POLSKA AKADEMIA NAUK INSTYTUT GEOGRAFII DOKUMENTACJA GEOGRAFICZNA ZESZYT 1 WSTĘPNE WYNIKI BADAN NAD UŻYTKOWANIEM ZIEMI WARSZAWA I960 WYKAZ ZESZYTÓW PRZEGLĄDU ZAGRANICZNEJ LITERATURY GEOGRAFICZNEJ za ostatnie feta *) 19 5 7 1 Teoretyczne zagadnienia geografii. Geografia regionalna: część I, zbiór artykułów, s. 132. zl 7.— 2. J. KOSTROWICKI — XVIII Międzynarodowy Kongres Geografów w Rio de Janeiro, s. 228, zł 10, — 3 4. Teoretyczne zagadnienia geografii. Geografia regionalna: część II. zbiór 5 artykułów, s. 224, zł 10,— 19 5 8 1. Zagadnienia geografii zaludnienia i osadnictwa, 5 artykułów, s, l&d. zł 10,— 2. Teoretyczne zagadnienia z geografii ekonomicznej — 5 artykułów, s. 180. zł 10,— 3. Zagadnienia geografii gleb — 6 artykułów, s. 133, zł 10,— 4. Nowsze poglądy na istotę krajobrazu geograficznego — 3 artykuły. s. 127, zł 10,— 1959 1. Geografia transportu — 4 artykuły, s. 130, zł 10,— 2. Geografia za granicą. Sprawozdania z pobytu w Chinach. Rumunii, Węgrzech, NRF, Czechosłowacji i ZSRR — 6 artykułów, s. 208. zł 10,— 3. Zagadnienia klimatologii — 9 artykułów, s. 195, zł 10.— 4. Historia geografii, cz. I — 3 artykuły, s. 177. zł 10.— WYDAWNICTWA BIBLIOGRAFICZNE IG PAN*') S LESZCZYCKI, B. WINID — Bibliografia Geografii Polski 1945—1951, 1956, s. 219, zł 29 — S. LESZCZYCKI, J. PIASECKA, H. TUSZYŃSKA-RĘKAWKOWA. B. WINID — Bibliografia Geografii Polski 1952—1953, 1957, s. 99. zł 24.— S. LESZCZYCKI, H. TUSZYŃSKA-RĘKAWKOWA, B. WINID — Biblio­ grafia Geografii Polski 1954, 1957, s. 67, zł 15.— Red. J. KOBENDZINA — Polska Bibliografia Analityczna. Geografia. Poz. 1—168, 1956, s. 88, zł 13,50 Red. J. KOBENDZINA — Polska Bibliografia Analityczna. Geografia. Poz. 169—468, 1956, s. 105, zł 16 — Red. J. KOBENDZINA — Polska Bibliografia Analityczna. Geografia. Poz. 469—876, s. 127, zł 24.— Z. KACZOROWSKA — Zestaw zagranicznych czasopism i wydawnictw seryjnych z zakresu nauk o Ziemi, znajdujących się w bibliotekach polskich, 1957, s. 400, zł 100.— S, LESZCZYCKI, J. PIASECKA. B. WINID — Bibliografia Geografii Pol­ skiej, 1936—1944, 1959, s. 315, zł 78.— Red. J. KOBENDZINA — Polska Bibliografia Analityczna. Geografia. Poz. 877—1209, s. 94, zł 20.— ") do nabycia w Dziale Wydawnictw Instytutu Geografii PAN, Warszawa, Krakowskie Przedmieście 30, pokój 12. **) do nabycia w księgarniachhttp://rcin.org.pl Domu Książki. POLSKA AKADEMIA NAUK INSTYTUT GEOGRAFII DOKUMENTACJA GEOGRAFICZNA ZESZYT I WSTĘPNE WYNIKI BADAN NAD UŻYTKOWANIEM ZIEMI WARSZAWA http://rcin.org.plI960 KOMITET REDAKCJI: Redaktor Naczelny: K. Dziewoński Członkowie Redakcji: J. Kobendzina, L. Ratajski, Fr. Uhor- czak, Sekretarz Redakcji: A. Werwioki Rada Redakcyjna: J Barbag, J. Czyżewski, K. Dzie­ woński, J. Dylik, R. Galon, M. Kli­ maszewski, M. Kiełczewska - Zaleska, S. Leszczycki, A. Malicki, B. Olsze- wicz, J. Wąsowicz, A. Zierhoffer SPIS TREŚCI: str. W. BIEGAJŁO — Użytkowanie ziemi w powiecie gdańskim 1—-59 R. SZCZĘSNY — Użytkowanie ziemi w powiecie myszkowskim 60—101 Adres Redakcji: Instytut Geografii PAN, Warszawa, Krakowskie Przedmieście 30. WDN Zam. 86/60/0 http://rcin.org.plRyc. od 1-14 CW-38738 C-23 Władysław BIEGAJŁO UŻYTKOWANIE ZIEMI W POWIECIE GDAŃSKIM /PRUSZCZ GDAŃSKI/ W 1958 roku w miesiącu sierpniu Pracownia Geogra­ fii Rolnictwa IG PAN prowadziła badania terenowe nad użytkowaniem ziemi na obszarze powiatu gdańskiego /Pruszcz Gdański/. Celem badań było poznanie gospodarki rolnej na Żuławach i porównanie jej z sąsiednimi terena­ mi wysoczyznowymi. Obszar powiatu Pruszcz Gdański obej­ muje częściowo swoim zasięgiem dwie różniące się Jednostki fizjograficzne: 1. obszar wysoczyzny polodowcowej - część Pojezierza Ka­ szubskiego, 2. obszar delty Wisły - Żuławy Gdańskie. Ze względu na występujące wyraźne granice, szczegól­ nie w zakresie rzeźby te re n u , warunków glebowych i s to ­ sunków wodnych, wyróżniono dodatkowo w obrębie wysoczyzny oddzielną Jednostkę - strefę przejściową między Żuławami a wysoczyzną. Wyróżniające się jednostki fizjograficzne w obrębie powiatu przedstawia ryo.1. W dalszym opracowaniu Jednostki te przyjęto nazywać strefami /Żuławy Gdańskie - I strefa, obszar przejściowy - II strefa i wysoczyzna - III strefa. p Wykonane zdjęcie użytkowanie ziemi /348 km / obejmu­ je przede wszystkim strefę pierwszą i drugą. i. Środowisko geografiozne Różnloe w zakresie warunków środowiska geograficz­ nego sąsiadujących ze sobą 2 stref są bardzo znaczne. Z uwagi na to, że badania terenowe skoncentrowały się na stanie i sposobach gospodarowania w rolnictwie, niniejsza http://rcin.org.pl - 2 - charakterystyka ogranicza się tylko do przedstawie­ nia tych elementów środowiska geograficznego, które mają większe znaczenie dla rolnictwa. Dotyczy to głównie rzeź­ by terenu, warunków glebowych i stosunków wodnych. W zakresie rzeźby terenu strefa pierwsza /Żuławy/ przedstawia niemal idealną równinę. Występujące deniwela­ cję sięgają zaledwie kilku metrów. Pozornie, jest to rzeź­ ba pozwalająca stosować na większą skalę meohaniczną upra­ wę roli i sprzęt zbóż przy użyciu dużych wydajnych maszyn. Jednak zbyt niskie położenie npm /O - 10 m/ i występujące depresje /do -1,8 m/, a co się z tym łączy wysoki poziom wód gruntowych i potrzeba ich odprowadzenia, zmusiły czło­ wieka do przekopania gęstej sieci rowów melioracyjnych, które stanowią obecnie poważną przeszkodę w mechanizacji prac rolnych. Odmiennie układa się rzeźba terenu w strefie drugiej /przeJśoioweJ/. Obserwuje się tu w części południowej, lekko falisty skłon wznoszący się w kierunku zachodnim. Występujące deniwelacje osiągają niekiedy wielkość 40 m, głównie na obszarze gromad Sobowidz 1 Kłodawa. W części północnej, na obszarze gromad Straszyn 1 Łostowlce, rzeźba jest Jeszcze bardziej urozmaloona. Wy­ stępują tu wzniesienia o formie pagórkowatej, dochodzące do 100 m npm. W związku z tym uprawa r o l i w s t r e f i e dru­ giej szczególnie na terenie gromad Sobowidz, Kłodawa, Straszyn 1 Łostowlce musi uwzględniać IstnieJąoą rzeźbę; w przeciwnym przypadku procesy erozyjne, które obecnie przebiegają na ogół łagodnie, przybiorą na sile, straty zaś jakie ponosi rolnictwo w wyniku rozwiniętej erozji gleb dobrze są znane. Potwierdzeniem różnlo środowiska geograficznego mię­ dzy strefą pierwszą a drugą są również warunki glebowe /patrz ryo.2/. W strefie pierwszej /Żuławy/ dominują zde­ cydowanie mady wytworzone z materiałów aluwlalnych delty Wisły 1 gleby torfowe. Wykazują one duże urozmaicenie http://rcin.org.pl - 3 - Mapa y/eb badanego obszaru powiatuP r u s z c z Gdański w/y T- Mirczy ńskieyo . Gleby B Terytorium Gdańska " P i/C .k Gleby Tokowe zatorfione Mady właściwe uprawne yteby torfowe 6 X m ady próchnicza* ytinkowat* 0 przytorfowe r mady niski* odwodnione o o NfSJ II U II " torfowe węytanowe g mady wadliwe z Orsztynami II r n łąkowe y/iniaste w kont pic - 9 mady na żwirach tarasowych r ksie z torfiosłymi *.V* '• '.'-w] •— ii* , mokre łękowe piaszczy- # mody niski* na piaskach >i* r, V * ste w kompleksie z torfia- itum i Gleby brunatne Gleby bielic owe mocne szczurki i ciężki* y/iny 13 bielice sp ła szczo n e n a y/ini* próchniczne na y/inie mara/o - '/■ '/■ ■ /■ A zw ałow ej wej. W /'* szczurki i y/iny piaszczyste —__ ___ yronica obszaru objfteyo na y/ini* odwapnione/http://rcin.org.pl badaniam i - 4 - morfologii terenu, budowy profilu glebowego oraz właści­ wości fizyczno-chemicznych gleb. Na zróżnicow anie budowy p r o f ilu glebowego, obok n ie ­ jednolitego materiału osadów rzecznych oraz zalegania ich na różnych podłożach /p ia s k u , t o r f i e , g l i n i e / duży wpływ wywarły zmienne stosunki wodne, warunkujące rozwój roślin­ ności trawiastej bądź drzewiastej, która wpływała na od­ mienny przebieg procesów glebotwórczych. W zależności od rzeźby terenu /która miała tu raczej charakter pośredni, gdyż decydujący wpływ wywierały sto­ sunki wodne/ na opracowanym terenie występują następujące rodzaje glebx : 1. mady ciężkie - łąkowo leśne /mady próchniczne glinko- wate/** - zajmują one głównie obszary wyżej położone /2 - 10 m npm/ na te re n ie gromad Krzywe Koło i Suchy Dąb; 2. mady bagienne /mady niskie odwodnione i mady wadliwe z orsztynami/ - obejmują głównie tereny wzniesione 0,5 do 1,5 m npm na obszarze wspomnianyoh gromad oraz w gromadzie Wocławy; 3. mady ztorfiałe /gleby przytorfowe, gleby łąkowe gli­ niaste w kompleksie z torfiastymi / - występują prze­ ważnie na obszarach depresyjnych. Cechą charaktery­ styczną tych gleb jest niejednolity ich profil glebo­ wy. Występują w nim warstwy przemiennie o przewadze materiału mineralnego i organicznego /torfu/ powstałe pod wpływem różnych procesów glebotwórczych w wyniku zmiennych stosunków wodnych; 4. gleby torfowe /gleby torfowe/ - obejmują obszar obniżeń ciągnący się pasem w niewielkiej odległości od strefy d ru g ie j; Gleby Żuław Gdańskich opracowano na podstawie pracy S. Laskowskiego: "Żuławy w świetle rolniczych badań naukowych", Roczniki Nauk Rolniczych, t.66D, 1952. W nawiasach podano nazwy gleb według mapy opracowanej przez T. Mieczyńskiego zamieszczonej w pracy "Gleby Byłego Terytoriumhttp://rcin.org.pl Gdańska", 1956. MAPA ADMINISTRACYJNA Sobieszew o PO W. RUSZCZ GDAŃSKI <*W iilinkav' V S w ibno •Łostow/cej* ^Wiilina •Rokilnica' W oc-taw y Cedry i Kieżmark1 O odtaw no W ielkie I G ó rn e Ó a g a to w o - i^Jiegowo ,Mierzeszyn ^K łodaw a i .Pszczółki] Krzywe Koji O lszanka Ele janowo ) iobowid21 ibtracyjna http://rcin.org.pl - 5 - 5. gleby mułowo-błotne /gleby torfowe węglanowe/ - zajmu­ ją paa obniżeń w bezpośrednim sąsiedztwie krawędzi wy­ soczyzny. Gleby te, ze względu na różnice występujące w składzie mechanicznym i dużą zmienność stosunków wodnych,