art nouveau & art deco themadossier Na een hele periode waarin neo-stijlen hoogtij vier- den, ontstaat op het einde van de 19de eeuw een nieuwe kijk op architectuur en toegepaste kunst. In eerste instantie vertaalde zich dat in de art nouveau. De art-nouveaustijl ziet rond 1893 het daglicht in Brussel. Twee architecten spelen daarbij een hoofd- rol: Victor Horta, die de stijl organisch benadert, en Paul Hankar, die een geometrische benadering han- teert. Deze totaalkunst domineert tot ongeveer 1914 alle domeinen: architectuur, meubiliair, tapijten, de- coratieobjecten en sieraden. Ze vormt een reactie op de niet te stuiten industrialisering van die tijd. De motieven zijn daarom grotendeels afkomstig uit de natuur. De beweging is onverwacht en van vrij korte duur, maar heeft zo’n kracht dat ze al snel een inter- nationale faam verwerft en Brussel vandaag de titel ‘Europese hoofdstad van de art nouveau’ bezorgt. Na de eerste wereldoorlog ontstaan er meer ratione- le tendenzen. Tijdens de roaring twenties en de ja- ren dertig staan twee architecturale stromingen met verschillende varianten naast elkaar: de art deco en het modernisme. Hoewel de art deco het decoratieve aspect van de art nouveau voorzette, was het een so- bere stijl dat gekenmerkt wordt door geometrische lijnen en gestileerde motieven en dat gebruik maakt van zowel traditionele als moderne materialen. Het radicalere modernisme verwierp alle versierin- gen en verwijzingen naar vroegere stijlen. Het mo- dernisme zocht naar functionaliteit, comfort en naar ruimtelijke vernieuwing daarbij gebruik makend van nieuwe materialen en technieken. Van al deze stijlen in al hun mengvormen zijn mooie en interessante voorbeelden terug te vinden in Brussel. 1. ART NOUVEAU IN BRUSSEL 2. ART NOUVEAU WANDELING: ENKELE MARKANTE GEBOUWEN 3. BRUSSEL TIJDENS HET INTERBELLUM: ART DECO 4. ART DECO WANDELING: ENKELE MARKANTE GEBOUWEN 5. TWEE HOOFDROLSPELERS : VICTOR HORTA EN HENRY VAN DE VELDE 6. MUSEA 7. TENTOONSTELLINGEN EN EVENEMENTEN 8. GELEIDE BEZOEKEN 9. WINKELS EN ANTIQUAIRS 10. RESTAURANTS 11. VARIA 12. CONTACTS WWW.VISITBRUSSELS.BE 1. ART NOUVEAU IN BRUSSEL De eerste en laatste gebouwen van de art-nouveaustroming zijn in Brussel neergezet: het Tasselhuis, dat in 1893 door Victor Horta is gebouwd, en het Stocletpaleis, dat kort voor de Eerste Wereldoorlog afgewerkt werd. Zo kwamen twee stromingen in Brussel samen: de organische benadering van Victor Horta, geïnspireerd door de natuur, en de geometrische insteek van Joseph Hoffmann. Tussen 1893 en 1914 zijn in Brussel bijna 500 art-nouveauhuizen neergezet. Meerdere architecten bouwden er hun eigen woning: Victor Horta, Henry Van de Velde, Paul Hankar, Gustave Strauven en Paul Cauchie. De oorsprong van de art nouveau ligt in een nieuwe manier van denken en leven op een moment dat het samenlevingsmodel van de negentiende eeuw niet langer werd geaccepteerd. Het volk was op zoek naar vrijheid in alle domeinen: sociaal, economisch, filoso- fisch, cultureel. De kunstbeweging die uit deze morele heroriëntatie voortkomt – de art nouveau – is moeilijk precies te definiëren. Wel valt vast te stellen dat de talige uitdrukkingen ervan te maken hebben met nieuwheid, jeugd, moderniteit, vrijheid. De art-nou- veaubouwstijl is slechts een aspect van de beweging. Wel is het de meest opvallende tak. Eind negentiende eeuw vormde Brussel het centrum van deze kunststroming, onder meer dankzij de activiteiten van een groep kun- stenaars genaamd ‘Les XX’, later omgedoopt tot ‘La Libre Esthétique’. De groep was opgericht door Octave Maus en telde namen als Henry Van de Velde en Auguste Rodin onder haar leden. Ze stond open voor alle internationale kunstvormen en maakte daar promotie voor via tentoonstellingen, concerten en conferenties. Deze artistieke en culturele uitwisselingen, gecombineerd met de ideeën van vrijheid en democratie van die tijd, leidden tot het zoeken naar een nieuwe vorm van architecturale expressie. Er werd met meerdere stijlen geëxperimenteerd, maar de stijl die later art nouveau zou worden genoemd, was zonder twijfel de meest in het oog springende. De architecten die deze architecturale taal spraken, zijn Horta, Hankar, Van de Velde, van Rysselberghe, Blérot, Delune, Strauven, Taelemans, Van Waesberghe, Roosenboom, Jacobs en Vizzavona. Elk had zijn eigen stijl. Samen hebben ze het Brusselse landschap aanzienlijk verrijkt. Bron: ‘Art-nouveauwandelingen in Brussel’, Louis Meers, uitgeverij Lannoo 3 2. ART-NOUVEAUWANDELING: ENKELE MARKANTE GEBOUWEN HET IS ONMOGELIJK OM ALLE ART-NOUVEAUPANDEN IN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GE- WEST TE BESCHRIJVEN. DAAROM VINDT U HIERONDER EEN AANTAL VAN DE MEEST REPRESEN- TATIEVE ART-NOUVEAUGEBOUWEN. CENTRUM VAN BRUSSEL DE VOORMALIGE WARENHUIZEN WAUCQUEZ, TEGENWOORDIG HET BELGISCH STRIPCENTRUM (open voor het publiek) Architect : Victor Horta - 1903/1906 De gewelfde voorgevel is relatief sober. Ze markeert een klassiekere periode in het art-nouveau-oeuvre van Victor Horta. Een prestigieuze entree voert naar een monumentale trap, die wordt verlicht door een groot glazen dak. Het licht reikt van de eerste verdieping tot aan de benedenverdieping. In de voormalige Warenhuizen Waucquez is tegenwoordig het Belgisch Stripcentrum ondergebracht. De nieuwe permanente expositie in het Centrum toont aan de hand van foto’s en bijzondere documenten de le- vensloop van het pand – van de bouw en de periode dat het als warenhuis dienstdeed tot de periode van verval en de renovatie. Een typisch Brussels avontuur dat symbool staat voor de twintigste eeuw in haar geheel. De tentoonstelling toont ook een selec- tie illustraties van striptekenaars, geïnspireerd door de geschiedenis van de voormalige Warenhuizen Waucquez. De geschiede- nis van een winkel zoals die vandaag niet meer worden gebouwd. Zavelstraat 20, 1000 Brussel [email protected] www.stripmuseum.be KINDERTUIN Architect : Victor Horta - 1895/1899 Burgemeester Charles Buls gaf Victor Horta opdracht tot het ontwerp van deze kleuterschool. De stenen voorgevel is voorzien van lichte en donkere stroken. De zuilen en het torentje doen gotisch aan. Ook het glazen afdak boven de ingang springt in het oog. Binnenin ontwierp de architect een fijn metalen geraamte dat het glas boven de speelplaats draagt. Sint-Gisleinsstraat 40, 1000 Brussel WARENHUIS OLD ENGLAND, TEGENWOORDIG MUZIEKINSTRUMENTENMUSEUM (open voor het publiek) Architect : Paul Saintenoy - 1898/1899 Dit type glazen warenhuis, open naar de straat toe om kopers te lokken, verscheen rond de eeuwwisseling in veel Europese hoofd- steden. Paul Saintenoy bouwde weinig art-nouveaupanden. Dit pand is echter kenmerkend voor de stijl. De decoratie-elementen spelen een rol in de constructie. Hofberg 2, 1000 Brussel [email protected] www.mim.be 4 VOORGEVEL VAN DE WINKEL ‘MARJOLAINE’ Architect : Léon Sneyers - 1904 Voor het ontwerp van deze kleine etalage maakte Léon Sneyers gebruik van zijn voorkeursmotief: een min of meer concentrische cirkel waaruit een verticale vorm voorkomt. Magdalenasteenweg 7, 1000 Brussel. VOORMALIGE WINKEL VAN WOLFERS, VANDAAG BANKKANTOOR Architect : Victor Horta - 1909/1912 Voor deze winkel, gebouwd in opdracht van de goudsmeden en beeldhouwers Wolfers, keerde Victor Horta terug naar een meer getemperde versie van de art nouveau. De gevel bevat geen metaal. De door Horta gerealiseerde vitrines bevinden zich in de Ko- ninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis. Arenbergstraat 11-13, 1000 Brussel LOUIZAWIJK EN VIJVERS VAN ELSENE ART-NOUVEAUPANDEN Architect : Ernest Blérot - 1900 Een van de grootste architectuurprojecten van Ernest Blérot in Elsene. De variatie in elementen geeft elk huis een eigen individu- aliteit. Tegelijk oogt het geheel bijzonder homogeen. Sint-Bonifaasstraat 15-17-19-20-22, 1050 Brussel GLASRAAM ‘DE GOLF’ Architect Paul Saintenoy verzocht Privat Livemont om een karton te tekenen voor het glasraam dat Raphaël Evaldre verwezenlijkte voor de privéwoning die hij kort daarvoor had aangekocht. Dit glasraam beeldt het thema van de golf uit: een jonge vrouw aan zee. De golven en de weelderige haardos zijn uitgevoerd in de typische arabesken van de art nouveau. Gewijdeboomstraat 123, 1050 Brussel HUIS MAX HALLET Architect : Victor Horta - 1903/1904 Dit herenhuis uit 1904 is gebouwd op basis van plannen van Victor Horta. Het pand vormt een hartverwarmende symfonie van kleuren, krullen en licht. Advocaat Max Hallet liet het huis bouwen als plek om zijn vrienden en klanten in stijl te ontvangen. Victor Horta ontwierp hiervoor verschillende woonvertrekken en ontvangstruimten. Louizalaan 346, 1050 Brussel 5 HUIS SOLVAY Architect : Victor Horta - 1895/1898 Victor Horta bouwde dit luxueuze herenhuis in 1894 voor de zoon van de industrieel Ernest Solvay. De architect kreeg carte blan- che voor dit project. Hij ontwierp het interieur en het meubilair tot in de kleinste details. Op de gevel lopen twee symmetrische erkers over twee verdiepingen, met daarboven balkons. Binnen wacht een visueel vuurwerk. Het palet van rood- en oranjetinten zet de sfeer van luxe en comfort nog sterker in de verf. Een bezoek meer dan waard. Louizalaan 224, 1050 Brussel Tel. +32 (0)2 640 56 45 [email protected] www.hotelsolvay.be HUIS TASSEL Architect : Victor Horta - 1893/1894 Dit is het eerste art-nouveauhuis dat gebouwd werd in 1893 door Victor Horta en als model heeft gediend voor heel wat andere gebouwen. De gevel is niet extravagant en past dus perfect in de architecturale omgeving. Het meest innovatieve element is de centraal geplaatste voordeur. De erker wordt omgeven door een smeedijzeren balustrade met