Selçuk Ünfuersltesl/Seljuk Unluersity Fen-Edebiyat Fakültesi/Faculty of Arts and Sciences Edebiyat Dergisi/Journal of Social Sciences Yıl/ Year: 2007, Sayı/Numbcr: 17, 179 208 BİR DEVRİN GİZL İ Ç EHRESİ: M. RAZİ YALKIN ve ESERLERİ ÜZERİNE Yrd. Doç. Dr. Necmi UYANIK S. Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü nu vani [email protected]. tr Özet Bu makalede 1. Dünya Savaşı, Mütareke Devri ve Türk İstiklal Harbinin önemli, fakat pek bilinmeyen bir siması; faaliyetleri ve eserleriyle birlikte değerlendirilmiştir. Mustafa Razi Yalkın, adı geçen dönemler içerisinde, Teşkilat-ı Mahsusadan itibaren bir emniyet görevlisi olarak, vatan hizmetinde olmak üzere önemli hizmetlerde bulunmuştur. Hatıralarını ise değişik takma adlarla 1939'dan itibaren kaleme almıştır. Bu hatıralarda ele alınan konulardan; Osmanlının son dönemlerindeki kaçakçılık, Padişah Vahidettin'in (VI. Mehmet) faaliyetleri, İttihatçılar, İtilafçılar ve Mustafa Kemal Paşa ile birlikte Türk İstiklal Harbi gibi konular M. Razi Yalkın'ın verdiği bilgiler çerçevesinde değerlendirilerek, onun Türk tarihine olan katkıları ortaya konmuştur. Anahtar Kelimeler: M. Razi Yalkın (M. Sıfır), Padişah Vahideltin, Damat Ferit, Kaçakçılık, Teşkilat-ı Mahsusa, Mustafa Kemal Paşa A SECRET FACE OF ONE PERIOD: M. RAZI YALKIN and HiS WORKS Abstract Irı llıi:; :.Lu<ly lh~ I.Workl War, Uı~ Amıislk~ Period df!U on~ of Llı~ <lbtin!Jublı~d face of the Turkish Indepence War has been analyzed with his works. Mustafa Razi Yalkın has performed most irnportant positions as apolice officerduring these periods after the National Security Service'sfoundation. Andhe wrote his memories in different false namesfrom the 1939's. in these memories he wrotethe smuggling at the last period of the Ottoman Empire, the activities of Sultan Vahidettin (VI Mehmet), the members of the ittihat ve Terakki, the members of the Hürriyet ve İtilaf Fırkası, Mustafa KernalPasha and the Turkish lndepence War. The topicsand its contributions have been examined through the eyes of M. Razi Yalkın. Key Words: M. Razi Yalkın (M. Sıfır) , SultanVahidettin, Damat Ferit, the Smuggling, Nat.ional Security Seıvice, Mustafa Kemal Paşa I - GİRİŞ Tarihin akış seyri içerisinde farklı yönetimler ve devlet şekilleri görülürken, devletlerin pozisyonunu; çeşitli etkenlerle birlikte değişik olaylar ve bu olayların paralelinde özelde, insan unsuru belirlemiştir. Osmanlı Devleti de dünyada gelişen milliyetçilik hareketleriyle birlikte imparatorluk özelliğini kaybederek, yerini millı bir devlet kimliğiyle Türkiye Cumhuriyeti'ne bırakmıştır . Osmanlı'dan Cumhuriyet'e geçiş sürecinde ise, öncesi itibarıyla İttihat ve Terakki partisinin, adı meşrutiyet olan bir yönetim sisteminde devleti kurlarına çabaları (hataları ve sevaplarıyla birlikte) görülmüştür. Bu anlamda devleti büyük bir savaş içine sokmaları; Osmanlının, belki de dönüşü olmayan sömürgecilik ya da ç ı kar çatışmalarına ait kuralların geçerli olduğu bir sahnenin tam ortasında kendisini bulmasına neden olmuştur. İngiltere'nin, Berlin Antlaşmasından sonra, il. Abdülhamit döneminde Osmanlı'nın toprak bütünlüğünü koruma politikasını terk etmesi, I. Dünya Savaşı boyunca emperyalist devletlerin Osmanlı'yı "Sömürge ülkesi" sayarak, Şark Meselesi kapsamında Kapitülasyonlardan da faydalanarak iktisadı sömürü ve siyası nüfuz sağlamc\ çabaları ekseninde1 Türkiye'yi kendi aralarında paylaşan gizli antlaşmalara imza atmaları, yeni gelişmelerle birlikte büyük bir önem kazanmıştır. Hakeza, milliyetçilik hareketleri paralelinde Balkanlar' da Osmanlı' dan kopan milletlerle beraber, I. Dünya Savaşı'nın seyri içerisinde Osmanlı'nın içindeki Müslüman unsu rların da liberal politikalar eşliğinde emperyalist devletlerce kışkırtılması büyük yaralar açmıştır. Devleti fiili olarak sona erdiren Mondros Mütarekesinden sonra Osmanlı , siyasi olarak Hürriyet ve İtilaf Partisinin İttihatçılarla olan hesaplaşmasına , daha doğrusu İttihatçıların tasfiyesine dönük çabalara sahne olmuştur. Bu tasfiye hareketinde padişah ve Hürriyet ve İtilafçıların dayanak noktasını, maalesef devletin bağımsızlığını düşünmeden işgal güçleriyle giriştikleri beraberlik teşkil etmiştir. Bu teslimiyetçi yapıdan memnuniyet duyan İngilizler ise, Churchill'in söylediği gibi, "İstanbul'da alınacak olan tedbirler için bir bütün olarak Türklerin rızasının alınmasının" 2 mümkün görmediği tespitleriyle birlikte, aslında dikkatlerini Avrupa'dan doğuya , yani "Türk Veraset Savaşına" 3 çevirmişlerdi. İşbirliğinin yapıldığı İstanbul'da Yunanistan destekli Hrisantos ve Zafiri gibi Rum çeteleri Türk Karakollarını basıyor, asayişi bozarak çok sayıda Türk'ü de öldümıekten geri dumıuyordu4 . Osmanlı aydın ve devlet adamlarının devleti çöküşten kurtarma Not: Alanlannda daha çok klasik dipnot sistemi esas alındığı için yazarların isteği üzerine bu yazıda söz konusu dipnot sistemi uygulanmışbr (editör). 1 Süleyman K&ni İRTEM , Şark Meselesi Osmanlı Sömürgeleşme Tarihi, (Haz. Osman Selim Kocahanoğlu). Temel Yay., İstanbul 1999, s. 35. 2Selahattin TANSEL, Mondros'tan Mudanya'ya Kadar, C. ili, MEB. Yay., İstanbul 1991, s. 40. 3 Sina AKŞİN, İstanbul Hükümetleri ve Milli Mücadele, C. 1-Mutlakiyete Dönüş (1918- 1919), Türkiye İş Bankası Kültür Yay., Ankara 1998, s. 26. · 4 Hülya TOKER, Mütareke Döneminde İstanbul Rumları, Gn.Kunnay Atase ve Denetleme Başkanlığı Yay., Ankara 2006, s. 166-176 Bir Devrin Gizli Çehresi: M Razi Yalkın ve Eserleri Üzerine _________________,,1=81 çabaları, artık mütareke devrinde vatanı ve bağımsızlığı kurtarma mücadelesine dönüşmüştü. İşte işgallerle birlikte, yoksulluğun, fırka çekişmelerinin son haddini bulduğu bu ortamda, Anadolu hareketi kurtuluş için tarih sahnesindeki yerini almıştır. İttihat ve Terakki Partisini·n önemli siması Enver Paşa'nın girişimleriyle kurulan ve İttihatçıların etkin olduğu Teşkilat-ı Mahsusa5 ise, 1918 yılından itibaren Milli Mücadele hareketine önemli katkılar sağlayacak olan ve hatta günümüze kadar değişik adlarla varlığını hissettirecek olan yeni teşkilatların başlangıç aşamasını teşkil etmiştir6 . Modem dünyada, istihbarat örgütlerinin önceden haber alma işlevini yerine getirmeleri ise, devletlerin strateji politikaları açısından büyük önem arz etmiş ve etmeye de devam etmektedirler. M. Razi Yalkın da, XX. yüzyılın ilk çeyreğinde Türk tarihi açısından yaptığı hizmetlerle; ikinci çeyreğinde ise gerçek ve takma adlarla yazdıklarıyla önemli bir sima olarak karşımıza çıkmaktadır. M. Razi Yalkın'm kullandığı M. Sıfır takma adı, gazete ve dergilerde yazdığı dönem içerinde birçok kimse tarafından zihinlerde bir soru işareti olarak kalmıştır. İşte yapılan bu çalışmada, Türk tarihinin önemli bir kesitinde milleti ve devleti adına çalışarak; Mustafa Kemal Paşa 'nın önderliğinde bağımsız bir Türkiye Cumhuriyeti Devletinin ortaya çıkmasında büyük hizmetleri görülen bu şahsın, yaptıkları ve yazdıklarıyla tarihe olan katkısı elde edilen bilgiler çerçevesinde ortaya konmaya çalışılmıştır. Bu konuda yazılmış herhangi bir çalışmanın bulunmayışı ise, konunun önemini tarih açısından bir kat daha arttırmaktadır. 11- HAYATI ve İLİŞKİ İÇERİSİNDE OLDUGU KURUMLAR A. Hayatı ve Ailesi Hakkında Mustafa Razi 1886 (Rumil302/Hicri 1300) yılında İstanbul'da (Eminönü) dünyaya gelmiş ve 28.11.1953 tarihinde gözlerini hayata kapamıştır. Babasının 5 Teşkilat-ı Mahsusa'nın kapanmasından sonra İttihatçıların birçoğu Milli Mücadele Hareketinin içerisinde yer almışlardır. Bilgi için bk., Erık Jan Zürcher, Milli Mücadelede İttihatçılık, Bağlam Yay., İstanbul 1987, s. 11-301. Aynca Teşkilta-ı Mahsusa için bk., Hüsamettin ERTÜRK, Milli Mücadele Senelerinde Teşkil&t-ı Mahsusa, Daktilo Metin, (Yay. Haz. Tevfik Alpay), Gn. Kurmay Atase Kütüphanesi; Hilsamettin ERTÜRK, İki Devrin Perde Arkası, (Haz. Samih Nafiz KANSU), Sebil Y.evi, İstanbul l996;Ergun HİÇYILMAZ, Teşkllat-ı Mahsusa'dan Mit'e,Varlık Yay., İstanbul 1990; Vahdet KELEŞYILMAZ, Teşkilat-ı Mahsusa'nın Hindistan Misyonu (1914-1918), Atatürk Arş. Mer. Yay., Ankara 1999; Mustafa BALCIOGLU, Teşkilat-• Mahsusa'dan Cumhwiyet'e, Nobel Yay. Dağılım, Ankara 2001; Philip H. STODDARD, Teşkilat-• Mahsusa, (Çev. Tansel Demirel), 3. bsk., Arma Yay.,İstanbul 2003; Arif Cemil, I. Dünya Savaşı'nda Teşkilat-• Mahsusa, Arına Yay., İstanbul 2006; Atilla ÇELİKTEPE, Teşkilat­ ı Mahsusa'nın Siyasi Misyonu, IQ Kültür Sanat Yay. , İstanbul 2002. 6 Teşkilat-ı Mahsusa'dan sonra kurulan önemli birimlerden birisi de Ankara'da Genel Kurmay Ba§kanı Fevzi (Çakmak) Paşa tarafından oluşturulan Askeri Polis Teşkilatı olmuştur. Bilgi İçin bk., Hamit PEHLİVANLI, Kurtuluş Savaşı İstihbaratında Askeri Polis Teşkilatı, Gnkur. B§k. Yay., Ankara 1992, s. 12-15; Hayrullah GÖK, Mareşal Fevzi Çakmak'm Askeri ve Siyasi Faaliyetleri (1876-1950), Gnkur. Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Ba§kanlığı Yay., GnKur. B.evi, Ankara 1997, s. 43-45. adı İsmail Hakkı, annesinin adı İsmet ve eşinin adı Fatma Zehra olan M. Razi'nin Hatice İsmet adında da bir kızı vardır 7 • M. Razi, ilk ve ortaöğreniminden sonra Numune-i Terakki Mektebi İdadisi 3. sınıfına kadar eğitim ve öğretim hayatını devam ettirirken, tavsiye üzerine İstanbul Ticaret Mekteb-i Alisine geçerek bu okuldan mezun olmuştur. Farsça, Arapça ve Fransızca'dan özel dersler alan M. Razi, askerlik hayatına 18 Mart 133l'de (31.03. 1915) Süleymaniye askerlik şubesinden (9053 askerlik numarasıyla) başlamış ve buradan Dersaadet talimgahına aktarılmıştır8 • 19 Temmuz 1331'de (01.08.1915) İhtiyat Zabit Vekilliğine, 15 Mart 1332'de (28.03.1916) İhtiyat Mülazımı Saniliğine terfi ettirilmiş ve bundan sonra taltif almamıştır. 7 Kasım 1334 (1918) tarih ve 8/14722 evrak emri ile terhis olmuştur9 . M. Razi, İstanbul