QUICKSCAN ARCHEOLOGIE HOEVERSTRAAT-ZANDSTRAAT TE WESTERHOVEN -2- QUICKSCAN ARCHEOLOGIE HOEVERSTRAAT-ZANDSTRAAT TE WESTERHOVEN 10 mei 2019 - 3 - QUICKSCAN ARCHEOLOGIE HOEVERSTRAAT-ZANDSTRAAT TE WESTERHOVEN QUICKSCAN ARCHEOLOGIE HOEVERSTRAAT-ZANDSTRAAT TE WESTERHOVEN In opdracht van Gemeente Bergeijk Opgesteld door Ria Berkvens Omgevingsdienst Zuidoost-Brabant Postbus 8035 5601 KA Eindhoven Auteur Ria Berkvens Projectnummer 261178 Datum 13 mei 2019 Status definitief 10 mei 2019 - 4 - QUICKSCAN ARCHEOLOGIE HOEVERSTRAAT-ZANDSTRAAT TE WESTERHOVEN Inhoudsopgave 1 Inleiding........................................................................................................................................................................................... 1 2 Inventarisatie ................................................................................................................................................................................ 4 2.1 Fysisch landschap ................................................................................................................................ 4 2.2 Archeologisch landschap..................................................................................................................... 5 2.3 Historisch landschap ........................................................................................................................... 6 2.4 Verstoringen ...................................................................................................................................... 10 3 Gespecificeerde archeologische verwachting ........................................................................................................... 10 4 Conclusie en advies ................................................................................................................................................................ 12 5 Literatuur ..................................................................................................................................................................................... 13 10 mei 2019 - 5 - QUICKSCAN ARCHEOLOGIE HOEVERSTRAAT-ZANDSTRAAT TE WESTERHOVEN 1 Inleiding In verband met de geplande herinrichting van de Hoeverstraat en Zandstraat in Westerhoven en de daarmee gepaard gaande grondwerkzaamheden, is het noodzakelijk om zicht te krijgen in de mogelijk aanwezige archeologische waarden. Het plangebied in Westerhoven bestaat uit de straten Hoeverstraat en Zandstraat (figuur 1). in het kader van een voorgenomen reconstructie, waarbij de openbare ruimte binnen het plangebied opnieuw wordt ingericht, zullen diverse werkzaamheden plaatsvinden (zie figuur 3). Naast rioolvervanging zal het hemelwater in het kader van duurzaam waterbeheer, indien mogelijk, in de bodem worden geïnfiltreerd. Hiertoe zal de complete verharding van de wegen worden vervangen. Het oude riool wordt vervangen door een nieuw DWA/GWA-riool en er wordt gedeeltelijk een RWA/IT-riool aangelegd. Ter plaatse van een gedeelte van de locatie zal water worden geïnfiltreerd. Dit zal gebeuren door middel van een bestaande sloot en een nog aan te leggen verlaging van het maaiveld in het westen van het plangebied. In totaal gaat het om een verstoringsoppervlak van bijna 1 ha. De diepte van de verstoring varieert van 30 cm aan de zijkanten, oplopend tot 80 cm naar de straat en 2 m (over een breedte van 3,5 m) in het midden van de straat waar de riolering komt (zie bijlage 1). De rioolaanleg heeft een lengte van naar schatting 940 m met een breedte van 3,5 m en een diepte van 2 m. Aangezien het plangebied in een zone met een hoge archeologische verwachting, deels historische kern, ligt, is archeologisch vooronderzoek noodzakelijk (zie figuur 2). Figuur 1: Ligging van het plangebied in Westerhoven op de topografische kaart. 10 mei 2019 pagina 1 van 17 QUICKSCAN ARCHEOLOGIE HOEVERSTRAAT-ZANDSTRAAT TE WESTERHOVEN Administratieve gegevens onderzoekslocatie Provincie: Noord-Brabant Gemeente: Bergeijk Plaats: Westerhoven Toponiem: Hoeverstraat Coördinaten (centrum): 156.375 x 371.810 Oppervlakte plangebied: Circa 9757 m2 Verwachtingswaarde archeologische beleidskaart: Hoog en hoog historische kern Huidig grondgebruik: Openbare weg met grasbermen en bomen Figuur 2: Ligging van het plangebied in Westerhoven op de topografische kaart. 10 mei 2019 pagina 2 van 17 QUICKSCAN ARCHEOLOGIE HOEVERSTRAAT-ZANDSTRAAT TE WESTERHOVEN Figuur 3: Overzicht van de toekomstige inrichting van het plangebied met hieronder de dwarsdoorsneden. 10 mei 2019 pagina 3 van 17 QUICKSCAN ARCHEOLOGIE HOEVERSTRAAT-ZANDSTRAAT TE WESTERHOVEN 2 Inventarisatie Aan de hand van de opgestelde erfgoedkaart1 van de gemeente Bergeijk wordt hieronder achtereenvolgens het fysisch landschap, een inventarisatie van de archeologische waarden en historische gegevens van het plangebied toegelicht. Op basis hiervan wordt een waardering gegeven met daaraan gekoppeld een advies ten aanzien van de archeologie. 2.1 Fysisch landschap Van de gemeente Bergeijk is in het kader van de erfgoedkaart ook een reconstructie gemaakt van het fysische landschap.2 Deze kaart is vooral van belang voor het inschatten van archeologische potenties en als basis voor de historisch geografische ontwikkeling. Voor de bewerking is uitgegaan van de oude topografie en de samenhang tussen landschappelijke structuren in de 19e eeuw met geomorfologische en bodemkundige kenmerken. Verdere verfijning is verkregen door gebruik te maken van de digitale hoogtegegevens. Volgens de kaart van het fysisch landschap is het plangebied gelegen op een lage dekzandrug, die naar het zuiden en zuidoosten toe uitloopt in lage zandgronden en vervolgens overgaan in het beekdal van de Keerop (zie figuur 4). De bodem bestaat uit enkeergronden. Tot in de eerste helft van de vorige eeuw werden de relatief droge en vruchtbare gronden op de dekzandrug voornamelijk gebruikt als akker terwijl de direct langs het beekdal gelegen zone in gebruik was als hooi- of weiland. Figuur 4: Het fysisch landschap van het plangebied Hoeverstraat-Zandstraat (uitsnede erfgoedkaart gemeente Bergeijk) 1 Berkvens e.a. 2012: Catalogus Cultuurhistorische Inventarisatie Erfgoedkaart Bergeijk (Bijlage behorende bij het rapport: Kempisch erfgoed in beeld. Een regionale erfgoedkaart voor de Kempen- en A2 gemeenten Bergeijk, Bladel, Eersel, Oirschot, Reusel-De Mierden, Waalre, Valkenswaard, Cranendonck en Heeze-Leende), Eindhoven. 2 De studie van het fysisch landschap is uitgevoerd door dr. Karel Leenders. 10 mei 2019 pagina 4 van 17 QUICKSCAN ARCHEOLOGIE HOEVERSTRAAT-ZANDSTRAAT TE WESTERHOVEN 2.2 Archeologisch landschap Volgens de gemeentelijke archeologische verwachtingen- en waardenkaart valt het plangebied geheel in een zone met hoge archeologische verwachting waarbij die hoge verwachting in twee delen gerelateerd is aan de ligging in een historische kern (zie figuur 2). Figuur 5: Overzicht van archeologische vindplaatsen en monumenten in en rond het plangebied (Archis RCE). Archis Locatie Toelichting Periode nr. 1090343 Hoefzicht Proefsleuven AAC waarbij sporen van IJzertijd, Romeinse tijd, en bewoning zijn aangetroffen: Waterput, Middeleeuwen en 15074 paalkuilen, greppels en aardewerk. Deels Nieuwe tijd zijn sporen in de bodem behouden. 62082 Loverensedijk Archeologische begeleiding sanering -- 1025495 Leemskuilen Urnenveld IJzertijd 34080 Leemskuilen Bureauonderzoek waarin werd geadviseerd -- deelgebied 2 om verkennende boringen uit te voeren 1088621 Leemskuilen Fragment handgevormd aardewerk Neolithicum 1032630 Leemskuilen Vuurstenen artefacten Laat Paleolithicum Tabel 1. Overzicht van de archeologische onderzoeken in de omgeving van plangebied Westerhoven (zie figuur 5 voor de ligging). 10 mei 2019 pagina 5 van 17 QUICKSCAN ARCHEOLOGIE HOEVERSTRAAT-ZANDSTRAAT TE WESTERHOVEN In de directe omgeving van het plangebied zijn verschillende vondsten gedaan al dan niet tijdens archeologisch onderzoek (zie figuur 5). De dateringen van deze waarnemingen lopen uiteen vanaf het Paleolithicum tot en met de Nieuwe tijd. Opvallend is een urnenveld uit de IJzertijd, op ongeveer 200 meter ten noordwesten van het onderzoeksgebied (ARCHIS nummer 1025495). Ongeveer 150 meter ten noordwesten van het onderzoeksgebied werd een concentratie artefacten van de Tjongercultuur waargenomen (Laat Paleolithicum) (Archis waarnemingsnummer 1032630). Iets verderop werd verder nog een scherf handgevormd aardewerk gevonden (Archis waarnemingsnummer 1088621). In 2005 is door AAC Projectenbureau een proefsleuvenonderzoek uitgevoerd in plangebied Hoefzicht (waarneming 431236 en onderzoeksmelding 15074)3, iets ten noordwesten van het huidige plangebied. Verspreid over het terrein zijn (paal)kuilen zonder enige aanwijzingen voor structuren aangetroffen. Het gaat hier vermoedelijk om sporen van landgebruik. In ieder geval is het terrein, getuige het akkerdek en diverse greppels, vanaf de Late Middeleeuwen in gebruik geweest als akkergrond. Verder is, naast een losstaande waterput uit de Late IJzertijd/Romeinse tijd en enkele losse sporen uit de Romeinse tijd, een concentratie kuilen en paalkuilen uit de Late Middeleeuwen aangetroffen, die wijzen op een woonerf. Lokaal was het terrein verstoord door 20e eeuwse bodemactiviteiten. Naast bodemroering is de bovengrond, het akkerdek, deels afgegraven. De zuidwesthoek en het noordoosten bevatten archeologische waardevolle resten en zijn derhalve behoudenswaardig. Het noordelijke en middendeel van het terrein zijn als gevolg van ontgronding verstoord. Op het tracé van de Loverensedijk is een archeologische