ONI TWORZYLI NASZĄ HISTORIĘ ONI TWORZYLI NASZĄ HISTORIĘ Prace laureatów Wojewódzkiego Konkursu im. gen. bryg. prof. Elżbiety Zawackiej 2009–2013 Wojciecha Polaka pod redakcją Toruń 2013 Redakcja naukowa: Prof. dr hab. Wojciech Polak Koncepcja i realizacja publikacji: Anna Hołub, Biuro ds. Edukacji Regionalnej, Departament Edukacji i Sportu Urzędu Marszałkowskiego Województwa Kujawsko-Pomorskiego w Toruniu Elżbieta Wykrzykowska, Biblioteka Pedagogiczna im. gen. bryg. prof. Elżbiety Zawackiej w Toruniu Opracowanie graficzne, projekt okładki, skład: Franciszek Otto Korekta: Izabella Milewska-Warta Recenzenci: Prof. dr hab. Mirosław Golon Prof. dr hab. Janusz Małłek Logotyp edukacji regionalnej zaprojektowała Magda Roszkowska z Zespołu Szkół Plastycznych im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy Wersję elektroniczną logotypu kohr wykonał Franciszek Otto Reprodukowane w pracach fotografie zostały przekazane przez laureatów, którzy w przesłanych dokumentach oświadczyli, że mają do nich prawa autorskie. Urząd Marszałkowski Województwa Kujawsko-Pomorskiego nie ponosi odpowiedzialności za naruszenie praw osób trzecich. Wydawca: Urząd Marszałkowski Województwa Kujawsko-Pomorskiego w Toruniu Plac Teatralny 2 87-100 Toruń tel. (56) 62 18 600 Kontakt: Biuro ds. Edukacji Regionalnej Departament Edukacji i Sportu Urząd Marszałkowski Województwa Kujawsko-Pomorskiego w Toruniu e-mail: [email protected] tel. 660 697 049 tel. (56) 646 20 21 wew. * 2557 © Copyright by Urząd Marszałkowski Województwa Kujawsko-Pomorskiego Toruń 2013 © Copyright by Autorzy tekstów ISBN 978-83-930279-3-4 Urząd Marszałkowski Województwa Kujawsko-Pomorskiego serdecznie dziękuje Pani Dorocie Zawackiej-Wakarecy Prezes Fundacji Generał Elżbiety Zawackiej w Toruniu i Panu Władysławowi Kościuchowi z Torunia za bezpłatne przekazanie zdjęć zamieszczonych w niniejszej publikacji. Organizatorzy Konkursu dziękują członkom Grupy Rekonstrukcji Historycznej 63. Toruńskiego Pułku Piechoty za udział w corocznych obchodach urodzin generał Elżbiety Zawackiej. Zdjęcia na okładce pochodzą z nagrodzonych prac oraz ze zbiorów Fundacji Generał Elżbiety Zawackiej w Toruniu (fotografia Elżbiety Zawackiej pochodzi z lat 80. XX w.) Wersja elektroniczna publikacji znajduje się na stronach: Klubu Odkrywców Historii Regionu www.kohr.kujawsko-pomorskie.pl Kujawsko-Pomorskiej Biblioteki Cyfrowej www.kpbc.umk.pl ProjektProjekt jest współfinansowany jest współfinansowany ze środków środków Europejskiego Europejskiego Funduszu Funduszu Rozwoju Regionalnego Rozwoju Regionalnegow ramach Regionalnego w ramach Programu Regionalnego Operacyjnego ProgramuWojewództwa Operacyjnego Kujawsko- Województwa Kujawsko-PomorskiegoPomorskiego na lata na 2007-2013 lata 2007-2013 oraz ze środków oraz Samorząduze środków Województwa Samorządu Kujawsko-Pomorskiego Województwa Kujawsko-Pomorskiego Organizatorzy Wojewódzkiego Konkursu im. gen. bryg. prof. Elżbiety Zawackiej „Oni tworzyli naszą historię" Województwa Kujawsko-Pomorskiego wUrząd Toruniu Marszałkowski Fundacja Generał Elżbiety Zawackiej. Archiwum i Muzeum Pomorskie Armii Krajowej oraz Wojskowej Służby Polek w Toruniu Biblioteka Pedagogiczna w Toruniu im. gen. bryg. prof. Elżbiety Zawackiej Patronat Honorowy Krystyna Szumilas Minister Edukacji Narodowej Patronat medialny Telewizja Polska S.A. Oddział w Bydgoszczy Kujawsko-PomorskiegoWojewódzki Konkurs im. w gen. ramach bryg. Edukacji prof. Elżbiety Regionalnej. Zawackiej „Oni tworzyli naszą historię" jest realizowany przez Samorząd Województwa HistoriiPrace nagrodzone Regionu www.kohr.kujawsko-pomorskie.pl i wyróżnione w konkursie w administrowanymlatach 2009–2013 przez oraz Biuro dokumentacja ds. Edukacji fotograficzna Regionalnej, i filmowa z wręczania nagród w pięciu edycjach konkursu są dostępne na portalu Klubu Odkrywców Departament Edukacji i Sportu, Urząd MarszałkowskiKlub Odkrywców Województwa Historii Regionu Kujawsko-Pomorskiego w Toruniu. www.kohr.kujawsko-pomorskie.pl e-mail: [email protected] 1. Kapituła Konkursu 2013 7 Skład Kapituły Kapitułę Konkursu powołuje Marszałek Województwa Kujawsko-Pomorskiego. Skład Kapituły V edycji Wojewódzkiego Konkursu im. gen. bryg. prof. Elżbiety Zawackiej „Oniprof. tworzyli dr hab. naszą Wojciech historię”: Polak kierownik Katedry Konfliktów Politycznych na Uniwersytecie – Mikołajaprof. dr hab. Kopernika Zdzisław w Toruniu, Biegański Przewodniczący Kapituły Konkursu na Uniwersytecie Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy – kierownik Zakładu Dydaktyki Historii i Edukacji Europejskiej dr Agnieszka Wieczorek – adiunkt w Zakładzie Dydaktyki Historii i Wiedzy o Społeczeństwie na Uniwersyteciedr Ewa Puls Mikołaja Kopernika w Toruniu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy – adiunkt w Zakładzie Dydaktyki Historii i Edukacji Europejskiej na Uniwersytecie Katarzyna Minczykowska Elżbieta Skerska – wiceprezes Fundacji Generał Elżbiety Zawackiej Elżbieta Wykrzykowska– dokumentalistka Fundacji Generał Elżbiety Zawackiej - kiej w Toruniu – dyrektor Biblioteki Pedagogicznej im. gen. bryg. prof. Elżbiety Zawac Anna Siemińska – pracownik merytoryczny Biblioteki Pedagogicznej im. gen. bryg. prof. Elżbiety ZawackiejCzesław Ficner w Toruniu - wództwa Kujawsko-Pomorskiego w Toruniu – dyrektor Departamentu Edukacji i Sportu Urzędu Marszałkowskiego Woje Sylwia Sobczak Województwa Kujawsko-Pomorskiego w Toruniu – zastępca dyrektora Departamentu Edukacji i Sportu Urzędu Marszałkowskiego Anna Hołub – kierownik Biura ds. Edukacji Regionalnej w Departamencie Edukacji i Sportu Urzędu Marszałkowskiego Województwa Kujawsko-Pomorskiego w Toruniu, Sekretarz Kapituły Konkursu.- cielom i rodzicom. Członkowie Kapituły Konkursu serdecznie gratulują wszystkim laureatom Konkursu, ich nauczy Spis treści Przedmowa 13 Piotr Całbecki Przedmowa 15 Dorota Zawacka-Wakarecy Nota biograficzna Elżbiety Zawackiej 17 Katarzyna Minczykowska Wojciech Polak Wprowadzenie 23 Rozdział l 2009 – I EDYCJA 25 Historia zesłania na Syberię 27 Emilia Wyczyńska Cudownie ocalony – Jan Jabłoński 33 Łukasz Stasiak Sara Brózdowska Opowieść o kobiecie – gorącej patriotce 43 Kamil Skorzewski „Solidarność” – Jan Rulewski 53 „Złota Szabla” naszego cichociemnego 59 Kinga Majewska Ksiądz Stanisław Laskowski 71 Łukasz Kołodziejczak 77 Rozdział II 2010 – II EDYCJA Moi dziadkowie w historii Pomorza 79 Michał Polak Wojskowy obóz internowania w Chełmnie 1982–83 107 Michał Składanowski Stanisław Grąźlewski (1902–1977). Kowal w obronie Ojczyzny Maciej Grąźlewski 119 Prywatna wojna z komuną 139 Agata Napierska Niezwykli – obraz opozycjonistów lat 80., związanych z toruńskimi 147 szkołamiMarta Piątkowska średnimi Zapomniany bohater powstania wielkopolskiego Monika Janiak 155 Sonia Waleszczuk Ku chwale Ojczyzny, czyli zarys dziejów matki chrzestnej sztandaru lotników 169 Rozdział III 2011 – III EDYCJA 179 Janina Awgulowa 181 Michał Polak Wspomnienia sybiraczki 201 Joanna Wojdyło Bohater drugiego planu 215 Marcin Kusiak Tadeusz – wzór do naśladowania... 225 Maciej Senska Walka o lepsze jutro 243 Aleksandra Osmańska Karolina Barancewicz Wyrwany z niepamięci... 255 Rozdział IV 2012 – IV EDYCJA 267 Anna Ulewicz Mieczysława Barcikowska – działaczka NSZZ „Solidarność” 269 w okresie stanu wojennego Kamyki pamięci 287 Magdalena Knak Opowieść styczniowa, czyli o tym, jak przebiegało powstanie wielkopolskie 305 wJoanna Żninie Kalka Listy bez dokładnego adresu 319 Monika Górska Pełnić służbę Bogu, Polsce i ludziom... 339 Weronika Piątek Alojzy Jedamski – człowiek z zegarmistrzowską pamięcią 351 Joanna Banasik Rozdział V 2013 – V EDYCJA 367 Walczyła w małym mieście o wielką sprawę: Małgorzata Dzwonkowska 369 –Kinga działaczka Jurewicz społeczno-polityczna Anna Cukrowska Stanisław Hammermeister – żył dla innych 383 Non omnis moriar 405 Andżelika Szafrańska Zygmunt Uzarowicz – niestrudzony włodarz Lipna w latach 1924–1939 419 Aleksandra Kuźmińska Klaudia Walewska Znad Prutu do Kazachstanu, w mundurze „kościuszkowca” na Berlin 437 – wojenna odyseja Karola Ozimka Spadek po historii, która na szczęście minęła 455 Michał Olszewski Rozdział VI – LISTA NAGRODZONYCH 469 471 I edycja – 2009 rok 475 II edycja – 2010 rok 487 III edycja – 2011 rok 503 IV edycja – 2012 rok 519 V edycja – 2013 rok Piotr Całbecki Marszałek Województwa Kujawsko-Pomorskiego K iedy w styczniu 2009 roku zmarła gen. bryg. prof. Elżbieta Zawacka, - zastanawialiśmy się, jak uczcić pamięć o tej wielkiej patriotce. Uznaliśmy, że najpiękniejszym pomnikiem będzie kontynuowanie dzieła Profesor Zawac kiej, którym było upowszechnianie historii. Dlatego ogłosiliśmy konkurs imienia - Pani Generał, adresowany do młodzieży. Książka, którą oddajemy dziś w Państwa ręce, podsumowuje pięć edycji kon kursu. Przez pięć lat dziesiątki młodych ludzi przeszukiwały rodzinne archiwa, rozmawiały z najbliższymi i sąsiadami, tworząc wyjątkowy zbiorowy portret pokoleń naszych rodziców i dziadków, mieszkańców regionu. To oni, często - bezimienni bohaterowie walki o niepodległość, wolną Polskę oraz przetrwanie w trudnych czasach totalitaryzmu, tworzyli naszą historię. Historię rodzin, ma łych ojczyzn, regionu i kraju. - Poznawanie i przybliżanie losów takich ludzi było celem Pani Generał. Teraz realizują go młodzi ludzie, zachęcani przez wspaniałych nauczycieli i wycho - wawców. Przynosząc dumę swoim rodzicom, bliskim i szkole. Zebrane w tej publikacji prace prezentują podwójne bogactwo – historycz nych doświadczeń, dramatycznych przeżyć i ciekawych wydarzeń zachowanych w pamięci, rodzinnych pamiątkach i dokumentach oraz bogactwo pomysłów na ich utrwalenie w literackiej czy dokumentalnej formie. Oba te walory stanowią