ZIMOWA SZKołA HISTORII NAJNOWSZEJ 2014 ZIMOWA SZKołA HISTORII NAJNOWSZEJ TOM III Instytut Pamięci Narodowej Komisja Ścigania Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu ZIMOWA SZKołA HISTORII NAJNOWSZEJ 2014 Referaty pod redakcją Marka Hańderka i Łukasza Kamińskiego Warszawa 2015 Materiały Zimowej Szkoły Historii Najnowszej zorganizowanej w Kuklówce k. Warszawy, 3–8 marca 2014 roku Projekt okładki Krzysztof Findziński Redakcja Dorota Białas Anna Równy Korekta Anna Kaniewska Indeks osób Łukasz Rybak Redakcja techniczna Marcin Koc Skład i łamanie Katarzyna Szubka Druk i oprawa Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy ul. K. Pułaskiego 6/10, 26-600 Radom © Copyright by Instytut Pamięci Narodowej Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Warszawa 2015 Seria „Zimowa Szkoła Historii Najnowszej”: tom 3 ISBN 978-83-7629-738-5 Zapraszamy na naszą stronę internetową www.ipn.gov.pl oraz do księgarni internetowej www.ipn.poczytaj.pl Spis treści Wstęp – Łukasz Kamiński . 7 Wykaz skrótów . 9 ApArAt WłAdzy W prL . 13 Mateusz Pazgan Referat społeczno-polityczny w starostwie powiatowym na przykładzie Kamiennej Góry w latach 1945–1950 . 15 Daniel Czerwiński Metody działania aparatu bezpieczeństwa w czasie wyborów 1947 i 1952 roku. Próba porównania na przykładzie województwa gdańskiego . 27 Filip Gończyński-Jussis Narzędzie stalinizacji. Towarzystwo Przyjaźni Polsko-Radzieckiej w terenie na przykładzie Lubelszczyzny (1948–1956) . 40 Jakub Szumski Rozliczenia z ekipą Edwarda Gierka. Przyczynek do zrozumienia zjawiska . 51 SpołeczeńStWo i tożSAmość . 61 Radosław Czaban Kwestia polska na Warmii i Mazurach w okresie plebiscytowym . 63 Aleksandra Wierzchowska „Dajmy Szczecinowi charakter polskiego miasta”. Polityka historyczna w Szczecinie w latach 1945–1950 . 74 Jarosław Dulewicz Katastrofa w Czarnobylu i jej wpływ na sytuację w Polsce . 87 prASA i poLitykA . 95 Marek Hańderek Komitet Prasy Młodych 1936–1939 . 97 Ewa Maj Zaangażowanie Stanów Zjednoczonych w konflikt wietnamski w świetle polskiej propagandy prasowej (1964–1968) . 108 Ludzie i ich LoSy . 119 Witold Konopka Brat Ludwik Muzalewski CM (1883–1944). Przyczynek do biografii . 121 Monika Wnuczek Działania prowadzone przez Wojewódzki Urząd Bezpieczeństwa Publicznego w Katowicach przeciwko kpt. Teodorowi Ludydze, byłemu pracownikowi Oddziału II Sztabu Głównego Wojska Polskiego . 132 5 Sebastian Liwoch Społeczno-kombatancka działalność pułkownika Franciszka Niepokólczyckiego po wyjściu na wolność w świetle dokumentów Służby Bezpieczeństwa . 141 Rafał Łatka Krakowskie władze wobec księży „negatywnych” na przykładzie działań wobec ks. Adolfa Chojnackiego (1932–2001) . 152 Tomasz Ceglarz Specyfika kampanii wyborczej kandydata PZPR do senatu Aleksandra Kwaśniewskiego w wyborach czerwcowych z 1989 roku . 160 StudiA interdyScypLinArne . 173 Michał Palczyński Flirt z kartografią. Mapy tematyczne w warsztacie historyka dziejów najnowszych . 175 Aneks. Mapy i wykresy . 185 Damian Utracki Podziały i klasyfikacje nazw własnych. Próba ujednolicenia i usystematyzowania . 192 Aneks. Wykaz nazw ustalonych przez Komisję Ustalania Nazw Miejscowości dla powiatu rzepińskiego . 200 indeks osób . 206 6 Wstęp III Zimowa Szkoła Historii Najnowszej została zorganizowana przez Instytut Pamięci Narodo- wej w marcu 2014 r. w Kuklówce koło Radziejowic. Uczestniczyło w niej kilkanaścioro młodych badaczy reprezentujących różne placówki badawcze. Program nawiązywał do programu VII Letniej Szkoły Historii Najnowszej, która odbyła się we wrześniu 2013 r.1 Zajęcia szkoły zainaugurował wykład prof. Jerzego Eislera, zatytułowany „Rola pierwszych sekretarzy KC PZPR w systemie politycznym PRL”. Doktor Andrzej Zawistowski poświęcił swoje wystąpienie kwestii funkcjonowania gospodarki w okresie Polski Ludowej, a prof. Andrzej Paczkowski przedstawił słuchaczom system nomenklatury kadr w PRL. Wykład dr. Janosa Tischlera dotyczył węgierskich reakcji na polski kryzys z lat 1980–1982, wykładowca przedstawił także porównanie procesu transformacji ustrojowej w obu państwach. Profesor Antoni Dudek zaprezentował uczestnikom szkoły własne refleksje związane z dylematami, z jakimi zmagają się historycy dziejów najnowszych. Wykład prof. Rafała Wnuka dotyczył relacji Polskiego Państwa Podziemnego z podziemiem komunistycznym i narodowym. Wystąpienie prof. Rafała Stobieckiego było poświęcone różnorodnym interpretacjom Okrągłego Stołu. Wykłady pozwalają słuchaczom szkoły nie tylko zapoznać się z osiągnięciami badawczymi wybitnych historyków, lecz także bliżej przyjrzeć się ich podejściu metodologicznemu oraz sposobom interpretacji. Wypracowaniu własnych umiejętności przez uczestników spotkania służą zajęcia warsztatowe. Pierwsze, prowadzone przez dr. Grzegorza Waligórę, poświęcone były możliwościom wykorzystania dokumentów wytworzonych przez Służbę Bezpieczeństwa w badaniach historycznych. Zajęcia przygotowane przez Ankę Grupińską pozwoliły słuchaczom zapoznać się z tajnikami sztuki prowadzenia wywiadu i zbierania relacji. Warsztaty przepro- wadzone przez Andrzeja Brzozowskiego były poświęcone trudnej sztuce pisania artykułów popularnonaukowych. Niniejsza książka zawiera teksty referatów uczestników szkoły, przedstawione podczas semi- nariów2. Zajęcia te prowadził dr Władysław Bułhak oraz niżej podpisany. Prezentacjom towarzy- szyła dyskusja, umożliwiająca wymianę opinii i dzielenie się przez młodych historyków swoim doświadczeniem badawczym. Pierwszy blok tekstów zawiera artykuły związane z funkcjonowaniem powojennego aparatu władzy. Mateusz Pazgan na przykładzie Kamiennej Góry przedstawił funkcjonowanie referatu społeczno-politycznego w starostwach powiatowych w latach 1945–1950. Daniel Czerwiński porównał działania wojewódzkich struktur aparatu bezpieczeństwa wobec „wyborów” z lat 1947 i 1952. Funkcjonowanie Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Radzieckiej jako narzędzia stalinizacji przedstawił na przykładzie województwa lubelskiego Filip Gończyński-Jussis. Jakub Szumski zajął się w swoim tekście kwestią prób rozliczeń z ekipą Edwarda Gierka, podejmowanych w różnych formach przez władze PRL w latach 1980–1984. 1 Zob. Letnia Szkoła Historii Najnowszej 2013. Referaty, red. A.M. Adamus, Ł. Kamiński, Warszawa 2014. 2 W niniejszym tomie zabrakło tekstów wystąpień: Olgi Kowalczyk, Moniki Napory, Grzegorza Sado i Kamila Szubarta. 7 Kolejny blok został zatytułowany „Społeczeństwo i tożsamość”. Otwiera go artykuł Rado- sława Czabana, poświęcony kwestii polskiej na Warmii i Mazurach w okresie plebiscytowym po I wojnie światowej. Aleksandra Wierzchowska przedstawia kształtowanie się powojennej polityki historycznej w Szczecinie. Jarosław Dulewicz opisał na wybranych przykładach wpływ katastrofy w Czarnobylu na sytuację w PRL. Trzecia grupa, złożona z dwóch tekstów, odnosi się do relacji świata polityki i prasy. Marek Hańderek odtworzył dzieje Komitetu Prasy Młodych. Tematyka artykułu Ewy Maj związana jest z propagandowym obrazem amerykańskiej polityki w Wietnamie w polskiej prasie z lat 1964–1968. Blok „Ludzie i ich losy” otwiera tekst Witolda Konopki, opisujący dzieje życia członka Zgro- madzenia Księży Misjonarzy, brata Ludwika Muzalewskiego. Trzy kolejne artykuły związane są z działaniami władz wobec poszczególnych osób. Monika Wnuczek opisała represje wobec kpt. Teodora Ludygi, oficera II Oddziału Sztabu Generalnego Wojska Polskiego. Sebastian Liwoch przedstawił stan wiedzy Służby Bezpieczeństwa na temat kombatanckiej działalności płk. Fran- ciszka Niepokólczyckiego. Z kolei Rafał Łatka omówił działania podejmowane przez SB wobec niepokornego kapłana – ks. Adolfa Chojnackiego. Ostatni tekst w tym dziale, autorstwa Tomasza Ceglarza, przedstawia charakterystyczne cechy kampanii wyborczej Aleksandra Kwaśniewskiego jako kandydata do senatu w wyborach czerwcowych w 1989 r. Ostatnia część niniejszej publikacji zawiera dwa teksty przedstawiające możliwości wykorzy- stania w badaniach historycznych metod wywodzących się z kartografii oraz onomastyki. Autorem pierwszego z nich jest Michał Palczyński, a drugiego Damian Utracki. III Zimowa Szkoła Historii Najnowszej była dziesiątym i z pewnością nie ostatnim spotkaniem w tej formule. Na rok 2015 zaplanowana jest IV Zimowa i IX Letnia Szkoła Historii Najnowszej. Podobnie jak w przypadku wszystkich dotychczasowych edycji materiały z tych spotkań zostaną opublikowane w ciągu roku. Publikacje referatów z kolejnych szkół stanowią dziś, jak się wydaje, najbardziej regularnie pojawiającą się historiograficzną serię wydawniczą. Kolejne książki są bardzo wymiernym, ale z pewnością nie jedynym efektem zimowych i letnich spotkań młodych badaczy dziejów najnowszych. Łukasz Kamiński 8 Wykaz skrótów AAN – Archiwum Akt Nowych w Warszawie AIPN – Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej AIPN By – Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej, Oddział w Gdańsku, Delegatura w Bydgoszczy AIPN Gd – Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej, Oddział w Gdańsku AIPN Ka – Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej, Oddział w Katowicach AIPN Kr – Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej, Oddział w Krakowie AIPN Ld – Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej, Oddział w Łodzi AIPN Sz – Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej, Oddział w Szczecinie AIPN Wr – Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej, Oddział we Wrocławiu AK – Armia Krajowa AKM – Archiwum Księży Misjonarzy w Krakowie AL – Armia Ludowa ANK – Archiwum Narodowe w Krakowie ANS – Akademia Nauk Społecznych AP [miasto] – Archiwum Państwowe [miasto] APRiT – Archiwum Polskiego Radia i Telewizji BBC – Britsh Broadcasting Corporation, Brytyjska Korporacja Nadawcza BLPRiT – Biuro Listów Polskiego Radia