T.C SAKARYA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ AFGANİSTAN’IN YENİDEN İNŞASINDA TÜRKİYE’NİN ROLÜ (2001-2011) DOKTORA TEZİ Mehmet YILDIZ Enstitü Anabilim Dalı: Uluslararası İlişkiler Enstitü Bilim Dalı : Uluslararası İlişkiler Tez Danışmanı: Doç. Dr. G. Saynur DERMAN OCAK - 2014 ÖNSÖZ Bu tezin yazılması aşamasında, çalışmamı sahiplenerek titizlikle takip eden danışmanım Doç. Dr. G. Saynur Derman’a değerli katkı ve emekleri için içten teşekkürlerimi ve saygılarımı sunarım. Prof. Dr. Mehmet Alpargu ve Yrd. Doç. Dr. Filiz Cicioğlu bütün süreç boyunca her anlamda yanımda olmuş, desteğini ve katkılarını esirgememiştir. Savunma sınavı sırasında jüri üyeleri Prof. Dr. Esra Hatipoğlu ve Doç. Dr. Zeynel Abidin Kılınç da çalışmamın son haline gelmesine değerli katkılar yapmışlardır. Bu vesileyle tüm hocalarıma ve tezimin son okumasında yardımlarını esirgemeyen arkadaşlarıma teşekkürlerimi borç bilirim. Son olarak bu günlere ulaşmamda emeklerini hiçbir zaman ödeyemeyeceğim eşime, anneme ve aileme şükranlarımı sunarım. Mehmet YILDIZ 15.01.2014 İÇİNDEKİLER KISALTMALAR ............................................................................................................ v TABLO LİSTESİ ......................................................................................................... viii ŞEKİL LİSTESİ ............................................................................................................. ix ÖZET ................................................................................................................................ x SUMMARY .................................................................................................................... xi GİRİŞ ............................................................................................................................... 1 BÖLÜM 1: KAYNAK TARAMASI ............................................................................ 13 1.1. Devlet ve Devlet İnşa Problemi ............................................................................... 13 1.2. Devlet İnşa Kavramı ................................................................................................ 20 1.2.1. Devlet İnşa Tanımları..................................................................................... 21 1.2.2. İnşa Edilecek Devletin Tespiti ....................................................................... 22 1.2.3. Devlet İnşası Başarı Yaklaşımları .................................................................. 23 1.3.4. Devlet İnşası İle Karışan Kavramlar .............................................................. 28 1.2. Devlet İnşasının Sınırlandırılması ............................................................................ 32 1.2. Araştırmada Kullanılan ve Özellik Arz Eden Tanımlar ........................................... 33 BÖLÜM 2: AFGANİSTAN’DA DEVLET İNŞA SÜRECİ ....................................... 35 2.1. Sınırsız Özgürlük Harekâtına Giden Süreç .............................................................. 35 2.2. Devlet İnşa Süreci .................................................................................................... 37 2.2.1. Geçici Yönetim Dönemi ................................................................................ 38 2.2.2. Kalıcı Yönetim Dönemi ................................................................................. 47 2.2.3. Yönetimin Devri Dönemi............................................................................... 52 2.3. Uluslararası Toplum ................................................................................................. 61 2.3.1. BM ve UNAMA............................................................................................. 61 2.3.2. NATO ve ISAF .............................................................................................. 62 2.3.3. BMGK’nin Afganistan Kararları (2001-2011) .............................................. 66 BÖLÜM 3: TÜRKİYE’NİN DEVLET İNŞA SÜRECİNDEKİ AMAÇ VE FAALİYETLERİ .......................................................................................................... 75 i 3.1. İki Ülke Arası Tarihi Dostluk ve Günümüze Yansımaları....................................... 75 3.2. 2001-2011 Yılları Arasında İcra Edilen Devlet İnşa Faaliyetleri ............................ 79 3.2.1. Güvenlik ve Savunma Alanında Faaliyetler .................................................. 80 3.2.2. Anayasal Kurumların Kurulması ve Güçlendirilmesi Alanında Faaliyetler .. 81 3.2.3. Ekonomi ve Temel İhtiyaçların Karşılanması Alanında Faaliyetler .............. 86 3.2.4. Sağlık Alanında Faaliyetler ............................................................................ 87 3.2.5. Eğitim Alanında Faaliyetler ........................................................................... 89 3.3. T.C. Afganistan Kararları ve Anlaşmalar (2001-2011) ........................................... 90 3.4. Türkiye’nin Afganistan’daki Amaçları .................................................................. 107 BÖLÜM 4: AFGANİSTAN’DAKİ GRUP VE AKTÖRLERİN AMAÇ VE FAALİYETLERİ ........................................................................................................ 109 4.1. Batılı Ülkeler .......................................................................................................... 109 4.1.1. Amaçlar ........................................................................................................ 109 4.1.2. Faaliyetler..................................................................................................... 111 4.2. Hükümet ................................................................................................................. 118 4.2.1 Amaçlar ......................................................................................................... 124 4.2.2. Faaliyetler..................................................................................................... 127 4.3. Taliban ................................................................................................................... 138 4.3.1. Amaçlar ........................................................................................................ 138 4.3.2. Faaliyetler..................................................................................................... 139 4.4. Savaş Ağaları (Warlords) ....................................................................................... 144 4.4.1. Amaçlar ........................................................................................................ 144 4.4.2. Faaliyetler..................................................................................................... 145 4.5. Uyuşturucu Endüstrisi ............................................................................................ 149 4.5.1.Amaçlar ......................................................................................................... 149 4.5.2. Faaliyetler..................................................................................................... 149 4.6. Pakistan .................................................................................................................. 151 4.6.1. Amaçlar ........................................................................................................ 151 4.6.2. Faaliyetler..................................................................................................... 152 4.7. Etnik Gruplar .......................................................................................................... 155 4.7.1. Amaçlar ........................................................................................................ 155 ii 4.7.2. Faaliyetler..................................................................................................... 156 BÖLÜM 5: TÜRKİYE’NİN FAALİYETLERİNİN AFGANİSTAN’DAKİ GRUP VE AKTÖRLERLE KARŞILAŞTIRILMASI ......................................................... 160 5.1. Türkiye’nin Batılı Ülkeler İle Politik İlişkileri ...................................................... 160 5.1.1. Uzlaşma Halindeki Faaliyetler ..................................................................... 160 5.1.2. Tarafsızlık Halindeki Faaliyetler ................................................................. 162 5.1.3. Çatışma Halindeki Faaliyetler ...................................................................... 162 5.2. Türkiye’nin Hükümet İle Politik İlişkileri ............................................................. 170 5.2.1. Uzlaşma Halindeki Faaliyetler ..................................................................... 170 5.2.2. Tarafsızlık Halindeki Faaliyetler ................................................................. 179 5.2.3. Çatışma Halindeki Faaliyetler ...................................................................... 179 5.3. Türkiye’nin Taliban İle Politik İlişkileri ................................................................ 181 5.3.1. Uzlaşma Halindeki Faaliyetler ..................................................................... 181 5.3.2. Tarafsızlık Halindeki Faaliyetler ................................................................. 182 5.3.3. Çatışma Halindeki Faaliyetler ...................................................................... 183 5.4. Türkiye’nin Savaş Ağaları (Warlords) İle Politik İlişkileri ................................... 183 5.4.1. Uzlaşma Halindeki Faaliyetler ....................................................................