1 Inleiding 13 Waarom schrijven wij dit boek? 14 Wat krijg je van ons? 14 2 De theorie van het onderhandelen 16 Belangen 17 Relatie 17 Onderhandelen als een zero-sum game 19 3 De Harvard-methode 21 Principe 1: Scheid de mens van het probleem 23 Principe 2: Richt je op belangen, niet op posities 24 Principe 3: Zoek naar oplossingen die in beider belang zijn 25 Principe 4: Dring aan op objectieve criteria 26 BAZO – beste alternatief zonder overeenkomst 27 4 De praktijk achter de theorie 28 Tegenstelling tussen praktijk en theorie 29 De cast 31 De tien experts aan het woord 33 10 | TOPONDERHANDELAARS 5 Durf te vragen en te gunnen | Frank Heemskerk 34 6 Druk op de emo-button | Marjan van Loon 42 7 Als je iets voor elkaar wilt krijgen, moet je aan de bak | Mark Rutte 50 8 Rust kenmerkt de zeeman | Patrick Cammaert 56 9 De stijl van de loodgieter – creativiteit op de millimeter | Hans Vijlbrief 68 10 Leun op een hark: de kunst van het niets doen | Elske Doets 76 11 360 graden netwerken | Ed Kronenburg 82 12 Creëer een gezamenlijk probleem | Edith Schippers 88 13 Wees de spin in het web | Stientje van Veldhoven 96 14 Effectieve beïnvloeding | Neelie Kroes 104 11 © 15 Methodisch onderhandelen 112 VeSPeR: Voorbereiding 115 VeSPeR: Strategie 116 VeSPeR: Proces 117 VeSPeR: Resultaat 118 16 45 tips van toponderhandelaars 120 Hoe borg ik mijn belang, dat van de ander en dat van ons gezamenlijk? 124 Hoe werk ik tijdens onderhandelingen effectief met emoties? 126 Hoe ga ik om met machtsverschillen? 129 Hoe krijg ik een vastgelopen gesprek weer op gang? 132 Hoe ga ik om met druk? 135 Hoe zorg ik ervoor dat ik het juiste zeg, op het juiste moment? 138 Inleiding Hoe ga ik om met mijn team en de andere actoren in een onderhandeling? 140 Beeldbronnen 144 Dankwoord 145 Over de auteurs 146 12 | TOPONDERHANDELAARS aarom schrijven wij dit boek? proces waarin je waarde toevoegt en elkaars pro- Onderhandelen is eigenlijk een van de blemen oplost, dan ga je ervan genieten. Je haalt meest interes sante dingen die je kunt sim pelweg meer uit je onderhandelingen en meestal Wdoen. En je doet het vanaf je geboorte. Wist je dat de verbetert de relatie met degene met wie je onder- beste onderhan delaars pasgeboren baby’s zijn? Ze handelde ook nog eens. krijgen alles wat ze willen, en de relatie met de per- sonen met wie ze onderhandelen, de jonge ouders, Wij hopen dat we met dit boek jou, en via jou de rest blijft goed! Wie wil dat nu niet? van Nederland, kunnen overhalen om een andere methode van onderhandelen te gaan gebruiken: Wij trainen veel professionals in anders en beter methodisch onderhandelen. Na wat oefening wordt onderhandelen. Heel vaak zien we dat mensen zich dit als het goed is je tweede natuur, en ga je zaken oncomfortabel voelen tijdens het onderhandelen, die je normaliter zag als lastig of zelfs als potentiële en dat is jammer. De redenen daarvoor zijn zeer conflicten juist zien als iets positiefs, als bronnen uiteenlopend, maar het meest gehoorde argument is van waarde. Waarde die je tot nu toe op straat hebt toch vaak schaamte. Je schaamt je om zaken voor laten liggen. jezelf te vragen, of je schaamt je omdat je misschien wel te hard overkomt. Die schaamte komt voort uit Wat krijg je van ons? het beeld dat de meeste mensen hebben van onder- Eerst leiden we je kort door de theorie van onder- handelen. Onderhandelen wordt vaak gezien als een handelen. We leggen deze aan je uit en geven je strijd, een zero-sum game. Ik win, de ander verliest handvatten om ermee te gaan oefenen. Als je hoofd- (of erger, andersom!). stuk 2 tot en met 4 doorleest, dan beheers je de theorie. Daar kun je mee aan de slag. Wij denken dat de oorzaak daarvan ligt in het feit dat de meeste Nederlanders nooit goed hebben leren Wij analyseren vaak onderhandelingen. Eén ding viel onderhandelen. Wij pleiten ervoor dat je eigenlijk op ons steeds op. Met de theorie kun je maar deels ver- school al onderhandelen als vaardigheid aangeleerd klaren wat er tijdens onderhandelingen gebeurt. Een krijgt. Het is iets wat je iedere dag gebruikt, dus moet groot deel van wat zich afspeelt aan de onder- je het kunnen. Het is misschien wel net zo belangrijk handeltafel, is gebaseerd op irrationele keuzes. als dat je de naamvallen in het Duits moet kunnen Zeg maar, emotioneel gedrag. Je baseert je keuzes vervoegen … (wat je wel leert op school). niet op feiten, maar op dat je je tijdens de onder- handelingen vaak ongemakkelijk voelt. Soms voel je Als je onderhandelen gaat zien als een gezamenlijk je in het nauw gedreven of gun je de ander iets om- 14 | TOPONDERHANDELAARS | DE THEORIE dat het een betrouwbare of aardige gesprekspartner Onderhandelen is. Dat is normaal menselijk gedrag, maar het is voor « je onderhandeling niet altijd de beste leidraad. Want wordt vaak ten onrechte één ding hebben al deze keuzes gemeen: ze zijn niet objectief verdedigbaar. Met andere woorden, je kunt gezien als een strijd, ze niet in elke onderhandelingssituatie toepassen en je kunt je keuzes niet uitleggen aan anderen. een zero-sum game. « En toch zien we die keuzes in elke onderhandeling terug. Zelfs de meest ervaren onderhandelaars zijn en blijven mensen. En ook zij stappen in valkuilen. En dat is de reden voor dit boek! We willen ons juist op die irrationele keuzes concentreren. Die belangrijke keuzes bepalen namelijk de praktijk van het onder- handelen. Wij willen voor jullie die praktijk die achter de theorie schuilgaat, in kaart brengen. Dat hebben we gedaan door een aantal van de beste onderhandelaars van Nederland te interviewen. Wij hebben hen gevraagd naar hun aanpak in onderhan- delingen. Samen met hen zijn we gekomen tot een lijst van gulden regels en gouden tips. Dat zijn dus geen wetenschappelijke wetmatigheden, maar er- varingen van absolute toponderhandelaars. En die regels en tips zetten we voor jou om in methodisch onderhandelen, geïllustreerd met hun verhalen uit grote onderhandelingen die je waarschijnlijk alleen uit het nieuws kent. Als je hun tips toepast in je eigen nieuwe manier van onderhandelen, wie weet zien we jou dan terug in de tweede druk van dit boek! Maarten van Rossum, Tim Masselink e Harvard-methode is beschreven door 2 HET GEBRUIKTE PROCES IS EFFICIËNT William Ury en Roger Fisher. We behandelen Vaak zie je dat er een overeenkomst wordt gesloten in dit hoofdstuk de basis van de methode; na onderhandelingen die in een ongemakkelijke, Dje kunt er online veel over terugvinden als je van een niet-transparante sfeer hebben plaatsgevonden. bepaald onderdeel meer wilt weten. Behalve dat die onderhandelingen vaak langer duren dan noodzakelijk, levert die sfeer een vruchtbare Volgens de Harvard-methode heeft een succesvolle bodem op voor conflict in de periode die volgt. Dat onderhandeling altijd drie resultaten: conflict zelf kost geld (personele inzet, mogelijk 1 | Er komt een verstandige overeenkomst uit. juridische procedures) maar mogelijk ook ergernis 2 | Het gebruikte proces is efficiënt. (waardoor potentiële vervolgtransacties in gevaar 3 | De relatie tussen partijen is niet geschaad, maar kunnen komen) en is dus niet efficiënt. verbeterd. 1 VERSTANDIGE OVEREENKOMST 3 DE RELATIE IS VERBETERD Van veel overeenkomsten die worden gesloten, is In plaats van een begeerde buit leg je een gezamen- het resultaat niet objectief te verdedigen of uit te lijk probleem op tafel. Doordat je gaat samenwerken, leggen aan een ander. Een subjectieve uitkomst is vanuit een perspectief dat je gezamenlijk dat pro- op de lange termijn een potentieel risico. De ene bleem gaat oplossen, kom je niet tegenover elkaar te partij wint wellicht relatief te veel, de andere partij staan. In de onderhandeling zul je elkaar beter be- verliest enorm. Vergelijkbare deals tussen andere grijpen en elkaar ook zaken willen gunnen. Daar- personen leveren een heel ander resultaat op. De naast is de kans groot dat je elkaar na deze overeenkomst die je sluit met deze methode, is onderhandeling weer opzoekt en dat je een relatie gebaseerd op een open proces, met objectieve(re) en voor de lange termijn hebt opgebouwd. externe normen. Daarmee is de uitkomst vaak voor Een prettig bijeffect van onderhandelingen in een beide partijen bevredigend en is heel goed uit te leg- constructieve sfeer is dat je reputatie erdoor ver- gen hoe je verstandig tot dit resultaat gekomen bent. betert bij de wederpartij. De kans dat je gespreks- Dat is belangrijk met het oog op je relatie met de partner negatief over je spreekt richting derde par- wederpartij, je reputatie als onderhandelaar en de tijen, is dan klein. Je reputatie en geloofwaardigheid toekomst. zijn je enige vaste gereedschappen als onderhande- laar. 22 | TOPONDERHANDELAARS | DE THEORIE De methode wordt ook wel principieel onderhande- verbeteren. De relatie staat los van de inhoud, de re- len genoemd. Dat komt omdat de methode bestaat latie behandel je in het relatiespoor. uit vier principes/regels: Begrijp de ander echt. Verschil in perceptie kan Principe 1: Scheid de mens van het probleem. een grote bron van conflict zijn. Zie jezelf als consul- Principe 2: Richt je op belangen, niet op posities. tant voor je gesprekspartner. Je hebt samen een uit- Principe 3: Zoek naar oplossingen die in daging op tafel liggen, en alleen als je erachter komt beider belang zijn. wanneer de ander bereid is om te komen tot een op- Principe 4: Dring aan op objectieve criteria. lossing, ga je vooruitgang boeken. Beschouw je ‘te- genstander’ als partner bij het oplossen van jullie PRINCIPE 1: SCHEID DE MENS VAN probleem en behandel hem ook zo. HET PROBLEEM Zoals we eerder beschreven, spelen belangen en rela- Leef je in je wederpartij in.