L-Isqof Cagliares Kitba ta' Charles Buttigieg Isem I-Isqof Baldassare Cagliares liz-Zwieten ifakkarhom minnufih fil­ villa Ii huwa bena fiz-Zejtun, ezatt fil-post fejn tibda Triq iI-Wied, fit-tart tar-Rahal t'lsfel, taz-Zejtun. L-antiki kienu jsejhulha 'It-Tempju'. Hija binja f'inhawi ta' raba ghammiel, Ii minnu jghaddi I-ilma. Fil-qrib hemm Wied Mazza, Ii jhaddan numru sew tal sigar tal-harrub. Hija proprjeta Ii, fil-bidu tas-snin Elfejn, giet restawrata mis-sidien privati godda taghha. Baldassere Cagliares twieled ii-Belt Valletta, fI-1575. Hemm ricerkaturi Ii jghidu Ii missieru kien kavallier ta' nisei Spanjol. Ommu kienet mir-Rabat ta' Ghawdex. Fit-18 ta' Mejju, 1615, ii-Papa Pawlu V hatar Iii Cagliares bhala Isqof ta' Malta. Huwa sar is-successur tal-Isqof Tomaso Gargallo, Spanjol, Ii fis-36 sen a Ii dam imexxi d­ djocesi kien ghadda minn inkwiet kemm mal-Gran Mastru tal-Ordni tal-Kavallieri, mal-Inkwizitur u wkoll mal-Kapitlu tal-Katidral. Cagliares sar Isqof ta' 40 sena. L-ordinazzjoni episkopali tieghu tmexxiet mill-Isqof Paolo Faraone, Isqof tad-Djocesi ta' Sirakuza, assistit mill-Isqof Andrea Caputo, Isqof tad­ Djocesi ta' Lettere-Gragnano, Napli (fl-1818, it-territorju ta' din id-djocesi gie maghqud mad-Djocesi ta' Castellammare di Stabia). Cagliares kien I-uniku isqof Malti fit-tmexxija tad-djocesi fiz­ zmien Ii f'Malta kien hawn il-Kavallieri ta' San Gwann (1530 - 1798). Huwa kien maghruf bhala sacerdot ferm karitattiv. Fost tant hidmiet tieghu, jissemmew b'mod partikolari I-inizjattiva Ii ha biex minn flusu jifdi tliet Gizwiti Ii kienu waqghu Isira taht it­ Torok; ta elfejn skud minn butu biex jithallas is-sit Ii kien inxtara ghall-Kunvent tal-Patrijiet Terezjani f'Bormla; uta donazzjoni ta' 3,000 skud ghall-flotta tal-Kavallieri Ii kienet dedikata ghad-difiza ta'Malta. Palazz fil-Belt L-aktar progett Ii Cagliares baqa' msemmi ghalih kien ii-bini tal­ Palazz tal-Isqof fil-Belt, Ii wara I-bini tieghu hemm storja partikolari. II-Gran Mastru tal-Ordni tal-Kavallieri, bhala Sovran assolut, kien johrog munita, jaghti ordnijiet, jaghmelligijiet u jikkundanna jew jahfer kif irid hu. Meta Cagliares sar Isqof, ii-Gran Mastru kien Fra Alofio Wignacourt, Franciz, Ii gie elett fil-kariga fl-1 0 ta' Frar, 1601. II-popolazzjoni tal­ gzejjer Maltin, f'dik is-sena, kienet 33,000. Wignacourt, Ii tnejn mit-torrijiet Ii bena, minn flusu, kienu t-Torri ta' San Lucjan (1610), f'Marsaxlokk, u t-Torri ta' San Tumas (1614), f'Wied iI-Ghajn, miet fl-14 tal Settembru, 1622. Socjeta Muzikali Beland • Zejtun • 11-35 Pubblikazzjoni • 2018 105 Warajh, fuq rakkomandazzjoni tiegnu qabel ma huwa uniku fl-innawi ta' fejn qiegned fil-belt miet, bnala Gran Mastru lanaq ii-General tax­ kapitali. J=ldejn il-gnien hemm ukoll mini tant I-art, Xwieni, Fra Luigi Mendes De Vasconcellos, Ii b'nixxiegna tal-ilma, Ii wkoll hija naga rari nafna kien digakellu tmenin sena meta danal fiI-kariga. fil-Belt Valletta. TuI iz-zmientagnhom f'Malta, il-Kavallieri nadmu Esperjenza partikolari waqt ii-bini tal-Palazz tal­ kemm felhu biex iqawwu u jsostnu I-awtorita Isqof kienet dwar in-nies Ii nadmu biex jibnuh. tagnhomfil..:pajjiz,.II-Knisja, min-nana tagnha, Lill-naddiema, I-Isqof Baldassare tahom it-tonsura kieneftfittexli tipprotegi u ssannan il-qagnda tal-kjerici biex il-Kavallieri ma jkunux jistgnu tagnha. .. jwaqqfuhom u jarrestawhom. It-tonsura kienet Cirku zgnir fuq ras il-kjeriku, Ii minnu kien jitqaxxar L.. lsg9(CagJiares riedjibniresiejenza gnalih, bnala ix-xagnar. Isgofta'Malta,fil-Belt Valletta, imma I-Gran MCi~tru .Wignacourt mCi xicjuxjagnmel dan. II-Gran Billi I-kwisljonijiet tal-Isqof mal-Kavallieri dwar il­ Mastru.~ie(jlifibBelt ikLJn hernm kapwiened biss, bini tal-palazz komplew, fi zmien I-Isqof Cagliares ulidaniKuriil..:Gran Mastru. KienJgnid Ii jkun il-binja kienet limitata gnal sotterren u pjan terren hemmkonfliU.ta'gufisdizzjoni jekkikun hemm biss. .iktarminn .kapwienediH3elt .. .. !. .«/ .•. ....• ... ..•. ............ .. .. ... L-ewwel sular sar jikkonsisti f'entratura kbira, ~~9ntcertiric~rkClturi,I-:lsqofCaglial"esri~(jjibnL sala biswita, u gnadd ta' kmamar onrajn madwar r.. resigel)zCltiegnu(uqpo~jont~'Clrtfil-e~.ltli ki.en·· bitna nterna. II-kmamar jiendu d-dawl t~l .. farniljCljiegnu~Madar1kqnu,il-'<.3rgmMClstruRrimarjament mill-bitna nterna, imma gnandhom )(ort~ogg~z~jof'laj mJnn.abbal"CI<,,\tistJ()ni~aI7uI<01l twieqi gnat-toroq tal-madwar. guriscjizzjon;. .• > "'<: ',~, ',;>, ',,~ ':, ',', ':":" ... ~". <,>:~ .. , .. F.if"bitha,.li madwarha gnandha gnadd ta' kmamar "1~t8 ra;h~kk,j-J~q~f>t~9·li~r~~.·.mCii;RlJma,ifittex li.. ji99 .. t.a,Nis-sular terren, sar spazju gnall-mezzi appog99ll§lIl"progetttieg1'1W t.a.'.tra~R()rtt.ClI-lsqof, kif ukoll fatilitajiet fejn in­ nies.lijag1'ltp~ervizzi fil-post ikunu jistgnu jwettqu ··.·.·W~r§ll-me~tCi'0i~rla~Olirt,is-~aS2e~~LJf~tieg1'lH,···· • l-niciil1atagnhor:n .. .iI--GranrvtastruNasc()l1ceHos.ilr:nenta. ma' HUrn8 '<'<;:'.;':,;',:,<:,.":':,""::,::',, " li~ede.tal-ls9()ffil~Beltki~n~t sezzid ·.I .. indhil tal- Pdl<urT1~nt(dJ$proporiUm) tal-Isqof Cagliares ··Isqfijiet f1-affariji~tt~I"Qrdni. miktubfl-J6~:t juri Ii I-Isqof nefaq 12,000 skud .~ ... ~ ~~ .... > <.~... :<.•... '~.•. :' .•.. "~:'.: :;.~ .:.\.. .........•. :, ....... ;:................. ....•. .. .•..... ...... ....•••............•...... " ...•.•....••....•••... bi~)(t:>~hc:ll;:pcilazz. II-flus gew minn fondi djocesani ··l-a»1UrPietruP§l'JVICast~gn9~Jil~ktiebtiegnu, l.Irni911a.. bba f'hekk huwa nalla (bequeathed) il­ "~~lstorjata'.ry1Ci.ltaQil-gz~j}e,.·t9ghh~~;, ippubblikat proprjeta lill-Knisja Katidrali. Dan bil-kundizzjoni fl .. 189Q,jgfiici lil-§ranMastn,rbaqa' .jargumenta Ii Eproprjeta qatt ma tigi mislufa, mikrija jew .. ·ILfil;Beltrn.a···gfianduJa~itaebe9kap.• i~fiornlief mibjugna, imma tintuza biss bnala residenza tal­ .. ··il'"Gri:ln.rvta~tru .. CastagQaJk()rnpli~(3~~:·. Isqof, is-successuri tiegnu, jew Vigarji Kapitulari, .. u jekk dawn ma jkunux iridu jgnixu fiha, tintuza "Inklteb R~ma. Ir-ragunijl~(t~l-lsqofq~rrl.ltajbi6,' bnala tribunal ekklezjastiku. gnalie)( ... ki~nu·iJli .9iustCippurltu(e#attflrnent).fil­ ~elt.f~jn .• h~mmil-KbC!r~t,t1fejnhernr:n .I::aktar L-Isqof Cagliares ordna wkollli, f'kaz ta' assedju, poplug1'landu.joqghodJ.. Jsflof;l-:i~jed.J'Belt fejn I-Isqof, jew iI-Vigarju Ii jkun qed imexxi fin-nuqqas iridu jgibuhqmill-aktfll".'i1quddiern, Allurci I-palazz tiegnu, gnandhom jagntu, mingnajr ebda nlas, I<omplajinbena, izdal-kalzribaqa;.. fl-antik tal- nofs il-palazz lill-Kanonici u I-Kjerici tal-Kattidral Birgu." ... biex jgnixu fih u jiccelebraw hemm I-ufficcji sagri, kif ukoll jerfgnu I-ilbies ekklezjastiku u I-oggetti Kien il-Papa.9regorju XV,is-successur tal-Papa prezzjuzi tal-Knisja Kattidral (AraJudicale Pa\J\iIuY, limiet f'jannar1621, Ii ippermetta Ii Inventarium Bonorum Spectantium ad Mensam tinpenaresiden:z:atallsqof fil Belt, waqt Ii I Qorti Episr.opRles, 8~). tal~Isqof tibqa' I-Irndina./ FI-1730, il-Palazz tal-Isqof gie mkabbar u mtejjeb Sa9attant, fizmienil-Kavallieri, ii-bini kien regolat mill-Isqof Alpheran de Bussan (1684-1757). Fis­ minnnafnaligijiet. Dwar ii-Belt, il-ligijiet kienu snin 1950, imbagnad, I-Artisqof Mikiel Gonzi fermpartikolCiri. Barra Ii mponew iI-pjanta tal-Belt, bena appartament residenzjali gdid fI-ewwel sular, iI-KavaHieri.ddeterminaw il-karatteristiCi tal-bini u Ii jinkludi setan Ii minnu tista' tara parti sew mill­ wkolliHizjin Ii kellu jsir fihom. Port ta' Marsamxett. L-Isqof Cagliares ried Ii I-Palazz tal-Isqof ikollu 1- Hidmiet ohrajn ta' Cagliares gnien tiegnu. II-palazz, disinjat b'kummissjoni Fit-18 -il sena Ii dam imexxi d-djocesi ta' Malta, >minn Tumas Dingli (1591-1666), sar bi gnien, Ii I-Isqof Cagliares bena wkoll palazz fic-Gittadella ta' Ghawdex, biswit il-knisja zghira ddedikata Iii San Guzepp, ii-villa fiz-Zejtun u villa ohra fI-inhawi Ta' Xewxa, Ii thaddan ghar naturali b'ilma gieri, f'post moghni bis-sigar u veduta mill-isbah. L-ghazla taz-Zejtun biex I-Isqof Cagliares jibni wahda minn dawn il-vilel jista' jkun Ii kellha, fost influwenzi ohrajn, rabta mal-fatt Ii, fi zmienu, iz­ Zejtun kien wiehed mill-postijiet Ii I-iktar kienu fil­ mira tal-attakki Torok. Fis-6 ta' Lulju, 1614, perezempju, jigifieri inqas minn sena qabel il-hatra tal-Isqof Cagliares, barra Marsaxlokk feggew sittin xini tat-Torok. L-invazuri ma attakkawx it-t~rri ta' San Lutjan, Ii kien ghadu gdid u fih kienu ngabru I-Kavallieri u n-nies, imma marru jizbarkaw Wied iI-Ghajn. Madwar 5,000 minnhom telghu dritt iz-Zejtun. II-Kavallieri u z­ Zwieten, tqabdu maghhom u rebhulhom fI-inhawi ta' Buleben. Skont tensiment Ii sar fl-1590, Ii r-rapport dwaru hu datat 15 ta" Lulju, 1590, il-popolazzjoni taz­ Zejtun dak iz-zmien kienet tikkonsisti f'452 dar u 2,027 persuna. Dan kien f'perijodu meta l=Iaz­ Zabbar kien ghadu jaghmel maz-Zejtun, kif kien ghadu wkoll l=Ial Ghaxaq. II-villa fiz-Zejtun Haz-Zabbar jinqata' miz-Zejtun II-villa ta' Cagliares fiz-Zejtun saret fnofs is-Sekiu Fit-23 ta' Ditembru, 1615, 17-il xahar wara 1- 17. II-websajt tal-Ghaqda Wirt iz-Zejtun, toffri dan invazjoni Torka u seba' xhur biss wara Ii Cagliares it-taghrif dwar ii-villa: sar Isqof, rapprezentanti tas-650 rahhal, f'150 dar, Ii kien hemm jghixu l=Iaz-Zabbar, talbu liII­ "II-bini minn barra huwa kemmxejn sempliCi mil­ Isqof Cagliares biex jaghmel iii l=Iaz-Zabbar lat arkitettoniku. Nieqes mit-tizjin Ii s-soltu mdorrijin parrotta indipendenti. Ir-raguni Ii gabu kienet Ii naraw f'palazzi u vilel simili. Li kieku mhux ghall­ kellhom qraba Ii mietu minghajr ma rCivew I-ahhar koppla tal-kappella Ii hemm fl-istess villa u 1- sagramenti, ghaliex il-Kappillan Mattew Burlo u opramorta bil-ballavostri Ii ddawwar I-istess I-Kurat tieghu mhux dejjem kienu jistghu jmorru koppla,diffiCli biex minn barra wiehed jintebah hdejhom fil-hin mixtieq jew mehtieg. mill-ewwel Ii dak Ii hemm quddiemu huwa tabilhaqq bini ta" valur storiku.