Repertorium van Nederlandse kaartmakers 1500 - 1900 samengesteld door Marijke Donkersloot-de Vrij Utrecht, 2003 aanvullingen en correcties naar [email protected] http://www.maphist.nl/Repertorium_van_Nederlandse_kaartmakers.pdf © M. Donkersloot-de Vrij Pagina 1 van 230, Laatst afgedrukt op 28-11-2003 11:18 Volgorde van de gegevens in het repertorium: -naam en naamsvarianten -geboorteplaats en jaar, plaats van overlijden en jaar. (de opgegeven sterftedatum is in werkelijkheid wel eens de begrafenisdatum; de gebruikte bronnen bevatten nu eenmaal deze kleine onnauwkeurigheden) - hoedanigheid (d.w.z. aard van de werkzaamheid) in relatie tot de kartografie. - opleidingen, leermeesters - (familie)relaties met anderen uit het repertorium - woon- en werkplaatsadressen - eventueel andere niet-kartografische beroepen - overige bijzonderheden - kaarten, atlassen en globes waarbij de persoon betrokken was als auteur. Gebruikte afkortingen: ARA = Algemeen Rijksarchief, Den Haag (tegenwoordig: Nationaaal Archief genoemd) CT = Caert-Thresoor, tijdschrift voor de geschiedenis van de kartografie in Nederland. GA = Gemeentearchief RA = Rijksarchief TMK = Topographisch en Militaire Kaart UBL = Universiteitsbibliotheek Leiden VOC = Verenigde Oostindische Compagnie WIC = Westindische Compagnie © M. Donkersloot-de Vrij Pagina 2 van 230, Laatst afgedrukt op 28-11-2003 11:18 Korte toelichting In het repertorium zijn in alfabetische volgorde personen opgenomen die een inhoudelijke bijdrage hebben geleverd aan de vervaardiging van kaarten in Nederland in de periode 1500 - 1900. De aard van hun werkwijze verschilt daarbij. Te onderscheiden zijn: landmeters, ingenieurs (veelal in militaire dienst), hydrografen (stuurlieden met name, denk aan Willem Barentsz.), tekenaars, kaartafzetters (kleurders), houtsnijders, graveurs, uitgevers en geodetisch-, geografisch- en kartografisch-wetenschappelijke adviseurs. Deze laatste groep wordt in het repertorium aangeduid als redacteur en/of kartograaf; het zijn personen die zelf geen kaarten tekenden, maar die wel aanwijzingen gaven hoe de kaart gemaakt moest worden (zoals bijvoorbeeld Petrus Plancius). In een aantal gevallen is de persoon aangeduid als graveur en/of uitgever, met name zij die werkzaam waren in Amsterdam. De gebruikte bronnen geven niet altijd onderscheid in de hoedanigheid van de werkzaamheden, maar we mogen aannemen dat het graveurs en/of uitgevers waren. Bij de vermelding graveur dient ook gedacht te worden aan etswerkzaamheden; de afzonderlijke vermelding van 'etser' is achterwege gelaten. Hoewel een groot aantal landmeters en (militaire) ingenieurs in het repertorium voorkomen, is het niet zo dat alle personen die als zodanig bekend staan, zijn opgenomen. Alleen wanneer bekend is dat zij kaarten vervaardigden, mogen we ze kaartmaker noemen. Voor meer complete overzichten van landmeters en ingenieurs moeten andere naslagwerken geraadpleegd worden. Het begrip Nederlandse kaartmakers moet ruim worden opgevat. Kaartmakers die woonden buiten onze huidige landsgrenzen komen incidenteel ook in het repertorium voor. Dit geldt met name voor enkele personen uit de 16de eeuw en begin 17de eeuw toen er nog een bestuurlijke band met de Zuidelijke Nederlanden bestond. Bijvoorbeeld Ortelius en Mercator, zo nauw verbonden met de Noord-Nederlandse kartografie, mogen niet ontbreken. Buitenlanders die in Nederland als kaartmaker werkzaam waren, zijn eveneens opgenomen. In het repertorium gaat het uitsluitend om kaartmakers en niet om kaartverkopers. Kaart- en boekhandelaren zijn niet opgenomen, wanneer niet expliciet bekend is dat zij zich als kaartuitgevers manifesteerden. Het is wel zo dat veel van de uitgevers, genoemd in het repertorium, ook een boekwinkel hadden. Bij de afzonderlijk namen, uitgezonderd redacteuren en uitgevers, is een opsomming van de vervaardigde kaarten gegeven. Deze vermeldingen geven absoluut geen totaal-overzicht. De geringe of grote productiviteit van de persoon in kwestie is daar dus zeker niet uit af te leiden. De gegevens hiervoor zijn ontleend aan de voorhanden zijnde literatuur die daarin ook niet altijd volledig is. Er is bij de diverse personen geen aparte verwijzing gemaakt naar literatuur waarin hun kaarten zijn beschreven, zoals catalogi van kaartencollecties, tentoonstellingscatalogi enzovoorts. Voor informatie daarover kan men terecht bij Bibliografie van de geschiedenis van de kartografie van de Nederlanden (BGKN) samengesteld door Peter van der Krogt, Marc Hameleers en Paul van den Brink (Utrecht, 1993). Het wachten is op een bijgewerkte versie. Via de index van persoonsnamen in de BGKN kan men te weten komen of er afzonderlijke publikaties bestaan over de verschillende kaartmakers. Daarvoor is ook de rubriek nieuwe literatuur in Caert- Thresoor. Tijdschrift voor de geschiedenis van de kartografie in Nederland (sinds 1982), te raadplegen. © M. Donkersloot-de Vrij Pagina 3 van 230, Laatst afgedrukt op 28-11-2003 11:18 Gebruikte bronnen Voor de samenstelling van het repertorium is gebruik gemaakt van gegevens die ik sinds 1967, met grote onderbrekingen, heb verzameld. Dat daarbij de literatuur een belangrijke bron is geweest, spreekt vanzelf. De lijst van publicaties die systematisch werden doorgenomen staat achterin (dus na de letter Z). Ook de eerste twintig jaargangen van Caert-Thresoor. Tijdschrift voor de geschiedenis van de kartografie in Nederland zijn nagegaan. Niet systematisch sprokkelde ik ook gegevens bijeen die niet in de literatuur zijn te vinden, meestal afkomstig van kaarten die ik op diverse plaatsen tegenkwam, soms in publieke kaartenverzamelingen in archie- ven en bibliotheken, maar ook wel een enkele keer bij een particulier. Dit repertorium, dat ruim 2000 namen bevat, kent zeker nog hiaten. Nu, eind 2003, zet ik er een punt achter in de hoop dat het bruikbaar zal zijn en te zijner tijd aangevuld zal worden door anderen. © M. Donkersloot-de Vrij Pagina 4 van 230, Laatst afgedrukt op 28-11-2003 11:18 Aa, Boudewijn van der Drukker en boekhandelaar. Broer van Pieter en Hildebrand. Werkzaam in Leiden, op het Rapen- burg tegenover de Academie. Aa, Cornelis van der 1749 - 1816 Uitgever(?), boekhandelaar. Werkzaam in Haarlem en Utrecht. Atlas van de zeehavens der Bataafsche Republiek, door E. Maaskamp, 1805. Aa, Hildebrand van der Graveur. Broer van Pieter en Boudewijn. Werkzaam in Leiden. Aa, Pieter (Pierre, Petrus) van der Leiden, 1659 - Leiden, 1733 Uitgever. Vanaf 1668 werkzaam in de boekhandel. Zijn familie was afkomstig uit Holstein. Broer van Boudewijn en Hildebrand. In 1682 of al eerder eigenaar van een boekhandel in de Pieterskerkkoorsteeg, vanaf 1713 aan het Rapenburg (vlak naast de universiteit) in Leiden; stads- en academiedrukker in de periode 1715-1730. Zeer productief als uitgever van reisboeken en atlassen. Uit zijn nalatenschap kocht de firma Covens & Mortier te Amsterdam op de veiling in 1735, koperplaten, kaarten enz. Aarden, J. van Tekenaar. Landmeter, admissiedatum onbekend. Kaart van de Waal bij Tiel, samen met Anthony Leempoel, 1753. Abbestee, Dirck (Pietersz.) Callantsoog, ca 1615-1617 - Callantsoog, 8-6-1688 Tekenaar. Landmeter, geadmitteerd in Holland op 30-1-1643. Tevens notaris (aanstelling: 17-4- 1652), secretaris en rentmeester van de heerlijkheid Callantsoog gedurende 39 jaren. Vooral bekend vanwege zijn werkzaamheden i.v.m. de kustverdediging in de Kop van Noord-Holland. Kaarten o.a.: gebied Huisduinen-Den Helder, 1662 en 1669; Terschelling, 1668; 't Koegras, 1643-1672 (in druk uitgegeven bij F. de Wit). Ablincourt, C.F. d' Tekenaar. Militair-ingenieur? Kaart van Gorinchem, ca 1750. Abrahams, D. Steengraveur. Zijn bedrijf: Koninklijke Steendrukkerij te Den Haag. Kaarten: Kerkelijke kaart van Nederland door G.J.W. Leers, 1824; Kanaal door Voorne, uitgegeven door Arbon en Krap, 1825: Walcheren, 1865. Ackermans, Pieter Jacobus Middelburg, 1782 - Middelburg, 1856 Tekenaar. Militair-ingenieur. Als kapitein der genie in Franse dienst karteerde hij Vlieland en Terschelling en omgeving in 1811. Acker Stratingh, G. © M. Donkersloot-de Vrij Pagina 5 van 230, Laatst afgedrukt op 28-11-2003 11:18 Tekenaar(?), redacteur. Medicus en historicus met speciale belangstelling voor de provincie Groningen. Hij stelde in 1837 met J.A. Smit van der Vegt een kaart van de provincie Groningen samen. Adan, Henri (Hendrik) Geldenaaken (België), 1725 - Wouw, 11-1795 Tekenaar. Broer van Petrus Josephus, vader van Johannes Baptiste en grootvader van Henricus. Landmeter, geadmitteerd bij de Raad van Brabant op 11-10-1745, toen woonachtig in Bergen op Zoom. Hij was vanaf 1781 rentmeester van het markiezaat van Bergen op Zoom, de stad en het westkwartier. Kaart van de Prins Carelse polder bij Woensdrecht, 1750. Markiezaat van Bergen op Zoom, 1759 Ook als kaartkopiist werkzaam. Adan, Henricus Wouw, 18-12-1800 - Wouw, 7-6-1878 Tekenaar. Zoon van Johannes Baptiste. Werkzaam vanaf 1816, gepensioneerd op 1-2-1865. Landmeter bij het kadaster vanaf begin 1826. Werkzaam in Noord-Brabant (Bergen op Zoom, 's- Hertogenbos) en Limburg (Maastricht). Betrokken bij de vervaardiging van de grenskaarten België/Nederland in 1841-1843. Adan, Johannes Baptiste Wouw, 13-3-1760 - Wouw, 24-2-1841 Tekenaar. Zoon van Henri. Landmeter, geadmitteerd door de Raad van Brabant op 18-9-1782. Was gedurende 60 jaar als landmeter werkzaam. Aangesteld als landmeter-verificateur in dienst van de Hoofdcommissie tot het werk van de Verponding (kadaster) op 2-1-1807. Burgemeester van Wouw (1810-1841). Kaarten: Markiezaat van Bergen op Zoom, 1783 en 1790; Steenbergen e.o. (met C.J. van Diepenbeek),