Inimircigh agus an Ghaeilge: Idé-eolaíocht agus Cleachtas Teanga Lucht Inimirce na Gaeilge in Éirinn Tráchtas á thíolacadh mar pháirt-chomhlíonadh ar riachtanais chéim Ph.D. sa tSochtheangeolaíocht ag Justin McCubbin faoi stiúir an Dr. Tadhg Ó hIfearnáin Ollscoil Luimnigh Arna chur faoi bhráid Ollscoil Luimnigh, Samhain 2011 ii Achoimre Justin McCubbin Inimircigh agus an Ghaeilge: Idé-eolaíocht agus Cleachtas Teanga Lucht Inimirce na Gaeilge in Éirinn Tá ceisteanna teanga, féiniúlachta agus imeasctha faoi chaibidil sa dioscúrsa náisiúnta ó tháinig borradh faoin inimirce go hÉirinn um chasadh na mílaoise. Is annamh a dhírítear ar cheist an imeasctha le pobal na Gaeilge áfach agus is fíorbheagán plé atá déanta sa litríocht ar inimircigh a bheith ag imeascadh le pobail dúchais mhionteanga i dtíortha eile. Eascraíonn sin as an dlúthnasc a mhothaítear a bheith idir mionteanga agus eitneacht lucht a labhartha, creideamh eisintiúlach a bhfuil tionchar nach beag aige ar theoiric agus ar iarrachtaí aisiompaithe teanga le scór bliain anuas. Staidéar sochtheangeolaíoch atá sa tráchtas seo a thugann dúshlán an naisc mhothaithe sin trí iniúchadh a dhéanamh ar chleachtas agus ar idé-eolaíocht teanga roinnt inimirceach in Éirinn a bhfuil an Ghaeilge acu. Lonnaítear an taighde i gcomhthéacs an neamhréitigh idé-eolaíochta idir beartas follasach teanga an stáit agus an beartas atá le tuiscint as dioscúrsa agus gníomh an phobail agus na n-údarás i leith na Gaeilge. Cuireadh agallamh leathstruchtúrtha ar sheacht n-inimirceach déag sa bhliain 2007 ar cainteoirí laethúla Gaeilge iad agus a bhfuil cónaí orthu i gceantair Ghaeltachta agus uirbeacha. Cíoradh gnéithe éagsúla dá gcleachtas agus dá n-idé-eolaíocht teanga agus rinneadh anailís chriticiúil ar a gcuid dioscúrsa i dtaca le hábharthacht phraiticiúil agus feidhm féiniúlachta agus imeasctha na Gaeilge de. Rinneadh anailís chriticiúil freisin ar shamplaí den dioscúrsa poiblí a phléann na hábhair chéanna agus a bailíodh ó mheáin chlóite agus chraolta an Bhéarla agus na Gaeilge idir 2005 agus 2010. Léiríonn na torthaí go labhraíonn na faisnéiseoirí an Ghaeilge i réimse leathan fearann idir phríobháideach, shóisialta agus ghairmiúil agus go bhfuil féiniúlachtaí iolracha ag a bhformhór a chuimsíonn féiniúlacht Ghaelach. Cuireann siad in iúl ina gcuid dioscúrsa gur uirlis i gcomhair an imeasctha agus i gcoinne na seineafóibe í an Ghaeilge. Is é a mhalairt a léirítear sa dioscúrsa poiblí, go háirithe dioscúrsa an Bhéarla, a athchruthaíonn idé-eolaíochtaí nádúraithe faoi mhí-oiriúnacht na Gaeilge don saol comhaimseartha agus a chuireann an ciníochas agus an scothaicmeachas i leith iarrachtaí aisiompaithe teanga, go speisialta i gcomhthéacs na Gaelscolaíochta. Tríd an dá dhioscúrsa a chur i gcomórtas, faightear léargas ar an gcaoi a ndéantar idé- eolaíochtaí teanga agus féiniúlachta a bhainistiú i dteannta a chéile agus a chur in iúl i mbeartas teanga ag leibhéil éagsúla sa tsochaí. Is é príomhthátal an staidéir nach dtugtar spreagadh d’inimircigh an Ghaeilge a fhoghlaim agus a labhairt toisc go dtiocfadh sin salach ar fhíorbheartas teanga an phobail. Tá idé-eolaíocht an aonteangachais Bhéarla le tuiscint as dioscúrsa agus gníomh an phobail i leith na Gaeilge a thaispeánann na catagóirí féiniúlachta agus grúpbhallraíochta atá ar fáil d’inimircigh in Éirinn go hiarbhír agus a oibríonn san am céanna chun an dáileadh éagothrom cumhachta idir lucht aonteangach an Bhéarla agus pobal mionlaithe na Gaeilge a choimeád ina status quo. Is é luach an tsaothair go dtugann sé peirspictíocht úr ar an mbeartas teanga mar phleanáil féiniúlachta in aimsir mhórathruithe déimeagrafacha na hÉireann agus, ar shlí níos uilíche, go gcuireann sé lenár dtuiscint theoiriciúil ar an aisiompú teanga i gcomhthéacs an trasnáisiúnachais mhéadaithe agus an iolrachais féiniúlachta a ghabhann leis. iii Dearbhú Dearbhaím leis seo gurb é mo shaothar féin go hiomlán atá san ábhar seo atáim a thíolacadh le haghaidh measúnachta mar chuid den chlár staidéir don chéim Dochtúireachta sa tSochtheangeolaíocht agus nár tógadh aon chuid de as saothar aon duine eile ach amháin sa chás agus sa mhéid atá luaite agus aitheanta i dtéacs an tsaothair seo. Síníthe: ________________________________________ Dáta: _________________ iv Buíochas / Acknowledgements Tá mé go mór faoi chomaoin ag faisnéiseoirí uile an staidéir a roinn a gcuid ama agus a gcuid scéalta go flaithiúil liom. Níorbh ann don saothar seo gan iad. Ba mhaith liom mo bhuíochas a ghabháil go speisialta le stiúrthóir an taighde, an Dr. Tadhg Ó hIfearnáin, as ucht na comhairle agus na tacaíochta ar fad a thug sé dom ó thús deireadh an phróisis fhada seo. Tá mé buíoch freisin de scrúdaitheoirí an tráchtais, an Dr. John Walsh, Ollscoil na hÉireann, Gaillimh, agus an tOllamh Roibeard Ó Maolalaigh, Ollscoil Ghlaschú, as a gcuid moltaí fiúntacha go léir. Chomh maith leo sin, is mór an buíochas atá tuillte ag an gComhairle um Thaighde sna Dána agus sna hEolaíochtaí Sóisialta a mhaoinigh an taighde seo go fial ar feadh dhá bhliain. Finally, very special thanks to my family, particularly to Aunt Carol and Uncle Steve and above all to my mom, Peggy, an inexhaustible source of love and support who has always encouraged me to follow an unlikely path. v Liosta na dTáblaí Tábla 1.1: Líon náisiúnach neamh-Éireannach a raibh gnáthchónaí sa stát orthu agus a bhí i láthair ar oíche an daonáirimh (2006), rangaithe de réir náisiúntachta.................................................................................................24 Tábla 1.2: Líon na náisiúnach neamh-Éireannach (3 bliana d’aois agus níos sine), a raibh gnáthchónaí sa stát orthu agus a bhí i láthair ar oíche an daonáirimh (2006), rangaithe de réir náisiúntachta agus cumas Gaeilge a labhairt..........................................................................................................38 Tábla 1.3: Líon na gcainteoirí Gaeilge ar náisiúnaigh neamh-Éireannacha iad (3 bliana d’aois agus níos sine), a raibh gnáthchónaí sa stát orthu agus a bhí i láthair ar oíche an daonáirimh (2006), rangaithe de réir náisiúntachta agus mhinicíocht labhairt na Gaeilge laistigh agus lasmuigh den chóras oideachais.....................................................................................................40 Tábla 1.4: Líon na gcainteoirí Gaeilge ar náisiúnaigh Éireannacha nó neamh- Éireannacha iad (20 bliain d’aois agus níos sine), a raibh gnáthchónaí sa stát orthu agus a bhí i láthair ar oíche an daonáirimh (2006), rangaithe de réir náisiúntachta agus mhinicíocht labhairt na Gaeilge laistigh agus lasmuigh den chóras oideachais...................................................................................41 Tábla 6.1: Líon na bhfaisnéiseoirí a chónaíonn sa Ghaeltacht nó lasmuigh di, rangaithe de réir bhliain a dteachta go hÉirinn...........................................................142 Tábla 7.6: Líon iomlán na bhfaisnéiseoirí a shainíonn iad féin de réir eitneachta/ náisiúntachta dúchais, de réir féiniúlachta Éireannaí agus de réir bhallraíochta san eitneachultúr Gaelach (‘féiniúlacht Ghaelach’).............171 vi Liosta na bhFigiúirí Figiúr 1.1: Glanrátaí imirce, léirithe sna mílte duine, idir 1990 agus 2010...................23 Figiúr 1.2: Ceist 12 ar fhoirm Dhaonáireamh 2006.......................................................39 Figiúr 3.1: Beartas teanga agus áit na pleanála teanga ann, bunaithe ar mhúnla Spolsky (2004)...........................................................................................................70 vii Liosta na nAguisíní Aguisín A: Táblú Speisialta Iomlán Aguisín B: Noda Trascríbhneoireachta Aguisín C: Foirm Toilithe Aguisín D: Bileog Eolais viii Clár na nÁbhar Achoimre ........................................................................................................................iii Dearbhú ..........................................................................................................................iv Buíochas / Acknowledgements.......................................................................................v Liosta na dTáblaí ..........................................................................................................vi Liosta na bhFigiúirí .....................................................................................................vii Liosta na nAguisíní .....................................................................................................viii Clár na nÁbhar .............................................................................................................ix Réamhrá ..........................................................................................................................1 0.1 Forbhreathnú ........................................................................................................1 0.2 An bhearna eolais a aithníodh ..............................................................................1 0.3 Ceisteanna taighde................................................................................................4 0.4 Scóip an staidéir ...................................................................................................7 0.5 Forbhreathnú ar an gcur chuige............................................................................9 0.6 Forbhreathnú ar struchtúr an tráchtais................................................................11 Caibidil 1. An Ghaeilge i gComhthéacs na hImirce: Dálaí Stairiúla agus Comhaimseartha .....................................................................................15