Studia TeoloGiczne Białystok, Drohiczyn, Łomża 28(2010) Krzysztof R. Prokop SAKRY I sUKCESJA święCEŃ BISKUPICH PASTERZY DIECEZJI WIGIERSKIEJ, SEJNEŃSKIEJ (AUGUSTOWSkiej) ORAZ łOMŻYŃSKIEJ Na łamach wydawanego wspólnie przez archidiecezję białostocką oraz diecezje drohiczyńską i łomżyńską rocznika naukowego „Studia Teologicz- ne. Białystok – Drohiczyn – Łomża” piszący te słowa zaprezentował w po- przednim z tomów problematykę sakr i sukcesji święceń biskupich paste- rzy Kościołów mińskiego, pińskiego oraz drohiczyńskiego – a więc trzech biskupstw pw.ązanych ze sobą w sposób organiczny wspólną tradycją hi- storyczną1. Wcześniej jeszcze, na łamach innego spośród czasopism teolo- gicznych, ten sam autor omówił w podobny sposób analogicznego charak- teru tematykę co się tyczy dotychczasowych pasterzy Kościoła białostoc- kiego, wyrastającego z kolei z tradycji (archi)diecezji wileńskiej2. Nie godzi się tedy pozostawić „odłogiem” tejże kwestii, gdy chodzi o aktualną die- cezję łomżyńską oraz jej historyczne poprzedniczki – biskupstwa wigier- skie oraz sejneńskie (augustowskie). Warto wszakże przy tym zauważyć, 1 K.R. Prokop, Sakry i sukcesja święceń biskupich pasterzy diecezji mińskiej, pińskiej i dro- hiczyńskiej, „Studia Teologiczne. Białystok – Drohiczyn – Łomża” 27 (2009), s. 361-395. W tamtej publikacji – bez świadomości autora (wobec braku korekty autorskiej) – na etapie przełamywania tekstu dekompozycji uległ końcowy fragment graficznego schematu sukcesji na s. 393, skutkiem czego w owej uwidocznionej w druku postaci zawiera on błędne wska- zania. Należy zatem sprostować, iż konsekratorem Bolesława Sloskansa był Michel d’Herbi- gny, gdy z kolei Jan Chrapek i Antoni Pacyfik Dydycz przyjęli sakrę z rąk Józefa Kowalczy- ka, który nie udzielał święceń biskupich Kazimierzowi Świątkowi, lecz ów pełni kapłaństwa dostąpił przez posługę Tadeusza Kondrusiewicza (konsekrowanego – tak samo, jak i J. Ko- walczyk – przez sługę Bożego papieża Jana Pawła II). Pozostałe dane, widniejące na owym schemacie, odpw.adają aktualnemu stanowi wiedzy w tytułowej problematyce. 2 K.R. Prokop, Sukcesja apostolska biskupw.i arcybiskupw.wileńskich oraz białostockich w XIX i XX stuleciu, „Rocznik Teologii Katolickiej” 4 (2005), s. 165-210. Zob. również: tenże, Sakry i sukcesja święceń biskupich pasterzy Kościoła wileńskiego z drugiej oraz trzeciej tercji XVIII stulecia, „Rocznik Teologii Katolickiej” 5 (2006), s. 211-246. 305 Krzysztof R. Prokop że o ile w przypadku tamtych wcześniej wspomnianych Kościołów party- kularnych mamy do czynienia ze swego rodzaju uwarunkowanym dzie- jowo „narastaniem” kolejnych struktur organizacji terytorialnej Kościoła katolickiego na tych ziemiach, jako że tworzenie owych nowych diecezji nie oznaczało równoczesnej likwidacji biskupstw, z których one niejako wyrastały (Białystok obok Wilna, Pińsk obok Mińska, następnie Drohiczyn obok Pińska oraz Mińska), o tyle w odniesieniu do owego „szeregu” trzech Kościołów lokalnych, o których rządcach mowa będzie poniżej, każdora- zowo utworzenie nowej diecezji wiązało się z supresją poprzednio istnie- jącej3. W perspektywie podjętej przez nas obecnie tematyki ten aspekt nie posiada wszakże istotniejszego znaczenia – poza tym jednym czynnikiem, że nie zachodzi konieczność równoczesnego śledzenia szeregu pasterzy dwóch czy trzech naraz Kościołów partykularnych, jak to miało miejsce w tamtych przypadkach, lecz wyłącznie jednego, choć o zmieniających się granicach i nazwach. W łącznym ujęciu chodzi zatem o grono w sumie 25 hierarchów, któ- ra to liczba obejmuje 14 ordynariuszy i 11 biskupw.pomocniczych (sufra- ganów). Nie będziemy w tym miejscu z osobna poświęcać uwagi meto- dzie prezentacji danych oraz samemu jako takiemu celowi podjętej anali- zy, gdyż są one identyczne, co w przypadku tekstu zamieszczonego w po- przednim numerze4. Podobnie i umiejscowienie poniższej analizy w szer- szym kontekście stanu badań nad zagadnieniem sukcesji święceń biskupich rodzimego episkopatu w przeszłości odległej oraz bliskiej nie wydaje się konieczne, skoro już poprzednio wskazana została literatura przedmiotu z tego zakresu, w której zainteresowany czytelnik władny będzie znaleźć 3 Ogólnie do dziejów biskupstw wigierskiego, sejneńskiego (augustowskiego) i łomżyńskie- go zob. m.in.: B. Kumor, Granice metropolii i diecezji polskich (966-1939), Lublin 1969- 1971 [osobne odbicie z półrocznika „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 18 (1969)- 23 (1971)], s. [232]-[235], [377]-[381]; W. Jemielity, Diecezja augustowska czyli sejneńska w latach 1818-1872, Lublin 1972, passim; B. Kumor, Augustowska diecezja, [w:] Encyklope- dia katolicka, t. 1, Lublin 1973, kol. 1086-1087; Relationes status dioecesium in Magno Du- catu Lituaniae, t. 2, ed. P. Rabikauskas, Roma 1978, s. 455-458, 479-485; B. Kumor, Ustrój i organizacja Kościoła polskiego w okresie niewoli narodowej (1772-1918), Kraków 1980, wg indeksu (Sejny, Wigry); W. Jemielity, Zarys dziejów diecezji augustowskiej czyli sejneńskiej, „Lithuania” [6] (1995) nr 2, s. 99-124 (zwł. s 100-105); tenże, Utworzenie diecezji łomżyń- skiej, [w:] Biskupi diecezji łomżyńskiej. Działalność społeczna, polityczna, religijna, pod red. T. Kowalewskiego i J. Łupińskiego, Łomża 2005, s. 9-18; tenże, Łomżyńska diecezja, [w:] En- cyklopedia katolicka, t. 11, Lublin 2006, kol. 500-502. 4 Zob. wyżej przyp. 1. 306 Sakry i sukcesja święceń biskupich pasterzy diecezji Wigierskiej, Sejneńskiej (Augustowskiej)... interesujące go informacje5. Tak zatem w analogiczny sposób, jak to czyni- liśmy w większości tekstów traktujących o sukcesji apostolskiej rodzime- go episkopatu, w pierwszej kolejności zaprezentujemy dane na temat sakr wszystkich owych 25 hierarchów, których imiona wpisane są w dotychcza- sowe dzieje diecezji wigierskiej, sejneńskiej (augustowskiej) oraz łomżyń- skiej, by z kolei w oparciu o uporządkowany w ten sposób zasób danych faktograficznych, dotychczas rozproszony w rozmaitych edycjach źródło- wych i opracowaniach, czy też zaczerpnięty wprost ze świadectw archiwal- nych, dokonać przyporządkowania tego wyodrębnionego grona biskupw. do wyróżnianych w literaturze przedmiotu linii sukcesji święceń. Trudno wszakże nie zauważyć w tym miejscu, że w zasadzie należało by uwzględnić w naszym przeglądzie jednego jeszcze duchownego z gro- na następców Apostołów, mianowicie aktualnego nuncjusza apostolskiego w Kongu i Gabonie Jana Pawłowskiego z prezbiterium młodej diecezji byd- goskiej (uprzednio kapłan archidiecezji gnieźnieńskiej, rodem z Biskupca Reszelskiego na Warmii), jako że w dniu 18 III 2009 r. został on preko- nizowany przez papieża Benedykta XVI arcybiskupem tytularnym Sejn. Wraz z tym po raz pierwszy w dotychczasowych dziejach polskiego Ko- ścioła jedno z niegdysiejszych biskupstw, istniejących dawniej na ziemiach historycznie związanych z polską państwowością, doczekało się „reaktywo- wania” w charakterze stolicy tytularnej, nadawanej biskupom nierezyden- cjalnym (obok sejneńskiej, dotyczy to również diecezji chełmskiej, który to tytuł póki co jednak nie został przypisany żadnemu spośród obecnie czyn- nych członków katolickiego episkopatu)6. Wobec tego rodzaju decyzji Sto- licy Apostolskiej nie sposób tedy wykluczyć, że w przyszłości w podobny sposób „odżyje” – jako biskupstwo tytularne – również diecezja wigierska, a obok niej także inne jeszcze Kościoły partykularne z rozległego obsza- 5 K.R. Prokop, Sakry i sukcesja święceń biskupich pasterzy diecezji mińskiej, pińskiej i dro- hiczyńskiej, s. 385-386 przyp. 36. Z nowszych opracowań, ogłoszonych lub złożonych do druku już po publikacji tamtego tekstu, zob. zwł.: K.R. Prokop, Stan badań nad problema- tyką sakr biskupich XVI- i XVII-wiecznych metropolitów gnieźnieńskich (od Fryderyka Jagiel- lończyka do Michała Stefana Radziejowskiego), „Studia Gnesnensia” 23 (2009), s. 277-339; tenże, Sakry i sukcesja święceń biskupich pasterzy diecezji chełmińskiej w dwóch ostatnich wiekach jej istnienia (1785-1992), „Studia Pelplińskie” 41 (2009), s. 113-142; tenże, Sukce- sja święceń biskupich pasterzy Kościoła warszawskiego (1798-2007), „Prawo Kanoniczne” 53 (2010) nr 1-2 [w druku]; tenże, Sakry i sukcesja święceń biskupich pasterzy diecezji chełmiń- skiej w XVIII stuleciu, „Studia Pelplińskie” 42 (2010) [w druku]. 6 Por.: K.R. Prokop, Aquae Albae in Byzacena – stolica tytularna biskupa Piotra Krupy (poczet tytulariuszy), „Miesięcznik Diecezji Pelplińskiej” 18 (2009) z. 4, s. 324-325. 307 Krzysztof R. Prokop ru dawnej Rzeczypospolitej Obojga Narodów, dziś znane wyłącznie z kart podręczników historii kościelnej. Badaczom zajmującym się problematyką sukcesji święceń biskupich trudno tedy będzie pominąć w rozważaniach owych hierarchów, którym dane jest nieraz po wiekach dołączyć w ten wła- śnie sposób do pocztu biskupw.danej stolicy, zdawało by się już definityw- nie zamkniętego wraz z jej niegdysiejszą supresją. * * * „W trzecim rozbiorze Polski Prusy zagarnęły pod względem kościelnym m.in. cześć diecezji wileńskiej, wraz z Wigrami, skrawek diecezji żmudz- kiej, w rejonie Kowna, na lewym brzegu Niemna, oraz część diecezji łuckiej z Bielskiem i Drohiczynem. Zgodnie z polityką władz zaborczych Fryderyk Wilhelm II już 9 VIII 1796 r. postanowił, że granice diecezji w anektowa- nych ziemiach winny pokrywać się z granicami administracji państwowej. Wówczas to pw.tała myśl włączenia «pruskich» części diecezji «zagranicz- nych» do diecezji płockiej i warmińskiej, ale już 1 IX tr. zadecydowano utworzenie z nich jednej względnie dwóch nowych diecezji. [Tak też] 24 XII 1796 r. pruski departament spraw zagranicznych postanowił utworzyć z omawianych