Mario Grčević IME »HRVAT« U ETNOGENEZI JUŽNIH SLAVENA SVEUČILIŠTE U ZAGREBU HRVATSKI STUDIJI — STUDIA CROATICA OGRANAK MATICE HRVATSKE U DUBROVNIKU Biblioteka CROATICUM Sv. 6 Urednica Slavica Stojan ISBN 978-953-7823-86-3 (Hrvatski studiji Sveučilišta u Zagrebu) ISBN 978-953-7784-65-2 (Ogranak Matice hrvatske u Dubrovniku) CIP zapis dostupan je u računalnom katalogu Nacionalne i sveučilišne knjižnice u Zagrebu pod brojem 001037272 Objavljivanje knjige potpomogli su Zaklada Hrvatske akademije znanosti i umjetnosti, Grad Dubrovnik i Ministarstvo znanosti i obrazovanja Mario Grčević I M E »H RVAT« U ETNOGENEZI JUŽNIH SLAVENA Ogranak Matice hrvatske u Dubrovniku Hrvatski studiji Sveučilišta u Zagrebu Ogranak Matice hrvatske u Dubrovniku Zagreb — Dubrovnik, 2019. SADRŽAJ I. PREDGOVOR ..........................................................................................................................................7 II. ALPSKI HRVATI ...................................................................................................................................9 III. IME »HRVAT« NA BALKANU .........................................................................................15 Crna Gora ....................................................................................................................................................15 Sandžak, Kosovo, Makedonija i Albanija .......................................................................21 Šumadija i Resava .................................................................................................................................29 Vlasi u Raškoj ...........................................................................................................................................31 Vlasi u Hercegovini .............................................................................................................................33 Migracije Vlaha u Srbiji ...................................................................................................................34 Beograd ...........................................................................................................................................................41 Obrenovac ...................................................................................................................................................44 D. Lapčević: Hrvati u Srbiji (1933.) ...................................................................................48 Hrvati katolici u Raškoj ...................................................................................................................53 Novo Brdo ...................................................................................................................................................59 Podrijetlo raških Hrvata .................................................................................................................62 IV. HRVATI I ISLAM ...............................................................................................................................71 Toponimi u Bosni i Hercegovini ............................................................................................71 Narodna predaja .....................................................................................................................................75 Mustafa Ali (1541.?—1600.) ....................................................................................................80 Mahmud-paša (1420.—1474.) ...............................................................................................82 Hrvatski vilajet.........................................................................................................................................84 Između islama i katoličanstva ....................................................................................................87 V. HRVATI I PRAVOSLAVLJE ...................................................................................................91 Iz povijesti Pravoslavne crkve ....................................................................................................91 Srbi nepravoslavci? ...........................................................................................................................101 Stanovnici Vojne krajine u etnografiji.............................................................................107 Krajišnici kao Hrvati .......................................................................................................................116 Vojna Hrvatska (1809.—1813.) .........................................................................................121 Rana slavistika .......................................................................................................................................124 Pravoslavci između srpstva i hrvatstva ...........................................................................127 Srbi o pravoslavnim Hrvatima ...............................................................................................139 Hrvatski pravoslavci u Americi .............................................................................................149 Glotonim »hrvatski« ....................................................................................................................158 O pravoslavnim Hrvatima danas .........................................................................................160 VI. »HRVACKI« ISTUMAČENO I »SRPSKI« NAPISANO ..................163 Glotonim »srpski« ..........................................................................................................................163 Hrvatski kao »ogledni« jezik ................................................................................................166 Hrvatski kao »ćirilski« jezik ..................................................................................................175 Pisati »srpski« .....................................................................................................................................178 »Čisto i razborito iz sarpskoga u slovinski« ............................................................181 Dubrovački »srpski« molitvenik iz 1512. .................................................................183 Naziv »lingua serviana« .............................................................................................................185 Jezičnoteorijski prijepori i G. Postel .................................................................................189 Stajališta srpske južnoslavistike ............................................................................................194 Suodnos hrvatskih povijesnih glotonima ...................................................................201 VII. O DUBROVAČKOJ REPUBLICI I BOKI KOTORSKOJ ....................213 O Hrvatima u Dubrovačkoj Republici ..........................................................................213 O Srbima u Dubrovačkoj Republici .................................................................................215 Hrvati i Srbi u Boki kotorskoj.................................................................................................219 Srbi o hrvatskom jeziku u Dubrovniku .........................................................................224 VIII. ZAKLJUČAK .....................................................................................................................................231 IX. LITERATURA.....................................................................................................................................237 X. KAZALO TOPONIMA ............................................................................................................269 XI. KAZALO OSOBNIH IMENA ...........................................................................................279 I. Predgovor poraba etnonima Hrvat i glotonima hrvatski u hrvatskoj općoj i književnojezičnoj povijesti poprilično je dobro istražena i opisana. UMeđutim, nedovoljno je istražena i opisana njihova uporaba u onim značenjima u kojima se odnose na pučanstvo koje se tijekom vremena nije integriralo ili se većinski nije integriralo u hrvatsku narodnosno-et- ničku zajednicu, a imalo je s Hrvatima djelomice zajedničku etnoge- nezu. Prvi je dio ove knjige posvećen popunjavanju te istraživačke praznine. U drugom dijelu knjige opisuje se uporaba hrvatskoga povijesnoga glotonima srpski u suodnosu s drugim hrvatskim povijesnim glotoni- mima. Hrvatski povijesni glotonim srpski rabio se je kao defektni glo- tonim za opći jezični opis hrvatskih tekstova na ćirilici uslijed jezičnih dodira Hrvata s njihovim susjedima Srbima. Sveukupno gledano on je rijedak, no u novijoj povijesti bio je uzrokom velikih jezičnopolitičkih i nacionalnopolitičkih prijepora, prije svega zato što povijesni etnonimi i glotonimi vezani uz pretke današnjih Hrvata i Srba na prostorima na kojima su bili u dodiru nisu dostatno opisani ni istraženi. U mjeri u kojoj jesu, relevantna zapažanja objavljena su fragmentalno i u nizu teško dostupnih publikacija. Mistifikacija hrvatskoga povijesnoga glotonima srpski postala je kamenom temeljcem suvremene velikosrpske jezične ideologije i njezi- ne premise o povijesnom »srpskom jeziku« koji u današnjici navodno 7 »cepaju« Hrvati, Crnogorci i Bošnjaci-Muslimani time što su se »od- narodili« od svoje navodne stare »srpske matice«. Ispraznost, neute- meljenost i promašaj velikosrpskih jezičnih i nacionalnih umišljaja