسان رضوی مرفولوژیکی و زراعی، تنوع ژنتیکی برخی برای صفات کمی می پردازد. در این بررسی از گونه های بابونه در دو جنس )Anthemis و از 10 جمعیت خاکشیر جمع آوری شده Matricaria( به بررسی 16 صفت ارتفاع، قطر شامل داورزن، الماجق، بشرویه، سربندکﻻت، گل، قطر نهنج، تعداد گل های زبانه ای، درصد گلمکان، فریمان، کاشمر، رباط سنگ، قلعه زو گل خشک، وزن 100 گل، تاریخ شروع و باخزر استفاده شد. پس از جمع آوری جمعیت 62 بررسی و گزینش در بین چند جمعیت خاکشیر .... های مختلف خاکشیر؛ آزمایش در گلخانه تناوب روز و شب 30 و 20 درجه تنظیم شد. تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی قطر دهانه گلدان 16 سانتیمتر و تعداد 10 بوته در سال 1394 به صورت فاکتوریل انجام شد.