T.C. HARRAN ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK LİSANS TEZİ ŞANLIURFA YÖRESİNE AİT BAZI ENDEMİK BİTKİLERİN ANTİNEOPLASTİK ÖZELLİKLERİ Ayfer ÖZÇELİK BİYOLOJİ ANABİLİM DALI ŞANLIURFA 2011 İÇİNDEKİLER Sayfa No ÖZ ............................................................................................................................................................ i ABSTRACT ........................................................................................................................................... ii TEġEKKÜR .......................................................................................................................................... iii ġEKĠLLER DĠZĠNĠ ................................................................................................................................ iv ÇĠZELGELER DĠZĠNĠ ........................................................................................................................... v SĠMGELER DĠZĠNĠ ............................................................................................................................... vi 1. GĠRĠġ .................................................................................................................................................. 1 2. ÖNCEKĠ ÇALIġMALAR ................................................................................................................... 3 2.1. Endemik Bitki Kavramı ............................................................................................................... 3 2.2. Endemik Bitkilerin Tıpta Kullanımı ............................................................................................ 5 2.2.1. Endemik bitkilerin kanser tedavisindeki yeri ...................................................................... 7 2.3. Bitkisel Kökenli Kemoterapötik Ajanlar ...................................................................................... 7 2.3.1. Antineoplastikler ............................................................................................................... 10 2.4. Yörenin Endemik Bitki Kapasitesi Ve Genel Adlar ................................................................... 11 2.5. Linaria confertiflora ................................................................................................................... 11 2.5.1. Taksonomi .......................................................................................................................... 13 2.5.2. Genel Özellikleri ................................................................................................................ 14 2.6. Centaurea obtisifolia ................................................................................................................... 15 2.6.1. Taksonomi .......................................................................................................................... 16 2.6.2. Genel Özellikleri ................................................................................................................ 17 3. MATERYAL ve YÖNTEM .............................................................................................................. 20 3.1. Bitki Örneklerinin Toplanması .................................................................................................... 20 3.2. Bitki Örneklerinin Etanolik Ekstrelerinin Hazırlanması ............................................................. 21 3.3. Bitki Ekstresinin Sterilizasyonu Ve Doz Ayarlaması .................................................................. 22 3.4. Diklofenak Sodyumun Doz Ayarlaması ...................................................................................... 22 3.5. 96 Kuyucuklu Kültür Plaklarının Hazırlanması .......................................................................... 23 3.6. Hücre Kültür Ortamının Hazırlanması ........................................................................................ 23 3.7. MTT Testi ................................................................................................................................... 24 3.7.1. Kültür plağı kuyucuklarının görüntülenmesi ...................................................................... 25 3.8. Ġstatiksel Analizler....................................................................................................................... 25 4. ARAġTIRMA BULGULARI ve TARTIġMA ................................................................................ 26 4.1. AraĢtırma Bulguları .................................................................................................................... 26 4.1.1. Diklofenak sodyumun sitotoksisitesi .................................................................................. 26 4.1.2. Centaurea obtusifolia çiçeği ekstresinin sitotoksik etkileri ................................................ 28 4.1.3. Centaurea obtusifolia gövde ekstresinin sitotoksik etkileri ............................................... 30 4.1.4. Centaurea obtusifolia kök ekstresinin sitotoksik etkileri ................................................... 32 4.1.5. Centaurea obtusifolia yaĢlı yaprak ekstresinin sitotoksik etkileri ...................................... 34 4.1.6. Centaurea obtusifolia genç yaprak ekstresinin sitotoksik etkileri ...................................... 36 4.1.7. L. confertiflora çiçeği ekstresinin sitotoksik etkileri .......................................................... 38 4.1.8. L. confertiflora gövde ekstresinin sitotoksik etkileri .......................................................... 40 4.1.9. L. confertiflora kök ekstresinin sitotoksik etkileri .............................................................. 42 4.1.10. L. confertiflora yaprak ekstresinin sitotoksik etkileri ....................................................... 44 4.2. TartıĢma...................................................................................................................................... 46 5. SONUÇLAR ve ÖNERĠLER ............................................................................................................ 52 KAYNAKLAR ..................................................................................................................................... 53 ÖZGEÇMĠġ .......................................................................................................................................... 60 ÖZET .................................................................................................................................................... 61 SUMMARY .......................................................................................................................................... 62 ÖZ Yüksek Lisans Tezi ŞANLIURFA YÖRESİNE AİT BAZI ENDEMİK BİTKİLERİN ANTİNEOPLASTİK ÖZELLİKLERİ Ayfer ÖZÇELİK Harran Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Biyoloji Anabilim Dalı Danışman: Doç. Dr. Faruk SÜZERGÖZ Yıl: 2011, Sayfa: 62 Kanser tedavisinde uygulanan kemoterapi, henüz modern tıpta alternatifi olmayan ve daha uzun yıllar önemini koruyacak en etkin yöntemdir. Bütün dünyada bilim adamları bu tedavi metodu üzerinde çalıĢmalarını sürdürmektedirler. ÇalıĢmamızda kanser tedavisine katkı sağlamak amacıyla yöremiz endemik bitkilerinden Centaurea obtusifolia ve Linaria confertiflora bitkilerinin antineoplastik özellikleri araĢtırılmıĢtır. Bitki örneklerinin çiçek, gövde, kök ve yapraklarının etanolik ekstreleri hazırlandıktan sonra sitotoksik etkileri bir eritrolösemi hücre serisi olan K562 kanser hücreleri üzerinde test edilmiĢtir. Kontrol olarak kullanılan Diklofenak sodyumun ve bitki ekstrelerinin 1000 µg/ml, 100 µg/ml, 10 µg/ml, 1 µg/ml‟ lik dozlarının sitotoksik etkileri MTT metoduyla belirlenmiĢtir. En güçlü sitotoksik etkinlik Centaurea obtusifolia için çiçek ve gövde ekstresini 100 µg/ml lik dozunda (% 68) saptanırken, Linaria confertiflora için yaprak ekstresinin 1000 µg/ml lik dozunda (% 70) saptanmıĢtır. Elde edilen veriler in vitro ön çalıĢmalardan elde edilmiĢ ve in vivo çalıĢmalarla desteklenmesi gereken veriler olmakla beraber, Centaurea obtusifolia ve Linaria confertiflora bitkilerinin kanser tedavisi için gelecek vadeden yöremize özgü birer zenginliğimiz olduğunu söyleyebiliriz. ANAHTAR KELİMELER: Antineoplastik, Kemoterapotik ajan, Endemik bitki, Centaurea, Linaria. i ABSTRACT MSc Thesis ANTINEOPLASTIC PROPERTIES OF SOME ENDEMIC PLANTS SPECIAL TO SANLIURFA REGION Ayfer ÖZÇELİK Harran University Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Biology Supervisor: Assoc. Prof. Dr. Faruk SÜZERGÖZ Year: 2011, Page: 62 Chemotherapy is a method which is used in cancer therapy and has no alternative in modern medicine and it keeps its importance for years. World scientist are working on this treatment method. In this study, to contribute to cancer therapy, we investigated the antineoplastic properties of Centaurea obtusifolia and Linaria confertiflora plants which are endemic for Sanlıurfa region. First, we prepared ethanolic extracts of flower, body, root and leaves. Then cytotoxic effects of the extracts were examined on K562 erythroleukemic cell line. Cytotoxic effects of the plant extracts, and diclofenac sodium ,as control, were tested in doses 1000 µg/ml, 100 µg/ml, 10 µg/ml, 1 µg/ml. The strongest cytotoxic effects were found in dose 100 µg/ml of flower and body extract of Centaurea obtusifolia (68 %) and 100 µg/ml of leaf extract of Linaria confertiflora (70 %). Although our findings are in vitro data and need to be supported by in