SWARZĘDZ WCZORAJ I DZIŚ Album z okazji 380. rocznicy lokacji miasta Swarzędz then and now · Swarzędz gestern und heute SWARZĘDZ WCZORAJ I DZIŚ Album z okazji 380. rocznicy lokacji miasta Swarzędz then and now Album commemorating the 380th anniversary of granting the town privileges to Swarzędz Swarzędz gestern und heute Album anlässlich des 380-jährigen Jubiläums der Stadt SWARZĘDZ WCZORAJ I DZIŚ · SWARZĘDZ THEN AND NOW · SWARZĘDZ GESTERN UND HEUTE Szanowni Państwo, Oddajemy w Państwa ręce jubileuszową publikację, która ma „ocalić od zapomnienia” miejsca, wydarzenia i ludzi, całe fascynujące dzieje naszego miasta. Historia Swarzędza, który w 1638 roku otrzymał prawa miejskie, obfituje w niezwykłe wydarzenia, czasy trudne i pełne chwały, jest opowieścią o tolerancji, o życiu obok siebie przedstawicieli różnych narodów i wyznań. Zespół redakcyjny: Wydawca: Polscy katolicy, niemieccy ewangelicy, Żydzi, przybysze z Holandii, Romowie Aurelia Bartoszek, Ewa J. Buczyńska, Włodzimierz Buczyński, Antoni Kobza, Agata Kubacka, – wszyscy oni znajdowali tu dom i życzliwość. Wnosili swój wkład w kulturę Marcin Młodziński, Bolesława Nawrocka, Teresa Radziszewska, Tomasz Rybarczyk i obyczaje tej ziemi. Tłumaczenie na język angielski – Michał Sajda, korekta – Maciej Gronowski Urząd Miasta i Gminy w Swarzędzu Przez wieki Swarzędz rozwijał się terytorialnie i gospodarczo, pielęgnował tradycje rzemiosła stolarskiego, stał się po- Tłumaczenie na język niemiecki – Dariusz Raczko, korekta – Julia Kotecka, Nicolas Marxen 62-020 Swarzędz, ul. Rynek 1 www.swarzedz.pl, e-mail: [email protected] tęgą meblarską w kraju. Dziś to nowoczesny ośrodek miejski, serce największej gminy w metropolii poznańskiej. Nowe Korekta: dziedziny przedsiębiorczości, nowe wyzwania, ale także kontynuacja, pielęgnowanie tradycji. Maciej Woliński ISBN 978-83-941082-2-9 Dobre miejsce dla każdego pokolenia, dobre miejsce na przyszłość. Zdjęcia archiwalne: Współwydawca: ze zbiorów Biblioteki Publicznej w Swarzędzu Ważna jest zbiorowa pamięć. To do niej odwołujemy się w tym pięknym, historycznym albumie, pełnym informacji, g r u p a współczesnych oraz archiwalnych zdjęć. Szukamy inspiracji w biografiach postaci ważnych i niezapomnianych. Zdjęcie współczesne na okładce: Maciej Woliński VEGA Studio Adv. Tomasz Müller 380 lat – to jedynie część podróży przez dzieje. Jej dalszy ciąg napiszą kolejne pokolenia mieszkańców Swarzędza. 82-500 Kwidzyn, ul. Grudziądzka 22/3A Zdjęcia współczesne: Życzę miłej, pełnej refleksji lektury. www.grupavega.pl, e-mail: [email protected] Henryk Błachnio , Remigiusz Błachnio, Włodzimierz Buczyński, Marcin Młodziński, Bolesława Nawrocka, Tomasz Rybarczyk Marian Szkudlarek ISBN 978-83-8056-178-6 Opracowanie graficzne i przygotowanie do druku: Burmistrz Miasta i Gminy Swarzędz Wszelkie prawa zastrzeżone / All rights reserved Sławomira Mosińska Printed in Poland – Kwidzyn 2018 Przedruk i powielanie w jakiejkolwiek formie jest zabronione Marketing: Dawid Zakrzewski Wydanie pierwsze Koordynator wydania: Sfinansowano przez Gminę Swarzędz Magdalena Kałek, Magdalena Malińska-Murek, Marcin Młodziński, Joanna Müller 3 SWARZĘDZ WCZORAJ I DZIŚ · SWARZĘDZ THEN AND NOW · SWARZĘDZ GESTERN UND HEUTE SWARZĘDZ WCZORAJ I DZIŚ · SWARZĘDZ THEN AND NOW · SWARZĘDZ GESTERN UND HEUTE Ladies and Gentlemen, Sehr geehrten Damen und Herren! O Swarzędzu Into your hands, we hereby commit this commemorative publication, the purpose Wir geben Ihnen eine Jubiläumspublikation in die Hände, die Orte, Ereignisse und of which is to ’save from oblivion’ the places, events and people of which the Menschen, die ganze faszinierende Geschichte unserer Stadt vor dem Vergessen ABOUT SWARZĘDZ · ÜBER SWARZĘDZ fascinating history of our city is composed. „retten“ soll. The history of Swarzędz, which obtained town privileges in 1638, includes a large Die Geschichte von Swarzędz, die 1638 die Stadtrechte erhielt, ist reich an number of remarkable events but also difficult times and the moments of glory. außergewöhnlichen Ereignissen, an schwierigen sowie an glorreichen Zeiten. Es ist It is a story about tolerance, about the representatives of different nations and eine Geschichte von Toleranz, eines Zusammenlebens von Vertretern verschiedener faiths living alongside one another. Polish Catholics, German Lutherans, Jews, Nationen und Religionen. Polnische Katholiken, deutsche Evangelikale, Juden, immigrants from the Netherlands, and the Romani people, all found shelter and Neuankömmlinge aus den Niederlanden, Roma – sie alle fanden hier ein Zuhause were met with kindness in Swarzędz. They have all contributed to the culture and und Freundlichkeit. Sie leisteten ihren Beitrag zur Kultur und zu den Bräuchen Swarzędz jest miastem sąsiadującym od zachodu Swarzędz is the western neighbour of Poznań, and, Swarzędz (Deutsch: Schwersenz) ist eine Stadt, die customs of this land. dieses Landes. z Poznaniem. Jest stolicą największej i jednocześnie simultaneously, the capital of the largest and the im Westen an Poznań (Dt.: Posen) grenzt. Es ist die najgęściej zaludnionej gminy w aglomeracji poznań- most densely populated commune within the Poznań Hauptstadt der größten und gleichzeitig der am Swarzędz has been expanding, both territorially and economically, for centuries. Im Laufe der Jahrhunderte erlebte Swarzędz eine territoriale und wirtschaftliche skiej. W samym mieście, zajmującym powierzchnię agglomeration. Its total area of 8.2 km2 is currently dichtesten besiedelten Gemeinde in der Posener At the same time, the town has cultivated the traditions of carpentry, and soon Entwicklung, pflegte die Traditionen der Tischlerei, wurde eine Möbelmacht im Land. 8,2 km2, mieszka obecnie (2017 r.) 29 tys. mieszkańców. (2017) home to 29,000 residents. Agglomeration. In der Stadt selbst, die über eine became a powerhouse of the Polish furniture industry. Nowadays, it constitutes Heute ist es ein modernes, städtisches Zentrum, das Herz der größten Gemeinde in der Oberfläche von 8,2 km2 verfügt, wohnen zurzeit a state-of-the-art urban centre and the heart of the largest commune of the Poznań Posener Metropole. Neue Bereiche des Unternehmertums, neue Herausforderungen, Miasto położone jest na południowym brzegu The town is situated on the southern shore of Swarzędz (2017) 29 Tausend Einwohner. agglomeration, and its name evokes the associations with the new areas of business aber auch die Fortsetzung und Pflege der Tradition. Jeziora Swarzędzkiego, przez które przepływa rzeka Lake, through which the River Cybina, the right tributary Die Stadt liegt am südlichen Ufer des Swarzędzki-Sees, and new challenges as well as with the cherishing tradition. Cybina, prawy dopływ Warty. Cybina płynie tutaj of the River Warta, flows. The River Cybina flows along Ein guter Platz für jede Generation, ein guter Ort für die Zukunft. polodowcową pradoliną, objętą ochroną w ramach a postglacial ice-marginal valley, protected under the durch den der Fluss Cybina, der rechte Nebenfluss Swarzędz is a good place for any generation, a good place for the future. der Warta, fließt. Cybina fließt hier durch das post- Das kollektive Gedächtnis ist wichtig. Wir beziehen uns auf dieses wunderschöne, programu „Natura 2000”. W północnej części gminy – program ‚Natura 2000’, here. In the northern part of glaziale Urstromtal und ist im Rahmen des „Natura na terenach będących otuliną Parku Krajobrazowego the commune, which constitutes the protection zone Collective memory is important. Hence, this is what we refer to in this beautiful, historische Album voller Informationen, zeitgenössischer Bilder und Archivfotos. 2000“ Programms geschützt. Im nördlichen Teil der „Puszcza Zielonka” – rzeźbę terenu urozmaicają of Zielonka Forest Landscape Park, the landscape historical album, full of the abundance of information as well as photos, both modern Wir suchen Inspiration in den Biografien wichtiger und unvergesslicher Charaktere. Gemeinde – einer Pufferzone des Landschaftsparks and the archival ones. We seek inspirations in the biographies of important and pagórki morenowe porośnięte lasami oraz dolina is made more varied by moraine hills covered with 380 Jahre – das ist nur ein Teil der Reise durch die Geschichte. Ihre Fortsetzung „Puszcza Zielonka (Dt.: Zielonka-Urwald)“ – wird die unforgettable figures. rzeki Głównej z zaporą i zachodnim fragmentem forests along with the River Główna valley with a dam, wird von den aufeinanderfolgenden Generationen der Einwohner von Swarzędz Landschaft um die bewaldeten Moränenhügel und zbiornika retencyjnego „Jezioro Kowalskie”. Na and the western fragment of ‘Kowalskie Lake’ Water 380 years is merely a part of a long journey throughout history, the further chapters geschrieben. das Tal des Flusses „Główna“ mit einem Damm und wschodzie natomiast znajduje się malowniczy jar Reservoir. On the east, one can find a picturesque of which will be written by the future generations of the residents of Swarzędz. einem westlichen Teil des Stausees „Jezioro Kowalskie“ Ich wünsche Ihnen eine schöne Lektüre voller Reflexion. i niewielkie Jezioro Uzarzewskie. canyon and small Uzarzewskie Lake. bereichert. Im Osten gibt es eine malerische Schlucht I wish you a reading experience both pleasant and leading to reflection. und einen kleinen See – Jezioro Uzarzewskie. Marian Szkudlarek Marian Szkudlarek Mayor of the Town and Commune of Swarzędz Bürgermeister der Stadt und Gemeinde Swarzędz 4 5 SWARZĘDZ WCZORAJ I DZIŚ · SWARZĘDZ THEN AND NOW · SWARZĘDZ GESTERN UND HEUTE SWARZĘDZ WCZORAJ I DZIŚ · SWARZĘDZ THEN AND NOW · SWARZĘDZ GESTERN UND HEUTE